Археаграфічная камісія

Археаграфічная камісія (руск.: Археографическая комиссия) — навуковая ўстанова, створаная ў 1834 годзе ў Санкт-Пецярбургу пры Міністэрстве народнай асветы для збору, апісання і выдання пісьмовых помнікаў па гісторыі Расіі, Беларусі, Літвы, Украіны і Каўказа XIV—XVIII стагоддзяў^[1][2].

Археаграфічная камісія
Арыгінальная назва	руск.: Археографическая комиссия
Дата заснавання	1834
Рэарганізавана	у Гісторыка-археаграфічны інстытут АН СССР
Год рэарганізацыі	1931
Тып	Навуковая ўстанова
Першы старшыня	П. А. Шырынскі-Шыхматаў
Размяшчэнне	Расійская імперыя Санкт-Пецярбург
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя

Стварэнне і дзейнасць у Расійскай імперыі

Падмурак для заснавання камісіі паклаў гісторык М. М. Карамзін, чыя праца абудзіла цікавасць да айчыннай гісторыі. Важную ролю адыграў граф М. П. Румянцаў, на сродкі якога з 1813 года пачалося выданне старажытных грамат і актаў («Збор дзяржаўных грамат і дагавораў», «Беларускі архіў» і інш.)^[2].

У 1828 годзе П. М. Строеў звярнуўся ў Акадэмію навук з прапановай арганізаваць археаграфічную экспедыцыю для агляду манастырскіх, саборных і духоўна-вучэльных архіваў. Прэзідэнт Акадэміі граф С. С. Увараў падтрымаў гэтую ідэю, і 14 ліпеня 1828 года імператар Мікалай I зацвердзіў праект^[2].

Археаграфічная экспедыцыя пад кіраўніцтвам Строева працавала ў 1829—1834 гадах, аб’ехала 14 губерняў і сабрала каля 3000 гістарычных і юрыдычных актаў. Для выдання гэтых матэрыялаў у 1834 годзе была адкрыта Археаграфічная камісія. Першапачаткова яна планавалася як часовая ўстанова, але 18 лютага 1837 года быў зацверджаны яе статут як пастаяннай навуковай установы. На камісію былі ўскладзены абавязкі па выяўленні і выданні гістарычных крыніц па гісторыі Расіі са старажытных часоў да канца XVII стагоддзя. У 1839 годзе ёй было даручана і выданне дакументаў па айчыннай гісторыі, напісаных на замежных мовах^[3].

Савецкі і сучасны перыяды

Камісія працягнула сваю дзейнасць і пасля рэвалюцыі 1917 года. З 1918 года знаходзілася ў вядзенні Наркамасветы РСФСР.

У 1922 годзе Петраградская археаграфічная камісія была пераведзена ў распараджэнне Расійскай акадэміі навук. У 1926 годзе аб’яднана з Пастаяннай гістарычнай камісіяй АН у Гісторыка-археаграфічную камісію пры АН СССР. У 1931 годзе перайменавана ў Гісторыка-археаграфічны інстытут (ГАІ)^[3].

У 1936 годзе інстытут быў ліквідаваны. На базе ГАІ, а таксама Ленінградскага аддзялення Камуністычнай акадэміі і Інстытута кнігі, дакумента і пісьма АН СССР узнікла Ленінградскае аддзяленне Інстытута гісторыі АН СССР (цяпер Санкт-Пецярбургскі інстытут гісторыі РАН).

У 1956 годзе пры Аддзяленні гістарычных навук АН СССР у Маскве была адноўлена Археаграфічная камісія, якая стала каардынацыйным цэнтрам дзейнасці ва ўстановах АН. Сучасная Археаграфічная камісія ўваходзіць у склад Інстытута славяназнаўства РАН, яе друкаваным органам з'яўляецца «Археаграфічны штогоднік» (руск.: Археографический ежегодник).

Склад і супрацоўнікі

Першым старшынёй камісіі стаў князь П. А. Шырынскі-Шыхматаў. У першапачатковы склад уваходзілі К. С. Сербіновіч, П. М. Строеў (фактычны кіраўнік), М. Г. Устралаў і Я. І. Бярэднікаў. Пазней да іх далучыліся В. Д. Камоўскі, А. А. Краеўскі і С. М. Строеў^[2].

