Беларускі расследавальніцкі цэнтр

Беларускі расследавальніцкі цэнтр — незалежны сродак масавай інфармацыі, які спецыялізуецца на аналітычных жанрах журналістыкі. Цэнтр вырабляе пяць відаў кантэнту — журналісцкія расследаванні, антыфейк, а таксама аналітычныя рэпартажы, навінавыя праграмы і эканамічныя агляды^[1].

Беларускі расследавальніцкі цэнтр
URL	investigatebel.org
Тып сайта	Журналісцкія расследаванні
Аўтар	Станіслаў Івашкевіч
Бягучы статус	актыўны

Гісторыя

Беларускі расследавальніцкі цэнтр быў створаны ў 2018 годзе^[2].

У снежні 2022 года Беларускі расследавальніцкі цэнтр далучыўся да Глабальнай сеткі журналістаў-расследавальнікаў^[en]. Таксама ў 2022 годзе цэнтр стаў сябрам Цэнтра па даследаванні карупцыі і арганізаванай злачыннасці^[en][3].

Цэнзура

Каманда БРЦ з’ехала з Беларусі с пачаткам пагрому незалежных медыя ў 2021 годзе, у межах якога разграмілі мінскую студыю цэнтра^[1].

29 чэрвеня 2021 года сайт БРЦ быў заблакаваны ў Беларусі^[1].

У кастрычніку 2022 года па заяве пракуратуры горада Мінска інфармацыйная прадукцыя Беларускага расследавальніцкага цэнтра, а таксама лагатыпы, якія змяшчаюць абрэвіятуру «BIC» і словы «Belarusian Investigative Center» былі прызнаныя «экстрэмісцкімі матэрыяламі»^[4].

У верасні 2023 года Вярхоўны суд Беларусі прызнаў БРЦ экстрэмісцкай арганізацыяй^[5].

31 ліпеня 2024 года стала вядома, што журналістаў Беларускага расследавальніцкага цэнтра Станіслава Івашкевіча і Сяргея Чалага ўнеслі ў базу вышуку МУС Расіі^[6].

Расследаванні

У студзені 2022 года Беларускі расследавальніцкі цэнтр разам з Re:Baltica і Delfi Estonia апублікаваў матэрыял-расследаванне, у якім паказалі трохразовы рост экспарту нафты з Беларусі ў Эстонію пры параўнанні паказчыкаў за 2021 і 2020 гады. 4 лютага 2022 года Эстонія абвясціла пра ўвядзенне дадатковых санкцый датычна Беларусі ў выглядзе прыпынення транзіту вугальнай нафты^[7].

Пасля расследавання БРЦ і The Guardian улады Вялікабрытаніі замарозілі лонданскую маёмасць Саіда Гуцарыева, сына «кашалька» Лукашэнкі Міхаіла Гуцарыева, на 200 мільёнаў долараў^{[8][няма ў крыніцы]}.

У снежні 2022 года бізнесмена Саўлюса Гірчыса, які ўдзельнічаў у схеме нелегальнага продажу беларускага лесу ў ЕС праз Казахстан і Кыргызстан, у выніку расследавання БРЦ выключылі са сваёй палітычнай партыі^[9].

Пасля сумеснага расследавання з Siena пра спосабы абыходу санкцый супраць «Гродна Азот», Літва канфіскавала беларускія ўгнаенні на мільёны еўра і ўзмацніла меры кантролю на мяжы^[10].

Таксама БРЦ выпусціў расследаванні пра беларускія кампаніі і VIP-персон, такіх як «БелАЗ»^[11], «Беларуськалій»^[12], «Белшына»^[13], «Гродна Азот»^[14][15], «Інтэграл»^[16], Dana Holdings^[17], Ірына Абельская^[18], Аляксей Алексін^[19], Мікалай Варабей^[20], Міхаіл Гуцарыеў^[21], Аляксандр Зайцаў^[22], Павел Тапузідзіс^[23], Аляксандр Шакуцін^[24][25][26], Сяргей Цяцерын^[27], Юрый Чыж^[28] і Віктар Шэйман^[29], а таксама пра міграцыйны крызіс на мяжы паміж Беларуссю і Еўрапейскім саюзам^[30], вываз у Беларусь дзяцей з акупаваных Расіяй тэрыторый Украіны^[31], расійскі фільтрацыйны лагер для украінцаў у Нароўлі^[32], крадзеж Расіяй украінскага зерня і ўдзел у ім бізнэсменаў з Беларусі^[33]. Некаторыя з расследаванняў БРЦ праводзіліся сумесна з OCCRP, Кіберпартызанамі, Белсатам, Радыё Свабода і мясцовымі расследавальніцкімі СМІ.

