Ёзаф Ціса

Ё́заф Ці́са (славацк.: Jozef Tiso; 13 кастрычніка 1887, вёска Вэлька-Бітча, Аўстра-Венгрыя — 18 красавіка 1947, горад Браціслава, Чэхаславакія) — прэзідэнт Першай Славацкай рэспублікі; рымска-каталіцкі святар, член чэхаславацкага парламента. Пасля Другой сусветнай вайны быў абвінавачаны ў ваенных злачынствах і пакараны смерцю.

Ёзаф Ціса
славацк.: Jozef Tiso
Прэзідэнт Славакіі 26 кастрычніка 1939 — 4 красавіка 1945
Папярэднік	пасада заснавана
Пераемнік	пасада скасавана
1-ы Прэм'ер-міністр Славакіі 14 сакавіка — 17 кастрычніка 1939
Папярэднік	пасада заснавана
Пераемнік	Войцех Тука
Нараджэнне	13 кастрычніка 1887(1887-10-13) Бытча[d], Каралеўства Венгрыя[d], Аўстра-Венгрыя[1]
Смерць	18 красавіка 1947(1947-04-18) (59 гадоў) Браціслава, Чэхаславакія[2]
Месца пахавання	St. Emmeram's Cathedral, Nitra[d][3]
Веравызнанне	Каталіцкая Царква
Партыя	Глінкава славацкая народная партыя
Адукацыя	Венскі ўніверсітэт
Дзейнасць	палітыка[4]
Аўтограф
Узнагароды	Ордэн германскага арла
Медыяфайлы на Вікісховішчы

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з імем Ёзаф.

Біяграфія

Лідар 1-й Славацкай рэспублікі

У лютым 1939 нямецкія палітыкі сталі пераконваць славацкіх палітыкаў абвясціць незалежнасць Славакіі. 9 сакавіка 1939 года часткі чэхаславацкай арміі, верныя пражскім ураду, занялі тэрыторыю Славакіі і адхілілі Ціса ад улады. 13 сакавіка 1939 Гітлер прыняў Ціса ў Берліне і фактычна прымусіў яго аб'явіць аб незалежнасці Славакіі пад патранатам Трэцяга рэйха. 14 сакавіка 1939 славацкі парламент абвясціў незалежнасць, а на наступны дзень нямецкія войскі акупавалі Чэхію. Ціса стаў прэм'ер-міністрам, а 26 кастрычніка 1939 г — прэзідэнтам.

3 лістапада 1941 Ціса наведаў акупаваны немцамі Кіеў. У выніку няўдалага замаху на Ціса быў знішчаны Успенскі сабор Кіева-Пячэрскай лаўры (Ціса пакінуў сабор на 1 гадзіну раней, чым разлічвалі дыверсанты). Знішчэнне сабора савецкая прапаганда доўгі час прыпісвала немцам.

Ціса спрабаваў быць умераным прэзідэнтам і часта канфліктаваў з адкрыта пранямецкім урадам Войцеха Тукі. Тым не менш, Ціса не хаваў свае антысеміцкія погляды і 15 мая 1942 года падпісаў закон аб дэпартацыі яўрэяў. Гэты закон дзейнічаў паўгады, і да 1944 года дэпартацыі не аднаўляліся. За 1942 з Славакіі было дэпартавана 57 628 яўрэяў; з іх, згодна з даступных дадзеных, выжылі толькі 280—800 чалавек.

Уцёкі і пакаранне смерцю

У красавіку 1945 Ціса збег у Баварыю, дзе быў 6 чэрвеня 1945 года затрыманы амерыканскай арміяй і выдадзены Чэхаславакіі. Быў прысуджаны да павешання за дзяржаўную здраду. 18 красавіка 1947 г. прысуд быў прыведзены ў выкананне.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Ёзаф Ціса

Зноскі

1. http://www.britannica.com/EBchecked/topic/596984/Jozef-Tiso
2. Deutsche Nationalbibliothek Record #118802364 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 31 снежня 2014.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578'></a>
3. https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/jozef-tiso-1
4. Národní autority České republiky Праверана 7 лістапада 2022.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863'></a>