Цялец (сузор’е)

Цялец або Бык (па-лацінску: Taurus, Tau) — задыякальнае сузор’е ў паўночнай частцы нябеснай сфэры. Сымбалем сузор’я зьяўляецца знак (у Юнікодзе ♉), які сымбалізуе галаву быка і яго рогі. Цялец — адметнае сузор’е на небе паўночнага паўшар’я ўзімку. Сузор’е сягае часам у эпоху раньняга бронзавага веку, у час якога пункт веснавога раўнадзенства знаходзіўся акурат у Цяльцы. Сама ж асацыяцыя сузор’я з цяльцом паходзіць зь міталёгіі Бабілёну, Эгіпту і Грэцыі.

Цялец
Сьпіс зорак у сузор’і Цяльца
Лацінская назва	Taurus
· у родным склоне	Tauri
· скарот	Tau
Простае ўзьняцьцё	4,9[1]г
Схіленьне	19[1]°
Квадрант	NQ1
Плошча	797 кв. гр. (19-е)
Зорак паводле Баера/Флэмстыда	132
Зорак з плянэтамі	7 кандыдатаў[a]
Зорак ярчэй за 3.00m	4
Зорак у 10 пк (32,62 сьв. г.)	1[b]
Найярчэйшая зорка	Альдэбаран (α Tau) (0,85m)
Найбліжэйшая зорка	Глізэ 176 (30,72 сьв. г., 9,42 пк)
Аб’екты Мэсье	2
Мэтэорныя патокі	Таўрыды Бэта-Таўрыды
Памежныя сузор’і	Возьнік Пэрсэй Баран Кіт Эрыдан Арыён Блізьняты
Назіраецца ў шыротах паміж +90° і −65°. Найлепш назіраецца ў 21:00 на працягу студзеня.

У сузор’і Цяльца хапае адметнасьцяў для назіраньня. У гэтым сузор’і знаходзяцца дзьве найбліжэйшыя да Зямлі зорныя скупнасьці: Плеяды і Гіяды — абедзьве можна пабачыць на небе няўзброеным вокам. Найярчэйшая зорка Цяльца, чырвоны гігант Альдэбаран (α Цяльца) мае першую зорную велічыню. У паўночна-заходняй частцы сузор’я разьмешчаная туманнасьць Мэсье 1 — рэшта звышновай, вядомая пад назвай Крабападобная туманнасьць.

Агульная характарыстыка

Цялец — буйнае і заўважнае сузор’е на зімнім небе паўночнага паўшар’я. Яно ляжыць паміж Баранам на захадзе, Блізьнятамі на ўсходзе, Пэрсэем і Возьнікам на поўначы; на поўдзень ад Цяльца ляжыць Эрыдан, аточаны з усходу Арыёнам і Кітом з захаду. У верасьні-кастрычніку, вечарам, Цялец знаходзіцца над гарызонтам на ўсходзе. Лепшая пара для назіраньняў за Цяльцом — сьнежань і студзень. У сакавіку-красавіку Цялец будзе знаходзіцца на захадзе, як пачынае цямнецца.^[2]

Праз сузор’е Цяльца праходзіць экліптыка. Паколькі плоскасьць арбіты Месяца і плянэт Сонечнай сыстэмы ляжаць блізка да экліптыкі, кожны год іх разам можна спаткаць у адным сузор’і побач.^[2] Галяктычная плоскасьць Млечнага Шляху перасякае сузор’е паўночна-ўсходнім куце, а галяктычны антыцэнтар знаходзіцца недзе калі мяжы паміж Цяльцом і Возьнікам. Цялец — адзінае сузор’е, якое перасякаюць адразу каляктычны экватар, нябесны экватар і экліптыка. У сузор’і Цяльца таксама знаходзіцца кольцападобная галяктычная фармацыя, вядомая пад назвай Пояс Гулда, якая канцэнтруе ў сабе адносна маладыя зоркі.^[3]