Аперацыя «Саюзная сіла»

Аперацыя «Саюзная сіла» (англ.: Operation Allied Force) — ваенная аперацыя блока НАТА супраць Саюзнай Рэспублікі Югаславія ў перыяд з 24 сакавіка па 10 чэрвеня 1999 года, якая прывяла да вываду югаслаўскіх войскаў з тэрыторыі края Косава і Мятохія і да пераходу края пад кантроль сіл НАТА.

Вайна НАТА супраць Югаславіі
Асноўны канфлікт: Косаўская вайна
Дата	24 сакавіка – 10 чэрвеня 1999
Месца	СРЮ
Прычына	Інцыдэнт у Рачаке, адмова сербаў выканаць ультыматум канферэнцыі ў Рамбуе
Вынік	Перамога войскаў НАТА: Югаслаўскія войскі пакідаюць Косава і Мятохію Рэзалюцыя Савета Бяспекі ААН 1244 Усталяванне ў Косаве часовай адміністрацыі місіі ААН Незалежнасць першай Рэспублікі Косава скасаваная
Змены	Югаславія страчвае кантроль над тэрыторыяй Косава
Праціўнікі
НАТА:  ЗША  Вялікабрытанія  Бельгія  Канада  Данія  Францыя  Германія  Італія  Нідэрланды  Нарвегія  Партугалія  Іспанія  Турцыя Армія вызвалення Косава (UÇK) Пасіўны ўдзел[1]:  Албанія  Балгарыя  Венгрыя  Румынія  Паўночная Македонія Югаславія
Камандуючыя
Уэслі Кларк Хаўер Салана Слабадан Мілошавіч Драгалюб Ойданіч Святазар Мар'янавіч
Сілы бакоў
Каля 1031 самалёта[2] 14 баяздольных МіГ-29[3] 34 спраўных МіГ-21 12 дывізіёнаў З-125М 20 дывізіёнаў «Куб-М» 80 ЗРК «Страла-1» 18 «ЗРК Страла-10» шматлікія ПЗРК і зенітныя артылерыйскія сістэмы[4]
Страты
2 салдата НАТА загінулі (даныя НАТА)[5] і 3 палонены (пацверджана абодвума бакамі)[6] Каля 30 БПЛА, ад 2 да некалькіх дзесяткаў самалётаў і верталётаў збітыя 249 салдат 22 паліцэйскіх (даныя Югаславіі)[7]. 900—1200 салдат (Данныя НАТА) 2500 грамадзянскіх (даныя Югаславіі)[8][9] каля 500 грамадзянскіх (Данныя НАТА)[10] 1200—5700 грамадзянскіх (іншыя падлікі)[10][11] 11 самалётаў, 20 танкаў, 220 бронемашын и 450 артсістэм знішчаны
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Прычыны

• 28 сакавіка 1989 сербскі парламент, парушаўшы югаслаўскую канстытуцыю 1974 г, адмяніў аўтаномію правінцыі Косава.
• У 1989—1990 гадах у межах «Антыбюракратычнай рэвалюцыі» па ініцыятыве Слабодана Мілошавіч былі распушчаны парламент і ўрад Косава. Амаль усе албанцы былі звольнены з дзяржаўных устаноў.
• Верасень 1991: падчас распаду Югаславіі пасля таемнага рэферэндуму была абвешчана «Рэспубліка Косава», якую прызнала толькі Албанія. Ствараліся ценявыя структуры ўлады. З тых часоў албанцы пасіўным супрацівам імкнуліся прыцягваць увагу сусветнай супольнасці.
• У 1992 годзе албанцы Косава абралі пісьменніка Ібрагіма Ругова ў прэзідэнты Рэспублікі Косава. Быў абраны таксама парламент, які так і непрыступіў да працы. Прызначаны Ругавым урад працаваў з-за мяжы.
• Падчас Баснійскай вайны 1995 г. авіяцыя НАТА ўпершыню зрабіла моцныя паветраныя ўдары (у рамках аперацыі «Deliberate Force») для прызнання баснійска-сербскім войскам ахоўнай зоны ААН. У выніку быў дасягнуты Дэйтанскі дагавор і размяшчэнне войскаў НАТА ў Босніі. Мірнае супраціўленне ў Косаве албанцам здаваўся безвыніковым, і Войска Вызвалення Косава перайшло да ўзброенага дужання.
• Верасень—кастрычнік 1997: албанцы Косава байкатавалі выбары ў парламент Сербіі, адбыліся цяжкія сутыкненні паміж албанцамі і сербскай паліцыяй у Косава. У прэзідэнцкіх і парламенцкіх выбарах «Рэспублікі Косава» Ругова быў пацверджаны ў пасадзе.

