Лаўрэнці Абэцэдарскі

Лаўрэнці Сямёнавіч Абэцэдарскі (Абецадарскі; 13 ліпеня 1916, Горкі — 6 ліпеня 1975) — савецкі гісторык. Сябар КПСС (з 1944)^[2]. Сябар-карэспандэнт Акадэміі Пэдагагічных навук СССР (1968). Доктар гістарычных навук, прафэсар (1966). Прадстаўнік вульгарна-сацыялістычнага кірунку ў гістарычнай навуцы Беларусі савецкага пэрыяду^[2], вядомага пад назвай «абэцэдаршчына»^[3][4].

Лаўрэнці Сямёнавіч Абэцэдарскі
Дата нараджэньня	12 ліпеня 1916(1916-07-12)
Месца нараджэньня	Горкі, Магілёўская губэрня, Расейская імпэрыя
Дата сьмерці	6 ліпеня 1975(1975-07-06)[1] (58 гадоў)
Месца сьмерці	Менск, БССР, СССР
Месца вучобы	Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт
Занятак	гісторык, прафэсар унівэрсытэту
Навуковая сфэра	гісторыя
Месца працы	Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт
Вядомы як	дасьледнік беларускага ўплыву на разьвіцьцё расейскай культуры другой паловы XVII ст.
Навуковая ступень	доктар гістарычных навук[d]
Вучні	Якаў Трашчанок, Міхась Ткачоў, Аляксандра Гесь
Узнагароды

Біяграфія

У 1946 годзе скончыў Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт, дзе потым працаваў выкладнікам, загаднікам катэдры гісторыі СССР (1950—1958), потым гісторыі БССР (з 1958).

У 1950 годзе абараніў кандыдацкую дысэртацыю на тэму «Барацьба ўкраінскага і беларускага народаў за ўз’еднанне з Расіяй у сярэдзіне XVII века». У 1966 годзе — доктарскую дысэртацыю на тэму «Борьба белорусского народа за соединение с Россией (Вторая половина XVI—XVII в.)».

Быў навуковым кіраўніком беларускай архівісткі і гісторыка Аляксандры Гесь, іншыя вядомыя вучні — Якаў Трашчанок і Міхась Ткачоў.

Бібліяграфія

• Абэцэдарскі Л. С. Барацьба ўкраінскага і беларускага народаў за ўз’еднанне з Расіяй у сярэдзіне XVII века. — Мінск: Дзяржаўнае выдавецтва БССР, 1954. — 67 с.
• Абецедарский Л. С. Белорусы в Москве XVII в. Из истории русско-белорусских связей. — Минск: Издательство БГУ, 1957. — 62 с.
• Русско-белорусские связи : сборник документов : (1570—1667 гг.) / отв. ред. Л. С. Абецедарский, М. Я. Волков. — Минск: Высшая школа, 1963. — 534 с.
• Абэцэдарскі Л. С. У святле неабвержных фактаў. — Мінск: Звязда, 1969. — 111 с.
• Абецедарский Л. С. Белоруссия и Россия : Очерки русско-белорусских связей второй половины XVI—XVII вв. — Минск: Вышэйшая школа, 1978. — 255 с.

Адзін з аўтараў 2-томнай гісторыі БССР, школьнага падручніка гісторыі БССР (Мн., пособие : 1960—1974; учебник : 1975—1987); двухтомнай (1954—1961) і пяцітомнай (1972—1975) «Гісторыі Беларускай ССР», «Гісторыі Мінска» (1957), «Беларускай Савецкай Энцыклапедыі» (1969―1975. Пад рэдакцыяй Абецэдарскага выйшлі дапаможнікі для школ «Старонкі нашай гісторыі : кніга для чытання па гісторыі БССР у пачатковай школе» (Вольски, В. Ф.; 1969) і «Тэрміны, імёны, даты : школьны гістарычны слоўнік» (Сувораў, Ю. М.; 1971).

Погляды і дзейнасьць

Быў прыхільнікам унітарнай канцэпцыі аб’яднаньня ўсходнеславянскіх народаў вакол Масквы і Маскоўскай дзяржавы^[2]. Разглядаў Маскоўскую дзяржаву як простую папярэдніцу СССР^[2].

