Ян Залатавусны

Ян Залатавусны, Іаан Залатавуст, Ян Хрызастом (па-грэцку: Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος; каля 347 — 14 верасьня 407) — архіяпіскап Канстантынопальскі, багаслоў, шануецца праваслаўнай і каталіцкай вернікамі, як адзін з трох Сусьветных сьвятых і настаўнікаў разам са сьвятымі Васілём Вялікім і Рыгорам Вялікім.

Ян Залатавусны
Сьвяты
Нарадзіўся	не раней за 344 і не пазьней за 354
Памёр	14 верасьня 407
Дзень памяці	27 студзеня і 13 верасьня[1]
Ян Залатавусны ў Вікісховішчы

Жыцьцяпіс

Нарадзіўся ў Антыёхіі (Сырыя) каля 350 году. У васямнаццацігадовым узросьце прыняў хрост і пачаў жыць як пустэльнік. Дзесяць гадоў суровай аскэзы аслабілі яго здароўе, а таму ён быў вымушаны пакінуць пустэльніцкае жыцьцё і праз нейкі час распачаў служэньне дыякана пры тагачасным біскупе Антыёхіі. Яшчэ праз некалькі гадоў Ян прыняў сьвятарскае пасьвячэньне. Слава пра яго надзвычай красамоўныя казаньні выйшла далёка за межы Антыёхіі, а самога Яна пачалі называць Хрызастомам, што ў перакладзе з грэцкай мовы азначае «Залатавусны».

У 397 годзе Ян становіцца патрыярхам Канстантынопаля. Ён адважна выкрывае заганы і празьмерную раскошу, што пануюць пры імпэратарскім двары, і заклікае моцных гэтага сьвету да сьціпласьці. У выніку шматлікіх інтрыг Яна зьмясьцілі з патрыяршага пасаду і выслалі на выгнаньне ў Армэнію. Пазьней яму, ужо моцна хвораму, загадваюць перабрацца ў Пітыунт (Піцунда) ля падножжа Каўказу. Як і разьлічвалі яго непрыяцелі, Ян не перажыў гэтага падарожжа і памёр 14 верасьня 407 году. Яго апошнімі словамі былі: «Божа, будзь праслаўлены за ўсё». Цела сьвятога спачывае ў Рыме каля труны сьвятога Пятра. Ян Залатавусны зьяўляецца найбольш знакамітым доктарам усходняй Царквы. Папа Піюс Х абвясьціў яго апекуном прапаведнікаў.

Шанаваньне

Трое Сьвятых Ярархаў (зьлева): Васіль Вялікі, Ян Хрызастом і Рыгор Багаслоў

У праваслаўі, з прычыны таго што дзень яго сьмерці прыпадае на сьвята Узвышэньня Сьвятога Крыжа яго памяць перанесена на 13 лістапада па юліянскім календары; Праваслаўная царква таксама шануе яго памяць 27 студзеня (перанясеньне мошчаў) і ў Саборы трох сьвяціцеляў 30 студзеня па юліянскім календары. У Канстантынопальскай і Элядзкай цэрквах яго памяць зьдзяйсьняецца 13 лістапада, 27 студзеня і 30 студзеня па новаюліянскім календары, у Каталіцкай царкве — 13 верасьня. Акрамя таго, Сусьветная патрыярхія ў 2004 годзе ўстанавіла сьвяткаваньне 30 лістапада ў гонар перанясеньня з Рыму ў Стамбул мошчаў Рыгора Багаслова і Яна Залатавусна.

Рэліквіі

27 студзеня 438 году мошчы сьвятога прыбылі ў Канстантынопаль. Яго цела было зьмешчана ў царкве Дванаццаці Апосталаў. У 1489 годзе турэцкі султан Баязід II перадаў іх францускаму каралю Карлу VIII.

З 1627 году яго мошчы знаходзяцца ў Рыме, у базыліцы Сьвятога Пятра, у капліцы Хору. Яго мошчы таксама знаходзяцца на Атоне, у Бруге, Клярво, Дуброўніку, Кіеве, Майнцы, Мэсыне, Маскве, Парыжы і Вэнэцыі.

У 2004 годзе частка мошчаў была перададзена з Ватыкану ў Канстантынопальскі патрыярхат. Яны выстаўлены ў саборы Сьвятога Рыгора, рэзыдэнцыі патрыярха.

Доктар Царквы

У 1568 годзе Папа Піюс V абвясьціў яго Доктарам Царквы.

Заступніцтва

Сьвяты Ян Залатавусны зьяўляецца заступнікам прапаведнікаў і Канстантынопаля.

Іканаграфія

У іканаграфіі сьвятога малююць як сталага чалавека з кароткай, часам завостранай, барадой і лысым ілбом, апранутага ў япіскапскае адзеньне ў бізантыйскім стылі.

Атрыбуты

Правая рука яго ўзьнятая ў благаслаўленьні, а ў левай трымае Эвангельле, часам крыж.

Ён часта сустракаецца на абразах «Трох вялікіх герархаў» разам са сьвятым Васілём Вялікім і сьвятым Рыгорам Багасловам, сярод якіх ён вылучаецца перш за ўсё сваёй самай кароткай барадой.

У заходнім мастацтве да яго атрыбутаў таксама адносяцца асёл і пісьменьніцкае пяро.