Ch (дыграф)

Ch, ch (курсіў: Ch ch) — дыграф лацінскага альфабэту, які выкарыстоўваецца ў артаграфіях некаторых моваў.

Дыграф Ch, які напісаны шрыфтам Брайля

Дыграф лацінкі Ch
Ch
Выява
◄ Sh Sz Wh Zh 'Ch' Dž Dz Dź IJ ►
Зьвесткі
Тып	;
Гук	[t͡ʃ], [х], [ʃ], [k], [tʂʰ], [dʒ], [ç], [tɕ], [ts], [t͡ʂɨ]
Сымбаль немагчыма вывесьці ў сумяшчальных са стандартам кампутарных шрыфтах, бо яго няма ў Юнікодзе. У асобных выпадках замест яго могуць быць скарыстаны падобныя па напісаньні графэмы.
усе сымбалі · лацінка · кірыліца · грэцкія · дыякрытыкі · валюты · дапамога

Выкарыстаньне

Вымаўленьне дыграфа ⟨ch⟩ у розных мовах Эўропы

Ангельская мова

• Ува ангельскай мове дыграф ch часьцей за ўсё пазначае гук [t͡ʃ].
• У словах ад грэцкіх каранёў пазначае гук [k].
• У словах францускага паходжаньня й некаторых словах гішпанскага й італьянскага паходжаньня пазначае гук [ʃ] (часам таксама [t͡ʃ]), напрыклад: charade, machine, machete, pistachio.
• У брытанскай ангельскай у некаторых словах азначае гук [dʒ] (sandwich, spinach, Greenwich).
• У запазычаньнях з шатляндзкай азначае гук [χ] (loch).
• У запазычаньнях з іўрыту й ідыша азначае гук [χ] або [x] (challah).
• Можа наогул не прамаўляцца, напрыклад у словах Crichton, currach, drachm, yacht.

Беларуская мова

Дыграф ⟨ch⟩ выкарыстоўваецца ў беларускай лацінцы й абазначае гук [x], як у словах niachaj, chmaramier, chvalebnaść. Адпавядае кірылічнай літары ⟨х⟩.

Гішпанская мова

У гішпанскай мове ⟨ch⟩ вымаўляецца як [t͡ʃ]. Дыграф лічыўся літарай гішпанскага альфабэту ў 1754—2010 гадох.

Італьянская й румынская мовы

У італьянскай і румынскай мовах ⟨ch⟩ сустракаецца толькі перад літарамі ⟨e⟩ і ⟨i⟩, вымаўляецца як [k] (гэта значыць у пазыцыях, дзе адна літара ⟨c⟩ павінна чытацца як [ʧ]).

Лацінская мова

У лацінскай мове ⟨ch⟩ пазначае гук, сходны на беларускі гук [x] (літару ⟨х⟩).

Нямецкая мова

У нямецкай мове дыграф ⟨ch⟩ пазначае гукі [ç] і [x]. Гук [ç] вымаўляецца ў выпадку, калі дыграф стаіць у суседзтве з галоснымі пярэдняга шэрагу ([e], [i] і г. д.), а таксама пасьля санорных зычных ([l], [n] і г. д.); гук [x] — у астатніх выпадках. У запазычаньнях з грэцкае мовы дадзены дыграф звычайна чытаецца як [k].

Польская й летувіская мовы

У польскай і летувіскай мовах дыграф ⟨ch⟩ ня мае статусу літары й пазначае гук [x]. У летувіскай мове дадзены дыграф сустракаецца толькі ў запазычаных словах.

Французская й партугальская мовы

У французскай і партугальскай мовах дадзены дыграф чытаецца як [ʃ]. У францускіх запазычаньнях з грэцкай мовы дадзены дыграф звычайна чытаецца як [k].

Чэская й славацкая мовы

У чэскай і славацкай мовах дыграф ⟨ch⟩ пазначае гук [x], зьяўляецца самастойнай літарай і займае месца ў альфабэце пасьля літары ⟨h⟩.

Узбэцкая мова

Ва ўзбэцкай мове дыграф ⟨ch⟩ пазначае глухую постальвеалярную афрыкату [ʧ] і зьяўляецца 28-й літарай альфабэту.

Выкарыстаньне ў раманізацыі

⟨Ch⟩ часта выкарыстоўваецца пры трансьлітарацыі на многія эўрапейскія мовы грэцкай мовы, іўрыту, ідышу й г. д.

У мандарынскай кітайскай мове ⟨ch⟩ выкарыстоўваецца ў піньінь для абазначэньня прыдыхальнай глухой рэтрафлекснай афрыкаты [tʂʰ].

У японскай мове ⟨ch⟩ выкарыстоўваецца ў Хэпбёрне для абазначэньня гуку [t͡ʂɨ] (ち).

У маратгі, індыйскай мове, ⟨ch⟩ выкарыстоўваецца для абазначэньня гукаў [tɕ] і [ts] у лацінізацыі з сцэнара дэванагара.

У шматлікіх трансьлітарацыях іўрыту й ідышў ⟨ch⟩ выкарыстоўваецца для абазначэньня гуку [χ], прадстаўленага літарамі ח і כ. Іншыя сыстэмы трансьлітарацыі выкарыстоўваюць ⟨kh⟩ для прадстаўленьня таго ж гуку.