Бона Сфорца

Бона Сфорца д’Арагона (італ.: Bona Sforza d’Aragona; 2 лютага 1494 — 19 лістапада 1557) — каралева польская і вялікая княгіня літоўская, другая жонка Жыгімонта I Старога, маці Жыгімонта II Аўгуста.

Бона Сфорца
італ.: Bona Sforza
Гравюра з выявай Боны, 1521
Вялікая княгіня літоўская 1518 — 1548
Папярэднік	Барбара Запальяі
Пераемнік	Елізавета Аўстрыйская
Каралева польская 1518 — 1548
Папярэднік	Барбара Запальяі
Пераемнік	Елізавета Аўстрыйская
Нараджэнне	2 лютага 1494[1][2] Віджэвана[d], правінцыя Павія, Ламбардыя[3][2]
Смерць	19 лістапада 1557[4] (63 гады) ці 20 лістапада 1557[2] (63 гады) Замак Бары, Бары, правінцыя Бары, Апулія, Італія[5] або Бары, правінцыя Бары, Апулія, Італія[3][2]
Месца пахавання	Базіліка Святога Мікалая
Род	Сфорца
Бацька	Джан Галеаца Сфорца[3]
Маці	Ізабела Арагонская[d]
Муж	Жыгімонт I Стары[6][3][…]
Дзеці	Ізабела Ягелонка[7][3], Жыгімонт II Аўгуст[3][2], Кацярына Ягелонка[3][2], Ганна Ягелонка[7][3][…], Сафія Ягелонка[d][3] і Альбрыхт Ягелончык[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Дачка міланскага герцага Джана Галеаца Сфорца. Імкнулася ўзмацніць палітычную ўладу і эканамічную моц манархіі, абараняла дзяржаўныя землі ад незаконнага прысваення феадаламі. Закладзеныя ў яе шматлікіх маёнтках прынцыпы інтэнсіўнага, у інтарэсах феадалаў, вядзення гаспадаркі (меліярацыя, палепшаны севазварот), узмоцненага, але ўнармаванага падаткаабкладання, пазней былі распаўсюджаны на ўсе дзяржаўныя маёнткі Вялікага Княства Літоўскага, г.зв. Валочная памера (1557) і да канца XVI стагоддзя прынятыя большасцю землеўладальнікаў.

Ад самага прыезду ў Польшчу ў 1518 годзе, Бона мела шматлікае атачэнне з італьянцаў, адмыслоўцаў розных галін, у тым ліку кухараў, якія аказалі значны ўплыў на пашырэнне найноўшых заходнееўрапейскіх культурных і тэхнічных дасягненняў, спажывецкіх прыхільнасцяў эпохі Рэнесансу, у тым ліку на ўдасканаленне меню, спачатку толькі найвышэйшых арыстакратычных колаў Польшчы і Вялікага Княства Літоўскага. З дзейнасцю Боны Сфорца звязваюць з’яўленне або пашырэнне ў меню арыстакратыі экзатычнай усходняй садавіны — апельсінаў, лімонаў, гранатаў, фігаў, прыпраў — шафрану, фенхелю, імбіру, цынамону, цукру, а таксама аліўкаў, каштанаў, разынак, мігдалаў, марцыпанаў, рысу і г.д. Найбольш яскравым новаўвядзеннем эпохі Боны лічыцца салата і іншая агародніна, а таксама ўвядзенне ў карыстанне відэльцу і г.д. Боне Сфорца таксама прыпісваецца дасканалае валоданне атрутамі, яе падазраюць у арганізацыі атручвання апошніх з незалежных мазавецкіх княжатаў у 1522 годзе і непажаданай нявесткі Барбары Радзівіл у 1551 годзе^[8].

Галерэя

• 
  Бона Сфорца, пасля 1548
• 
  Атручэнне каралевы Боны (Otrucie królowej Bony), карціна Яна Матэйкі
• 
  Бона Сфорца, карціна Банавентуры Дамброўскага (палатно, алей; 1840-я)

Ушанаванне памяці

Імем Боны Сфорцы была названа цэнтральная плошча мястэчка Моталь (зараз — Плошча Леніна).

У літаратуры

• Галіна Аўдзерская. «Каралева Бона. Цмок у гербе» (гістарычны раман-хроніка).
• Януш Маеўскі. «Каралева Бона» (тэлесеряал).
• Уладзімір Караткевіч. «Ладдзя Роспачы» — аповесць.
• Аляксей Дудараў. «Чорная панна Нясвіжа» (п’еса).
• Валянцін Пікуль. «Апошнія з Ягелонаў». Мініяцюры.