Разглядаў гісторыю Беларусі як частку гісторыі Расеі^[2]. Праводзіў думку, што Расейская імпэрыя мела гістарычныя правы на беларускія землі^[2]. Разглядаў Вялікае Княства Літоўскае выняткова як дзяржаву летувіскіх фэўдалаў^[5]. Адмаўляў прагрэсіўную ролю Магдэбурскага права і станоўчы для свайго часу характар Статутаў ВКЛ^[2]. Пачаткам беларускай дзяржаўнасьці лічыў кастрычніцкі пераварот, не ўпамінаў пра Беларускую Народную Рэспубліку^[5].

У некаторых пытаньнях фактычна салідараваўся з нацыяналістычнымі гісторыкамі Польшчы і Летувы^[6].

Вывучаў канфлікты сялянаў з фэўдаламі, прычынай якіх называў імкненьне сялянаў перайсьці пад уладу маскоўскіх гаспадароў^[7]. Перасяленьне беларусаў у Маскву называў добраахвотным, не зьвяртаючы ўвагі на шматлікія крыніцы, якія сьведчылі пра гвалтоўны характар гэтага працэсу^[2]. У сваіх працах адмаўляў нацыянальны пачатак у разьвіцьці гісторыі Беларусі^[2]. Перавышаў значэньне гандлю беларускіх местаў з расейскімі^[7], прыніжаў узровень культуры Беларусі ў XVI ст.^[7] Улучэньне Беларусі ў склад Расейскай імпэрыі называў «узьяднаньнем»^[7]. Дэмакратычныя газэты «Наша Доля» і «Наша Ніва», паводле сьцьвярджэньня Абэцадарскага, — нацыяналістычныя выданьні^[7].

Сваіх апанэнтаў называў «наймітамі амэрыканскіх і заходненямецкіх імпэрыялістаў»^[8], «гітлераўскімі паслугачамі»^[5], «буржуазнымі фальсыфікатарамі» і «ворагамі міру і прагрэсу»^[9], а іхныя працы — «вымысламі беларускіх буржуазных нацыяналістаў»^[8]. Паводле ўспамінаў Анатоля Грыцкевіча, любіў паўтараць, што «гісторык павінен умець знаходзіць факты для сваёй канцэпцыі»^[10].

Крытыка

Абэцэдарскага крытыкуюць за сьвядомую аднабаковасьць^[2], неабмежаванае маніпуляваньне гістарычнай сьвядомасьцю грамадзтва, падмену гістарычных ведаў ідэалёгіяй расейскага імпэрыялізму^[11][12]. Свае вэрсіі ён найчасьцей падмацоўваў крыніцамі, што зыходзілі ад зацікаўленых менавіта ў такіх поглядах маскоўскіх афіцыйных установаў, не праводзячы крыніцазнаўчага аналізу^[2]. Спасылаўся амаль выняткова на працы савецкіх гісторыкаў і асобных прадстаўнікоў расейскай дарэвалюцыйнай гістарыяграфіі^[13]. Дзеля пацьверджаньня ўласных думак выкарыстоўваў цытаты іншых навукоўцаў, якія аднак супярэчылі кантэксту працаў, акуль яны паходзілі^[13]. Ігнараваў усе працы, якія ставілі пад сумнеў ягоныя высновы^[13].

Паводле гісторыка Алеся Смалянчука, мэтай Абэцэдарскага пры рэдагаваньні школьных падручнікаў была фальсыфікацыя гістарычных ведаў і дэфармацыя сьвядомасьці беларусаў^[14], а сваёй антыбеларускай пазыцыяй ён супярэчыў многім тэзам нават савецкай гістарыяграфіі^[6]. Паводле гісторыка Валянціна Грыцкевіча, брашура «У святле неабвержных фактаў» мусіла быць зброяй у змаганьні супраць руху за незалежнасьць і чалавечую годнасьць^[11], паводле гісторыка Алега Дзярновіча^[15] яна выконвала партыйны заказ^[6]. Гісторык Павал Урбан^[8] пераканаўча давёў сумнеўнасьць сьцьвярджэньняў Абэцэдарскага^[6] і здолеў паказаць, што брашура мае вымоўны шавіністычна-расейскі характар і ўяўляе сьвядомае абкраданьне гісторыі беларускага народу^[6].

У наш час дзейнасьць Абэцэдаскага атрымала адмоўную ацэнку з прычыны сьвядомай аднабаковасьці^[16] і фальсыфікацыяў^[14][17][18].