У далейшым у працы камісіі ўдзельнічалі: І. С. Анацэвіч, І. І. Грыгаровіч, М. І. Кастамараў, М. І. Сямеўскі, А. А. Шахматаў^[1], а таксама М. П. Пагодзін, А. Ф. Бычкоў, К. М. Бястужаў-Румін, Л. М. Майкаў, А. А. Кунік і іншыя^[2].

Кіраўнікі Археаграфічнай камісіі

• 1837—1850 — Платон Аляксандравіч Шырынскі-Шыхматаў, акадэмік
• 1850—1851 — Васіль Дзмітрыевіч Камоўскі
• 1851—1869 — Аўраам Сяргеевіч Нораў, акадэмік
• 1869—1871 — Павел Аляксандравіч Муханаў
• 1872—1891 — Уладзімір Паўлавіч Цітоў
• 1891—1899 — Апанас Фёдаравіч Бычкоў, акадэмік
• 1899—1900 — Леанід Мікалаевіч Майкаў, акадэмік
• 1900—1917 — Сяргей Дзмітрыевіч Шарамецеў
• 1918—1929 — Сяргей Фёдаравіч Платонаў, акадэмік
• 1929 (в. а.) — Мікалай Пятровіч Ліхачоў, акадэмік
• 1929—1930 — Павел Мікітавіч Сакулін, акадэмік
• 1930—1932 — Міхаіл Мікалаевіч Пакроўскі, акадэмік
• 1932—1935 — Сямён Рыгоравіч Тамсінскі, член-карэспандэнт АН СССР
• 1956—1965 — Міхаіл Мікалаевіч Ціхаміраў, акадэмік
• 1965—1967 — Віктар Іванавіч Шункоў, член-карэспандэнт АН СССР
• 1968—2002 — Сігурд Отавіч Шміт, доктар гістарычных навук
• з 2002 — Сяргей Міхайлавіч Каштанаў, член-карэспандэнт РАН

Выдавецкая дзейнасць

Паводле статута 1837 года, камісія павінна была выдаваць крыніцы айчыннай (расійскай) гісторыі да 1700 года: гістарычныя сачыненні (летапісы, хранографы, ступенныя кнігі і інш.), акты дзяржаўна-юрыдычныя (граматы, уставы, наказы, судовыя справы, радаводы, пісцовыя кнігі і інш.)^[2].

Таксама камісіі даручалася займацца рускай нумізматыкай, а з 1838 года — выданнем гістарычных дакументаў на замежных мовах^[2].

Летапіс заняткаў Археаграфічнай камісіі за 1914 год

Асноўныя выданні:

• «Поўны збор рускіх летапісаў» (выдаецца з 1841 года)^[1].
• «Акты гістарычныя» (т. 1—5, 1841—1842)^[1].
• «Акты Заходняй Расіі» (т. 1—5, 1846—1853)^[1].
• «Акты Паўднёвай і Заходняй Расіі» (т. 1—15, 1861—1892)^[1].
• «Руская гістарычная бібліятэка» (з 1872 года; выйшла больш за 30 тамоў)^[1][2].
• «Летапіс заняткаў Археаграфічнай камісіі» (выходзіў у 1862—1929 гадах).
• «Дапаўненні да Актаў гістарычных» (12 тамоў)^[2].
• «Дзённік Люблінскага сойма 1569 года»^[2].
• «Сачыненні замежных пісьменнікаў пра Расію» (2 тамы)^[2].
• «Запіскі пра Маскоўскую вайну Рэйнгальда Гейдэнштэйна»^[2].
• «Падарожжа ігумена Данііла па Святой Зямлі»^[2].
• «Пра Расію ў валадаранне Аляксея Міхайлавіча» Р. Каташыхіна^[2].
• Пісцовыя кнігі Наўгародскай і Іжорскай зямель^[2].

Іншыя камісіі

У сярэдзіне XIX стагоддзя нараўне з Пецярбургскай Імператарскай Археаграфічнай камісіяй была створана Кіеўская, якая стала першай у шэрагу ўкраінскіх камісій, а таксама Віленская і Каўказская (у Тыфлісе) археаграфічныя камісіі. У 1896 годзе аналагічная камісія была ўтворана таксама пры Маскоўскім археаграфічным таварыстве.