Адоніс

Адо́ніс (стар.-грэч.: Ἄδωνις) — у старажытнагрэчаскай міфалогіі^[3] — па найбольш папулярнай версіі — сын Кініра ад яго ўласнай дачкі Смірны^[4]; або сын Кініра і Метармы; або (паводле Гесіёда) — Фенікса і Алфесібеі^[5]; або (паводле Паніясіда) Фіянта і яго дачкі Смірны^[6].

Адоніс
стар.-грэч.: Άδωνις
Міфалогія	старажытнагрэчаская рэлігія[d]
Сфера ўплыву	прыгажосць і desire[d]
Пол	мужчынскі пол
Бацька	Cinyras[d][1][2], Theias[d][1] або Фенікс[1]
Маці	Myrrha[d][1][2] або Alphesiboea[d][1]
Браты і сёстры	Myrrha[d], Braesia[d], Laogore[d] і Orsedice[d]
Дзеці	Beroe[d] і Golgos[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Адоніс (значэнні).

Хасэ дэ Рыбера. Адоніс і Афрадыта. 1637. Нацыянальная галерэя палацца Карсіні. Рым

Паала Веранезэ. Венера і Адоніс. 1580. Музей Прада. Мадрыд

Адоніс славіўся сваёй прыгажосцю: у яго ўлюбляецца багіня кахання Афрадыта. Яго таксама клічуць каханым Дыяніса^[7]. Быў пастухом і паляўнічым на зайцаў^[8]. Хвала муз паляванню натхніла яго стаць паляўнічым^[9].

Яму прысвечаны горад Бібл^[10]. Бацька Бероі^[11]. Паводле Харэта з Мітылены, дзецьмі Афрадыты і Адоніса былі Гістапс і Зарыядр^[12].

Смерць

А. П. Ласенка. «Смерць Адоніса». 1764

Афрадыта аплаквае яго, забітага ў юнацтве на паляванні вепруком^[13], які парнуў яго іклом у сцягно^[14] на Ідалійскай гары^[15]. Па адной з версій, у вепрука ператварыўся Арэс (палюбоўнік Афрадыты); або Адонісу адпомсціла адпрэчаная ім Персефона^[16]; або гэта адбылося з прычыны гневу Артэміды.

Афрадыта хавала яго труп у латуку^[17]. Па волі Афрадыты ён вярнуўся з падземнага царства^[18], ператвораны ў кветку анемон^[19]; або з крыві Адоніса ўзніклі ружы, а са слёз Афрадыты анемон^[20].

Існуе апавяданне пра тое, што Афрадыта перадала немаўля Адоніса на выхаванне Персефоне, якая не пажадала потым з ім растацца^[21]. Афрадыта і Персефона судзіліся з-за Адоніса, і Каліёпа рассудзіла, што яны павінны валодаць ім па палове года^[22].

Культ Адоніса

У фінікійцаў Адоніс (Адон у фінікійскай міфалогіі) — юны бог вясны, увасабленне штогадовага канання і ажыўлення прыроды. У Старажытнай Грэцыі свята Адоніса ў сярэдзіне лета спраўляўся два дні: у першы святкавалася яго вяселле з Афрадытай, як сімвал вясновага росквіту і ажывання, іншы дзень быў прысвечаны плачу па памерламу богу, які сімвалізуе завяданне прыроды. Аргаскія жанчыны аплаквалі яго^[23].

У старажытнасці людзі лічылі, што дзякуючы Адонісу расквіталі кветкі ўвесну і спелі плады ўлетку, узімку ж прырода аплаквала бога. У знак прыналежнасці да культу бога Адоніса, які чаруе прыгажосцю, жанчыны сталі вырошчваць кветкі ў гліняных вазонах, якія звалі «садамі Адоніса»^[24].

Орфікі атаясамлялі яго з Дыянісам^[25].

Прыхільнікі міфалагічнай школы атаясамлялі вобраз міфа пра Адоніса з Ісусам Хрыстом.

У літаратуры і мастацтве

Дзеючая асоба трагедыі Дзіянісія Сіракузскага «Адоніс». Лёс Адоніса — адна з упадабаных тэм антычнай паэзіі: яго апявала Сапфо^[26], у Феакрыта (песня ў гонар Адоніса), Біёна, Авідзія (каханне Венеры і Адоніса ў «Метамарфозах»); у новай паэзіі сустракаецца ў Шэкспіра (паэма «Венера і Адоніс») і іншых.

Адоніеў верш у антычнай паэзіі ўзнік, як лічыцца, у гімнах на смерць Адоніса.