Нацыянальны тэатар (Бялград)

Нацыянальны тэатар Бялграду (па-сэрбску: Народно позориште у Београду) — дзяржаўны тэатар Сэрбіі. Помнік архітэктуры другой паловы XIX стагодзьдзя. Знаходзіцца на рагу вуліц Васіна і Францускай у Бялградзе на пляцы Рэспублікі побач з Нацыянальным музэем Сэрбіі.

Славутасьць
Нацыянальны тэатар
Краіна	Сэрбія
Месцазнаходжаньне	Бялград
Адрас	Francuska[d] (3)
Архітэктурны стыль	эклектыка
Аўтар праекту	Aleksandar Bugarski[d]
Дата заснаваньня	1869
Сайт	narodnopozoriste.rs (сэрб.)
Нацыянальны тэатар на Вікісховішчы

Гісторыя

Тэатар і пляц у 1895 годзе.

Упершыню ідэя аб будаўніцтве тэатра ў Бялградзе ўзьнікла ў 1851 годзе, дзякуючы таварыству «Аматараў народнай адукацыі». Тэатар быў заснаваны 13 ліпеня 1868 году і будаваўся цягам двух гадоў, як мяркуецца, паводле пляну архітэктара Аляксандра Бугарскага. Распараджэньне аб будаўніцтве прыняў князь Міхаіл Абрэнавіч. Першы спэктакль — п’еса «Георгі Бранкавіч». Акрамя тэатральных спэктакляў, у залі цягам XIX стагодзьдзя праводзіліся дабрачынныя балі і канцэрты. Вялікая канстытуцыйная скупшчына ў гэтай зале прагаласавала за Канстытуцыю ў 1888 годзе.

У часы Югаславіі стаў Югаслаўскім нацыянальным тэатрам. Тэатар аб’яднаў найлепшых актораў Сэрбіі, тут ставіліся п’есы сэрбскіх, славенскіх і сусьветных драматургаў.^[1] У 1999 годзе падчас паветраных налётаў НАТО тэатральны калектыў быў адзіным у краіне, які прадоўжыў працу. Пры гэтым кошт квіткоў быў чыста сымбалічным, роўны аднаму дынару.^[2]

Будынак

У складзе тэатра тры акадэмічных трупы: драмы, опэры (з 1921 году) і балета (з 1920 году). Таксама ў будынку знаходзіцца музэй тэатра. Выступы ладзяцца на двух сцэнах, Галоўнай сцэне (на 700 месцаў) і сцэне Радамір Рашы Плаовіча (на 300 месцаў). Будынак выкананы на ўзор тэатральных будынкаў таго часу, асабліва мілянскай Ля Скалі, ад якой была прынятая канцэпцыя і дэкаратыўнае аздабленьне эпохі Адраджэньня. Пры больш позьніх рэканструкцыях першапачатковы выгляд цалкам быў зьменены. Першая рэканструкцыя пачалася ў 1911 годзе, і доўжылася да 1922 году, у сувязі зь перапынкам на вайну. Тэатар быў пашыраны і страціў частку зьнешняга дэкору. Другая рэканструкцыя была павязаная з вынікамі бамбардзіроўкі Бялграду ў 1941 годзе. Яна праводзілася ў 1964—1965 гадах. Зьменены быў інтэр’ер. Апошняя буйная рэканструкцыя была зробленая ў 1986—1989 гадах, тады была дабудаваная частка ў бок вуліцы братоў Югавічаў.

Балет

Першыя балетныя спэктаклі ў Бялградзкай опэры адносяцца да пачатку 1920-х гадоў. Тут пастаўлены першы балет сэрбскага кампазытара М. Мілевіча «Le balai du valet». У розны час трупу ачольвалі Б. Г. Раманаў (1930—1931), Н. Кірсанава (1932—1934), Б. Князеў (1934—1936), Маргарыта Фрамана (1937—1938). Па вайне балет перажыў час інтэнсіўнага абнаўленьня, зьвязаны галоўным чынам зь дзейнасьцю балетмайстра Д. Парліча.^[3]

Вялікая глядальная зала пасьля рэканструкцыі 1989 году.

