Партугалія

Партуга́лія (парт.: Portugal), Партуга́льская Рэспу́бліка (парт.: República Portuguesa) — дзяржава, размешчаная на паўднёвым захадзе Еўропы, на Пірэнейскім паўвостраве. Партугалія самая заходняя краіна Еўропы, якая да таго ж мяжуе з Атлантычным акіянам на захадзе і поўдні і Іспаніяй на поўначы і ўсходзе. Атлантычныя архіпелагі Азорскіх астравоў і Мадэйры з’яўляюцца часткай Партугаліі. Краіна названа ў гонар яе другога па велічыні горада, Порту^[1].

Партугальская Рэспубліка
парт.: República Portuguesa
Сцяг Герб
Гімн: «A Portuguesa»
Размяшчэнне Партугаліі (цёмна-зялёны): — у Еўропе (светла-зялёны і цёмна-шэры) — у Еўрапейскім саюзе (светла-зялёны)
Дата незалежнасці	5 кастрычніка 1143 (ад Каралеўства Леон)
Афіцыйная мова	Партугальская[1]
Сталіца	Лісабон
Найбуйнейшыя гарады	Лісабон, Порту
Форма кіравання	Парламенцкая рэспубліка
Дзяржаўны лад	Парламенцкая рэспубліка
Прэзідэнт Прэм'ер-міністр	Марселу Рэбелу ды Соза Антоніу Кошта
Тэрыторыя
• Агулам	92 391 км² (109-я ў свеце)
• % воднай паверхні	0,5
Насельніцтва Партугаліі
• Ацэнка	10 707 924 чал. (77-я)
• Шчыльнасць	114 чал./км²
ВУП
• разам (2008)	236,049 млрд[2] дол. (46-е месца)
• На душу насельніцтва	22 232[2] дол.
Назвы жыхароў	партугалец, партугалка, партугальцы
Валюта	Еўра (EUR, €) [3], Партугальскія манеты еўра
Інтэрнэт-дамен	.pt [4]
Код ISO	PT
Код МАК	POR
Тэлефонны код	+351
Часавы пояс	+0, улетку +1
Аўтамабільны рух	справа[d][5]
мірандская — рэгіянальная мова Portugal (нявызн.)(недаступная спасылка). International Monetary Fund. Архівавана з першакрыніцы 4 верасня 2018. Праверана 1 кастрычніка 2009. Да 2002 — Партугальскі эскуда. Таксама .eu, як член ЕС. https://web.archive.org/web/20170210083750/https://basementgeographer.com/right-hand-traffic-versus-left-hand-traffic/
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Землі сучаснай Партугаліі стала былі заселены з дагістарычных часоў, тут пражывалі кельцкія плямёны, якія пазней былі інтэграваны ў Рымскую рэспубліку, а затым землі сталі месцам пасялення германскіх народаў, як то свеваў, швабаў, вандалаў і вестготаў. У VIII стагоддзі большая частка Пірэнейскага паўвострава была заваявана маўрытанскімі захопнікамі, якія вызнавалі іслам, а пасля былі выгнаны тампліерамі. Падчас хрысціянскай Рэканкісты, Партугалія зацвердзілася як незалежная ад Леона каралеўства ў 1139 годзе, з’яўляючыся, такім чынам, адной з найстарэйшых еўрапейскіх нацыянальных дзяржаў^[2].

У XV і XVI стагоддзі, у выніку дзейнасці мясцовых піянераў эпохі Вялікіх геаграфічных адкрыццяў, Партугалія пашырыла ўплыў у свеце і стварыла глабальную імперыю, якая ўключала ўладанні ў Афрыцы, Азіі, Акіяніі і Паўднёвай Амерыцы, стаўшы буйным эканамічным, палітычным і ваенным цэнтрамі ў свеце. Партугальская імперыя была першай глабальнай імперыяй у гісторыі^[3], а таксама самым доўгай еўрапейскай каланіяльнай імперыяй, якая праіснавала амаль 600 гадоў, пачынаючы з захопу Сеўты ў 1415 годзе, да перадачы Макаа да Кітаю ў 1999 годзе. Тым не менш, міжнародны статус краіны, быў значна зніжаны ў XIX стагоддзі, асабліва пасля абвяшчэння незалежнасці Бразіліі і іншых найбуйнейшых калоній.

Пасля рэвалюцыі ў 1910 годзе манархія была зрынута, але няўстойлівая дэмакратычная партугальская Першая Рэспубліка была заменена ў хуткім часе аўтарытарным рэжымам. Дэмакратыя была адноўлена пасля партугальскіх каланіяльных войн і рэвалюцыі гваздзікаў у 1974 годзе, пасля чаго Партугалія страціла свае заморскія правінцыі, як Анголу, Мазамбік і іншыя. Апошняя заморская тэрыторыя, Макаа, была перададзена Кітаю ў 1999 годзе.

Партугалія з’яўляецца развітой краінай з вельмі высокім індэксам развіцця чалавечага патэнцыялу. Краіна размяшчаецца на 19 месцы ў свеце паводле паказчыку якасці жыцця, а таксама дзякуючы моцнай сістэме аховы здароўя. Партугалія з’яўляецца адной з найбольш глабалізаваных і мірных краін свету^[4], членам Еўрапейскага саюза і Арганізацыі Аб’яднаных Нацый, а таксама членам-заснавальнікам Лацінскага саюза, Арганізацыі Ібера-амерыканскіх дзяржаў, АЭСіР, НАТА, Садружнасці партугаламоўных краін, Еўразоны і Шэнгенскага пагаднення.

Зноскі

1. «Leite de Vasconcelos, José. Cale e Portucale. Opúsculos Vol. V — Etnologia (Parte I) Lisboa, Imprensa Nacional, 1938» Архівавана 1 сакавіка 2008.
2. Brian Jenkins, Spyros A. Sofos, «Nation and identity in contemporary Europe», p.145 Routledge, 1996, ISBN 0-415-12313-5
3. Melvin Eugene Page, Penny M. Sonnenburg, p. 481
4. Global Peace Index Архівавана 16 кастрычніка 2011.. Institute for Economics and Peace.
5. Milhazes, José. Os antepassados caucasianos dos portugueses Архівавана 1 студзеня 2016.. Rádio e Televisão de Portugal
6. Black Death. Great Moments in Science, ABC Science
7. Map proves Portuguese discovered Australia: new book, in Reuters
8. «Instituto de Meteorologia, IP Portugal» Архівавана 18 студзеня 2013.. Meteo.pt.
9. Portal do Governo: http://www.portugal.gov.pt/Portal/PT/Governos/Governos_Constitucionais/GC17/Ministerios/
10. - The World Fact Book Архівавана 19 мая 2020. — Дадзеныя сайта ЦРУ па рэгіёнах і краінах свету
11. Fundação da SEDES. As primeiras motivações Архівавана 19 сакавіка 2012.
12. Grande Enciclopédia Universal, p. 10543, «Portugal», para. 4
13. Investing in Portugal Report. Financial Times