Бурацкая мова

Бура́цкая мова — мова буратаў, адна зь дзяржаўных моваў^[1] (разам з расейскай) Рэспублікі Буратыя, да 2008 году таксама адна з афіцыйных моваў ліквідаваных Усьць-Ардынскае Бурацкае аўтаномнае акругі і Агінскае Бурацкае аўтаномнае акругі.

Бурацкая мова
буряад хэлэн, ᠪᡠᠷᠠᠠᡩ ᡥᡝᠯᡝᠨ
Ужываецца ў	Расеі, Кітаі, Манголіі
Рэгіён	Рэспубліка Буратыя, Іркуцкая вобласьць, Забайкальскі край, Якутыя, паўночныя аймакі Манголіі
Колькасьць карыстальнікаў	~283 000
Клясыфікацыя	Алтайская сям'я Мангольская галіна Паўночнамангольская група Цэнтральнамангольская падгрупа Бурацкая мова
Афіцыйны статус
Афіцыйная мова ў	Буратыі (Расея)
Рэгулюецца	Інстытутам манголазнаўства, будалёгіі і тыбэталёгіі Сыбірскага аддзяленьня Расейскае Акадэміі навук (ІМБТ СА РАН)
Пісьмо	кірыліца, старамангольскае пісьмо, вагіндра[d] і лацінскае пісьмо
Коды мовы
ISO 639-1	—
ISO 639-2(Б)	bua
ISO 639-2(Т)	bua
ISO 639-3	bua
SIL	—

Гісторыя разьвіцьця

Назва

Да 1956 году называлася бурат-мангольскай мовай (рас. бурят-монгольский язык). У выніку перайменаваньня Бурат-Мангольскае АССР у Бурацкую АССР назва ў расейскай мове зьмянілася на назву бурятский язык.

Пісьмовасьць

У 17-18 стагодзьдзях сярод буратаў мела распаўсюджаньне старамангольскае пісьмо (монгол бичиг). Да гэтага пэрыяду (1768 г.) адносіцца адзін зь першых літаратурных помнікаў — «Шляхавыя нататкі» Дамба-Даржа Заягійна. Мова гэтага пэрыяду ўмоўна называецца старабурацкай літаратурна-пісьмовай мовай.

У пачатку 20 ст. пачынаецца пашырэньне ўжываньня лацінскага альфабэту. У 1910 г. Б. Барадзін выдае брашуру «Buriaad zonoi uran eugeiin deeji» (Урыўкі з бурацкае народнае літаратуры). У брашуры быў выкарыстаны лацінскі альфабэт бязь літараў f, k, q, v, w. З 1926 па 1929 гады на хвалі тагачаснае ўсесавецкае лацінізацыі распачалася пасьлядоўная арганізацыя бурацкага лацінскага альфабэту. Аднак праекты 1929 й 1930 гадоў не былі ўсхваленыя. Ва ўжытак трапіў альфабэт, створаны ў 1931 годзе і які атрымаў невялікія дапаўненьні ў 1937 годзе:

A a	B b	C c	Ç ç	D d	E e	F f	G g
H h	I i	J j	K k	L l	M m	N n	O o
Ө ө	P p	R r	S s	Ş ş	T t	U u	V v
X x	Y y	Z z	Ƶ ƶ	ь

У 1939 г. бурацкі лацінскі альфабэт быў зьменены на кірылічны альфабэт на расейскай аснове. У дадатак да звычайных 33 расейскіх літараў, бурацкі альфабэт атрымаў 3 адметныя літары — Ү ү, Ө ө, Һ һ.

Сучасны выгляд бурацкага альфабэту:

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ё ё	Ж ж
З з	И и	Й й	К к	Л л	М м	Н н	О о
Ө ө	П п	Р р	С с	Т т	У у	Ү ү	Ф ф
Х х	Һ һ	Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ	Ы ы
Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

Літаратурная мова

У якасьці літаратурнага стандарту мовы ў 1936 г. бурацкія лінгвісты абралі хорынскую гаворку ўсходнебурацкага дыялекту, якая была зразумелай для ўсяго бурацкамоўнага насельніцтва.