Праграмы

• Навіны з Чалым
• Чалы: Эканоміка
• Weekly Top Fake (WTF) — штотыднёвае шоу, якое выкрывае фальшывыя навіны ў беларускіх і расійскіх СМІ. Праграма-падпісант кодэкса прынцыпаў Міжнароднай сеткі праверкі фактаў Інстытута Пойнтэра^[en][34].

Узнагароды

Журналісты БРЦ — лаўрэаты нацыянальнай прэміі «Вольнае слова» Беларускай асацыяцыі журналістаў за расследаванні ў 2018, 2019, 2020 і 2021 гадах. На «Вольным слове» у 2021 годзе каманда БРЦ атрымала першае месца ў катэгорыі «Аналітыка»^[35].

Зноскі

1. Белорусские журналисты-расследователи продолжают работу из-за рубежа (руск.). ГОЛОС АМЕРИКИ (20 ліпеня 2022). Праверана 31 ліпеня 2024.
2. Belarusian Investigative Center (англ.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 11 ліпеня 2023. Праверана 11 ліпеня 2023.
3. Беларускі расследавальніцкі цэнтр уступіў у GIJN  (бел.). belarusfiles.org. Праверана 31 ліпеня 2024.
4. Прызналі «экстрэмісцкім» Беларускі расследавальніцкі цэнтр  (бел.). Наша Ніва (31 кастрычніка 2022). Праверана 31 ліпеня 2024.
5. Беларусский расследовательский центр признан «экстремистской» организацией (руск.). Reform.by (15 верасня 2023).
6. Свабода, Радыё. Журналістаў Беларускага расьсьледніцкага цэнтру абвясьцілі ў міждзяржаўны вышук  (бел.). Радыё Свабода (31 ліпеня 2024). Праверана 31 ліпеня 2024.
7. The Belarus-Baltics trade war (англ.). Bne IntelliNews^[en] (9 лютага 2022).
8. Jolly, Jasper. The sanctioned oligarch’s son and a £160m London property empire (англ.)  (нявызн.) ?. The Guardian (24 мая 2022). Праверана 31 ліпеня 2024.
9. Lithuanian Politician gets Expelled from the Party after OCCRP Investigation (англ.). OCCRP (22 снежня 2022).
10. Lithuania Cracks Down on Sanction Evasion Schemes after OCCRP Investigation (англ.). OCCRP (2 сакавіка 2023).
11. Шарунас Черняускас, Алесь Ярошевич, Мигле Кранцевичюте. Бывший тюремщик из Литвы пошел на сделку в миллион долларов с находящимся под санкциями белорусским БелАЗом (руск.). OCCRP (25 лістапада 2021).
12. Шэйман, Кіпр, санкцыі: як рэжым Лукашэнкі зарабляе на каліі і люксавых аўто (нявызн.). Еўрапейскае радыё для Беларусі (8 жніўня 2024).
13. "Белшына", з якой знялі санкцыі ЕС, пастаўляе прадукцыю Мінабароны РФ — БРЦ (нявызн.). Еўрапейскае радыё для Беларусі (8 кастрычніка 2024).
14. Фірму-пракладку для абыходу санкцый узначальвае старшыня аднаго з выбаркамаў 2020 года — расследаванне (нявызн.). Наша Ніва (20 лютага 2023). Праверана 17 мая 2024.
15. Акно ў Еўропу для «Гродна Азоту». Як Узбекістан дапамагае Беларусі абыходзіць забарону і прадаваць у ЕС угнаенні (нявызн.). Наша Ніва (28 верасня 2023). Праверана 17 мая 2025.
16. Беларусский «Интеграл» обходит санкции, поддерживая военную агрессию России (руск.). OCCRP (28 студзеня 2025).