Югаслаўскія ўлады, прэзідэнт Слабодан Мілошавіч былі абвінавачаны ў этнічных чыстках падчас грамадзянскай вайны на поўдні Сербіі, якія мелі месца абапал (і югаслаўскага войска, і паўстанцкага руху Войска Вызвалення Косава). Інфармацыя адносна сотняў тысяч забітых жыхароў застаецца супярэчлівай — пра што сведчаць выкрыцці пахаванняў міжнароднымі экспертамі. Прычынай эскалацыі супрацьстаяння сталі этнічныя канфлікты паміж сербамі і албанцамі.

Пасля пачатку ваенных дзеянняў блок НАТА запатрабаваў вывесці сербскія войскі з сербскай аўтаномнай вобласці Косава і Мятохія, галоўным чынам населяннай албанцамі, а таксама размясціць войска НАТА на тэрыторыі Косава і Мятохіі, гэта значыць на тэрыторыі Югаславіі. Югаславія не выканала ўльтыматум.

Ход аперацыі (сакавік—чэрвень)

Афіцыйнай падставай пачатку ваенных дзеянняў было абвешчана прысутнасць сербскіх войскаў на тэрыторыі края Косава і Мятохія. На працягу сакавіка, красавіка, мая, чэрвеня 1999 года войскі НАТА праводзілі ваенныя дзеянні на тэрыторыі Сербіі. Асноўную частку ваеннай аперацыі складала ўжыванне авіяцыі для бамбардзіроўкі стратэгічных ваенных і грамадзянскіх аб’ектаў на тэрыторыі Сербіі. Колькасць задзейнічаных самалётаў перавышала 500 адзінак. Авіаналётам былі падвергнуты ваенныя стратэгічныя аб’екты ў буйных гарадах Югаславіі, уключаючы сталіцу — Бялград.

• 24 сакавіка 1999 — генеральны сакратар НАТА Салана аддаў загад камандаючыму сіламі НАТА ў Еўропе амерыканскаму генералу Уэслі Кларку пачаць ваенную аперацыю супраць Югаславіі. Бялград, Прышціна, Ужыце, Нові-Сад, Крагуевац, Панчэва, Падгорыца і іншыя падвергнуліся ўдарам з паветра.
• 25 сакавіка — авіяцыя НАТА зрабіла новы ўдар. З борта амерыканскага крэйсера «Гансалес» у Адрыятычным моры было выпушчана 18 ракет «Тамагаўк».
• 26 сакавіка — знішчаны склад паліва ў Ліпавіцэ, што выклікала вялікі пажар у Ліпавіцкім лесу
• 27 сакавіка — НАТА ўжыла ў бамбаваннях Бялграда касетныя бомбы.

