Аалы Такамбаеў

Аалы Такамба́еў^[3] (кірг.: Аалы Токомбай; 7 лістапада 1904 — 19 чэрвеня 1988) — савецкі кіргізскі пісьменнік, паэт, журналіст. Народны паэт Кіргізскай ССР (1945), акадэмік Акадэміі навук Кіргізскай ССР (1954), Герой Сацыялістычнай Працы (1974). Адзін з аўтараў Гімна Кіргізскай ССР.

Аалы Такамбаеў
кірг.: Аалы Токомбаев
Асабістыя звесткі
Псеўданімы	Balka, Балка[1][2] і Чалкар[2]
Дата нараджэння	7 лістапада 1904(1904-11-07)[1]
Месца нараджэння	Kayyngdy[d], Пішпекскі павет[d], Сямірэчанская вобласць, Туркестанскае генерал-губернатарства, Расійская імперыя
Дата смерці	19 чэрвеня 1988(1988-06-19) (83 гады)
Месца смерці	Бішкек, Кіргізская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка, СССР
Грамадзянства	СССР
Альма-матар	Нацыянальны ўніверсітэт Узбекістана
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	пісьменнік, паэт, журналіст, перакладчык
Мова твораў	кіргізская мова
Грамадская дзейнасць
Партыя	УКП(б)[1]
Прэміі	Дзяржаўная прэмія Кіргізскай ССР імя Тактагула Сатылганава[d] (1967)
Узнагароды	Народны паэт Кіргізскай ССР[d] (1945)

Біяграфія

Нарадзіўся ў сяле Чон-Кемін^[3][4] (Чон-Кайынды^[5][6]) Туркестанскага генерал-губернатарства Расійскай імперыі (у сучасным Кемінскім раёне Чуйскай вобласці Кыргызстана). У час паўстання 1916 года сям’я Такамбаевых збегла ў Кітай[[]], а ў 1917 годзе на зваротным шляху загінула, у выніку чаго Аалы застаўся сіратой, бадзяўся беспрытульным, зарабляў на жыццё складаннем песень і чытаннем народнага эпасу^[5]. У 1919 годзе сустрэў родзічаў бацькі і быў прыняты ў іх сям’ю, вучыўся грамаце ў сельскага настаўніка^[5]. У 1922 годзе А. Такамбаеў быў прыняты ў школу-інтэрнат у Ташкенце. У 1923 годзе паступіў у Сярэднеазіяцкі камуністычны ўніверсітэт імя У. І. Леніна ў Ташкенце, які скончыў у 1927 годзе. Член КПСС з 1927 года. Колькі часу працаваў начальніка раённага аддзела адукацыі ў Чуйскім кантоне. У 1927—1930 гадах Ааллы Такамбаеў займаў пасаду адказнага рэдактара газеты «Кызыл Кыргызстан», у 1930—1931 гадах рэдактара кіргізскага сектара Цэнтрвыдата ў Маскве а з 1931 года становіцца галоўным рэдактарам Дзяржаўнага выдавецтва Кіргізскай АССР і першы галоўны рэдактар літаратурнага часопіса «Чабуул»^[5] і адначасова галоўны рэдактар часопіса «Советтик Кыргызстан»^[6]. У 1934—1949 гадах (з перапынкамі) узначальваў Саюз пісьменнікаў Кіргізскай ССР.

У 1937 годзе Аалы Такамбаеў быў зняты са ўсіх пасад і арыштаваны па абвінавачанні ў буржуазным нацыяналізме і членстве ў Сацыялістычнай туранскай партыі, контррэвалюцыйнай дзейнасці на ідэалагічным фронце і шпіянажы на карысць Японіі^[5]. У 1939 годзе быў вызвалены «за недаказанасцю абвінавачання» і вярнуўся да актыўнай працы.

У 1954 годзе скончыў вячэрні ўніверсітэт марксізму-ленінізму пры Фрунзенскім гарадскім камітэце КПСС^[5]. З 1955 па 1956 год Аалы Такамбаеў на пасадзе галоўнага рэдактара сатырычнага часопіса «Чалкан»^[5][6].