17. Колькі «будаўнічыя кашалькі» Лукашэнкі вывелі грошай з Беларусі і як іх адмывалі (нявызн.). Наша Ніва (11 кастрычніка 2022). Праверана 7 мая 2024.
18. Як Ірына Абельская аказалася заснавальніцай прыватнай школы ў Драздах (нявызн.). Наша Ніва (3 верасня 2022).
19. Надзея Бельская. Каманда Беларускага Расследвальніцкага Цэнтру знайшла 9 аўтаў у Лукашэнкі ад Алексіна (нявызн.). Белсат (29 лістапада 2021).
20. Шале ў гарах і дзве кватэры ў Вене. «Кашалёк Лукашэнкі», нягледзячы на санкцыі, захаваў багацці ў Еўрасаюзе (нявызн.). Наша Ніва (27 верасня 2022).
21. Як Гуцэрыеў хаваў свае актывы. «The Guardian» апублікавала супольнае расследаванне з камандаю «Белсату» (нявызн.). Белсат (24 мая 2022).
22. Абыходзіць санкцыі «кашальку Лукашэнкі» Зайцаву дапамагае стаўбцоўскі ксёндз Лашук — БРЦ (нявызн.). Наша Ніва (21 красавіка 2023).
23. Аляксандр Ярашэвіч. З «Каронай» на чале. Як Павел Тапузідзіс далучыўся да «фальшывага транзіту» і пабудаваў бізнес-імперыю (нявызн.). Беларускі расследавальніцкі цэнтр (1 сакавіка 2022). Праверана 19 красавіка 2024.
24. БРЦ: Аляксандр Шакуцін працягвае зарабляць мільёны даляраў у Еўропе, нягледзячы на накладзеныя санкцыі (нявызн.). Наша Ніва (27 студзеня 2023). Праверана 14 мая 2024.
25. Раман Шавель. Уладальнік «Амкадора» зарабляе грошы на абыходзе санкцыяў пад выглядам імпартазамяшчэння (нявызн.). Белсат (13 верасня 2023). Праверана 1 чэрвеня 2024.
26. Сяргей Крот. Набліжанага да Лукашэнкі бізнесоўца злавілі на шэрым імпарце ў Беларусь заходняй тэхнікі (нявызн.). Белсат (18 кастрычніка 2023). Праверана 1 чэрвеня 2024.
27. Хто завозіць у Беларусь шакалад Ritter Sport, які трапіў пад лукашэнкаўскія «контрсанкцыі»? (нявызн.). Наша Ніва (3 чэрвеня 2023).
28. Як Чыж і яго таемны літоўскі партнёр зарабілі мільярды на хітрай нафтавай схеме (нявызн.). Наша Ніва (31 кастрычніка 2022).
29. Самы маштабны зліў дакументаў «Pandora papers»: што гэта, што там пра Беларусь, пры чым тут Шэйман і яго сын (нявызн.). Наша Ніва (5 кастрычніка 2021).
30. Хто мог зарабіць мільёны на міграцыйным крызісе на мяжы Беларусі і ЕС? (нявызн.). Наша Ніва (8 чэрвеня 2023).
31. Сяргей Крот. Расследавальнікі абвінавацілі членаў сям’і Лукашэнкі ў датычнасці да вывазу ўкраінскіх дзяцей (нявызн.). Белсат (31 ліпеня 2023).
32. Maryna Volkava, Kyrylo Ovsianyi, Andrei Shauliuha. Журналисты обнаружили фильтрационный лагерь российских военных в Беларуси (руск.). OCCRP (28 лістапада 2024).
33. Рапс, які вывозіцца з акупаваных украінскіх тэрыторый, перапрацоўваюць у Беларусі (нявызн.). Наша Ніва (27 жніўня 2024).
34. Метады праверкі інфармацыі Беларускі расследавальніцкі цэнтр  (бел.). investigatebel.org. Праверана 31 ліпеня 2024.
35. Узнагароды  (бел.). belarusfiles.org. Праверана 31 ліпеня 2024.