Рэстаўрацыя

У 1905 годзе была зробленая новая мастацкая рэстаўрацыя сцэны, глядальнай залі і фае паводле эскізаў першага сэрбскага дэкаратара Драгуціна Медэняка, які ўпрыгожыў інтэр’еры маёнткаў шмат каго з заможных бялградзкіх жыхароў. У аснову абноўленага дэкору ляглі матывы народнай арнамэнтыкі і мастацкай традыцыі. Зь цягам часу насьпела неабходнасьць павялічыць сцэну і разьвязаць шэраг тэхнічных праблемаў. У 1912 годзе пачалася рэканструкцыя тэатра, аднак, у сувязі з пачаткам Першай сусьветнай вайны, яна расьцягнулася да 1921 году. На задуму архітэктара Ёсіфа Буканца ляканічную гармонію першапачатковага фасаду зьмяніла пышнае нэа-барока зь дзьвюма вуглавымі вежамі ля пад’езду. У інтэр’ер глядальнай залі і вэстыбюля дададзеныя дэкаратыўныя элемэнты з гіпсу. Столь глядальнай залі расьпісаў расейскі мастак Сьцяпан Калесьнікаў. Цікава, што выхаваны ў традыцыі акадэмічнага рэалізму, ён стварыў сваю кампазыцыю ў стылі дэкаратыўнага барока і ўзяў за аснову тэмы антычнай міталёгіі — Талія ў калясьніцы і вакхічныя фантазіі, якія праслаўляюць тэатар, як храм мастацтва.

Наступная рэканструкцыя пачалася ў 1940 годзе. Аднак падчас красавіцкай бамбардзіроўкі Бялграду 1941-га году будынак зьведаў сур’ёзныя пашкоджаньні і працы па рэканструкцыі пачаліся толькі бліжэй да канца году. Праект архітэктараў Гойкі Тодзіча і Драгана Гудавіча цалкам зьмяніў зьнешні выгляд ранейшага Нацыянальнага тэатра. Зь пярэдняга боку фасаду, за выключэньнем прафіляванага даху, зьнятая ўвесь стары дэкор. Такі ж зьнешні выгляд тэатар захаваў і пры наступнай рэканструкцыі 1965 году, калі, пад кіраўніцтвам архітэктара Нікалы Шэрцэра, унесеныя зьмены ў вэстыбюль, глядальную залю і аркестровую яму.

Апошняя і самая маштабная рэканструкцыя будынка Нацыянальнага тэатра (1986—1989) суправаджалася палемікай як у прафэсійнай супольнасьці, гэтак і ў шырокіх колах грамадзкасьці ў пытаньні аб тым, ці варта вярнуць будынку ягоны першапачатковы выгляд ці ж той, які яно набыло пасьля першай рэканструкцыі 1922 году. Усё-такі было вырашана, што будынак будзе абноўлены паводле праекту першай рэканструкцыі, а да задняй частцы корпусу зробленая шкляная прыбудова паводле праекту архітэктараў Слабадана Дрэняковіча і Любаміра Здраўкавіча. Абнаўленьне нутранай прасторы тэатра, на задуму архітэктара Мілана Палішашкага, ставіла задачу аднавіць ягонае першапачатковае аблічча, падкрэсьліваючы тым самым візуальныя і сымбалічныя годнасьці інтэр’еру старога тэатра. У цэнтры вэстыбюлю ўсталяваны бюст князя Міхаіла працы італьянскага скульптара Энрыка Паццы (1872), а жывапісная кампазіцыя Сьцяпана Калесьнікава на столі глядальнай залі адрэстаўраваная па захаваных арыгінальных малюнках.

На знак прызнаньня і павагі важнай культурна-гістарычнай, архітэктурна-ўрбаністычнай, мастацка-эстэтычнай ролі ў жыцьці грамадзтва, Нацыянальны тэатар Бялграду ў 1983 годзе аб’яўлены культурным набыткам асаблівага значэньня.