Авіяносец «Тэадор Рузвельт» у Адрыятычным моры

• 28 сакавіка — уначы, Біл Клінтан пасля нарады з кіраўнікамі Вялікабрытаніі, Германіі, Францыі і Італіі пацвердзіў дазвол узмацніць ваенныя ўдары па Югаславіі.^[12] Авіяцыя НАТА вырабіла кропкавыя ўдары па ваенна-стратэгічным аб’ектам у прыгарадах Бялграда.
• 1 красавіка — войска Югаславіі захоплівае на сваёй тэрыторыі трох амерыканскіх салдат.
• 3 красавіка — авіяўдарам НАТА па Бялградзе разбуранны будынак Міністэрствы ўнутраных спраў Сербіі і Югаславіі.
• 5 красавіка — 12 загінула і звыш 40 паранена падчас бамбардзіроўкі аб’ектаў у цэнтры Алексінаца
• 10 красавіка — абстраляны завод «Застава».
• 12 красавіка — ударам натаўскага самалёта F-15E знішчаны пасажырскі цягнік, які прахадзіўшы па мосце (пілот меў загад разбурыць мост). Салана апраўдвае памылку пілота.
• 21 красавіка — НАТА наносіць удар па асабістай рэзідэнцыі Мілошавіча і штаб-кватэры Сацыялістычнай партыі Сербіі.
• 23 красавіка — авіяўдар па белградскім тэлецэнтры.
• 24 красавіка — НАТА прымае рашэнне аб эмбарга пастаўкі нафты і нафтапрадуктаў у Югаславію.
• 30 красавіка — НАТА наносіць удар па будынку Генштаба югаслаўскага войска і Міністэрству абароны Югаславіі.
• 2 мая — НАТА наносіць удар па энергацэнтру ў Абрэноваце. Большасць гарадоў Югаславіі застаецца без святла.
• 4 мая — Балгарыя падае НАТА сваю паветраную прастору для ўдараў па Югаславіі.
• 7 мая — авіяўдар па горадзе Ніш. Высокадакладнай ракетай знішчана пасольства Кітая ў Бялградзе
• 10 чэрвеня — прынятая Рэзалюцыя СБ ААН № 1244 (1999)
• 12 чэрвеня — увод сухапутных войскаў НАТА на тэрыторыю Сербіі
• 20 чэрвеня — югаслаўскія войскі пакідаюць Косава і Мятохію

Вынікі

Разбураны будынак у Бялградзе

• Улічваючы бамбаванні прадпрыемстваў хімічнай прамысловасці, аб’ектаў вода- і электразабеспячэння, гэта ледзь не прывяло да экалагічнай катастрофы на Балканах.^[13]
• У Косава і Мятохіі ўлада перайшла да касавараў, да Войска Вызвалення Косава.
• 2,5 млн грамадзян засталіся без якіх-небудзь прыбыткаў і сродкаў да існавання
• Працы пазбавілася каля 600 тысяч чалавек.
• 17 лютага 2008 года Косава абвясціла незалежнасць ад Сербіі
• Колькасць кантынгенту KFOR (НАТА) на канец 2007 г. — 19 тысяч чалавек^[14]

Ахвяры сярод грамадзянскага насельніцтва

Асноўны артыкул: Спіс масавых забойстваў у час Косаўскай вайны

Загінула 500—5700 грамадзянскіх асоб, уключаючы этнічных албанцаў.^[11][15].

Шкода экалогіі

НАТА бамбавала нафтаперапрацоўчыя і нафтахімічныя заводы, што прывяло да некаторага парушэння экалагічнага балансу і забруджванню навакольнага асяроддзя.

Эканамічная шкода

Асноўны артыкул: Разбурэнні падчас войн НАТА супраць Югаславіі

Агульная шкода, нанесены прамысловым і транспартным аб’ектам, ацэньваецца ў 1 млрд долараў.

Пашкоджанні нанесеныя аўтадарожнай і чыгуначнай сеткі краіны, некаторыя масты і дарогі былі разбураны.

Бамбаванні НАТА пашкодзілі мноства гаспадарчых аб’ектаў.^[16]

Просьба Югаславіі аб прыняцці ў саюз Расіі і Беларусі

Адразу пасля пачатку агрэсіі 1999 г. парламент Саюзнай Рэспублікі Югаславіі, атакаванай войскамі НАТА, прагаласаваў за далучэнне рэспублікі да саюза Расіі і Беларусі.

Расійскі парламент на экстраным паседжанні цалкам падтрымаў сваіх сербскіх калегаў, парэкамендаваўшы прэзідэнту Барысу Ельцыну і ўраду неадкладна пачаць падрыхтоўку да гэтага працэсу. Барыс Ельцын гэты працэс заблакаваў. У Беларусі просьба абышлася толькі размовамі.

Гл. таксама

• Спіс войн XX стагоддзя
• Балканская мяжа (фільм)
• Марш-кідок на Прышціну