Дэпутат Вярхоўнага Савета Кіргізскай ССР ў 1963—1980 гадах. Выбіраўся кандыдатам у члены Кірабкама, членам ЦК Камуністычнай партыі Кіргізіі. Член Камітэта па Ленінскім прэміям пры Савеце Міністраў СССР з 1963 года^[5]. Член Таварыства кітайска-кіргізскай дружбы^[5]. Член ЦВК Кіргізскай ССР, Цэнтральнага камітэта Камуністычнай партыі Кіргізіі^[5].

Памёр Аалы Такамбаеў 19 чэрвеня 1988 года, пахаваны на Ала-Арчынскіх могілках у Бішкеку.

Творчасць

Аалы Такамбаеў лічыцца адным з заснавальнікаў кыргызскай літаратуры. Яго творчы шлях цесна звязаны з асноўнымі вехамі ў гісторыі нацыянальнай літаратуры Кыргызстана. Друкавацца пачаў у 1924 годзе. У першым нумары першай у гісторыі кыргызскага друку газеты «Эркин Тоо», выпушчанай 7 лістапада 1924 года, быў апублікаваны верш «Прыйшоў час кастрычніка»^[6]. Першы паэтычны зборнік «Ленин тууралуу» («Аб Леніне») выдадзены ў 1927 годзе ў Ташкенце^[6]. Ранняй творчасці Аалы Такамбаева рэвалюцыйны пафас. У 1930-я гады выходзіць шэраг зборнікаў «Биз курмандыкка каршыбыз» («Мы — супраць смерці»), «Атака», «Эмгек гүлү» («Кветкі працы») і першая кніга рамана ў вершах «Кандуу жылдар» («Крывавыя гады»). У час Вялікай Айчыннай вайны стварыў шэраг твораў на патрыятычную тэму: «Зямляк Манаса», «Аб 28 героях», п’есы «Клятва», «Гонар», «Гаспадары лесу» і іншыя.

У пасляваенныя гады Аалы Такамбаеў выступаў як майстар рэалістычнай паэмы. У 1952 годзе скончыў працу над паэмай «Сваімі вачыма», у якой раскрываюцца глыбокія перамены, якія адбыліся ў псіхалогіі кіргізскага сялянства за гады сацыялістычнага будаўніцтва. У 1962 годзе выдадзены завершаны варыянт рамана «Перад світаннем». У 1958 годзе выдадзены выбраныя творы ў 4-х тамах, а ў 1972 годзе — выбраныя творы ў 3-х тамах^[6]. Сярод твораў Аалы Такамбаева паэма «Мелодыя камуза» (1960), зборнікі вершаў «Голас часу» (1966), «Мой падарунак»(1974) і іншыя.

Таксама Аалы Такамбаеў працаваў галіне паэтычнага перакладу. Пераклаў на кіргізскую мову творы С. Маршака, А. Кунанбаева, Дж. Джабаева, А. С. Пушкіна, М. Ю. Лермантава Ё. Гётэ, Ф. Шылера, Нізамі і іншых аўтараў. Прымаў удзел у перакладзе і выданні многіх калектыўных зборнікаў.

Адзін з аўтараў Дзяржаўнага гімна Кіргізскай ССР, сааўтар пераклада на кіргізскую мову Гімна СССР і партыйнага гімна «Інтэрнацыянал»^[6].

Асобныя творы Аалы Такамбаева на беларускую мову пераклалі Рыгор Барадулін, Вольга Іпатава, Уладзімір Шахавец^[3].

Узнагароды і званні

• Герой Сацыялістычнай Працы (27.09.1974)
• 2 ордэны Леніна (28.02.1946; 27.09.1974)
• Ордэн Кастрычніцкай Рэвалюцыі (06.11.1984)
• 3 ордэны Працоўнага Чырвонага Сцяга (14.04.1955; 01.11.1958; 11.01.1964)
• Ордэн «Знак Пашаны» (31.01.1951)
• Медаль «За доблесную працу ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.» і іншыя медалі
• Народны паэт Кіргізскай ССР (1945)
• Дзяржаўная прэмія Кіргізскай ССР імя Тактагула Сатылганава (1967, за раман «Перад світаннем»/>^[6])
• Правадзейны член Акадэміі навук Кіргізскай ССР (1954)

Памяць

У Бішкенку ў 1996 годзе адкрыты помнік Аалы Такамбаеву^[5]. Праспект Бішкенка названа яго імем^[5]. У доме, у якім жыў Аалы Такамбаеў створаны дом-музей^[5].