Буда-Кашалёва

Бу́да-Кашалё́ва^[3] (афіц. транс.: Buda-Kašaliova, руск.: Буда-Кошелёво) — горад раённага падпарадкавання ў Гомельскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Буда-Кашалёўскага раёна. За 48 км ад Гомеля. У горадзе знаходзіцца чыгуначная станцыя Буда-Кашалёўская на лініі Мінск—Гомель. Насельніцтва 8 581 чал. (2024).

Горад Буда-Кашалёва Герб Сцяг Краіна Беларусь Вобласць Гомельская Раён Буда-Кашалёўскі Каардынаты 52°43′ пн. ш. 30°34′ у. д.HGЯO Заснаваны 1824 Першая згадка 1824 Горад з 1971 Плошча 7,0449 км²[1] Вышыня цэнтра 147 м Насельніцтва ▼8 534 чал. (1 студзеня 2025)[2] Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 2336 Паштовы індэкс 247355 Паштовыя індэксы 247355, 247351 Аўтамабільны код 3 СААТА 3205501000 Афіцыйны сайт buda-koshelevo.gov.by Буда-Кашалёва на карце Беларусі ±

Буда-Кашалёва на Вікісховішчы

Гісторыя

Па пісьмовых крыніцах горад вядомы з 1824 годзе як вёска Буда, у складзе казённага маёнтка, у Кашалёўскай воласці Рагачоўскага павета Магілёўскай губерні. Дзейнічала карчма. У другой палове 19 ст. назва набыла сучаснае гучанне, але да нашага часу большасць жыхароў раёна карыстаюцца старой назвай — Буда. З пачаткам будаўніцтва Лібава-Роменскай чыгункі вёска хутка расла, па заканчэнні чыгункі ў лістападзе 1873 г. пачала дзейнічаць чыгуначная станцыя III класа, на якой штогод адгружалася каля 90 тысяч пудоў лясных грузаў. Мелася паштова-тэлеграфнае аддзяленне. З 1888 г. працавала невялікае прадпрыемства па вырабу драўляных дэталей для ткацкіх станкоў.

Паводле перапісу 1897 года ў Буда-Кашалёве 63 двары, 487 жыхароў, царкоўнапрыходская школа, хлебазапасны магазін, вятрак, лаўка, аддзяленне паштовай сувязі, лесапільны завод, карчма. У 1914 г. пабудавана новае памяшканне народнага вучылішча. На чыгуначнай станцыі ўзводзіліся складскія і іншыя гаспадарчыя збудаванні, насельніцтва пасёлка станцыі ў 1909 годзе склала 74 чалавек. З 1911 годзе пры школе працавала бібліятэка. У сакавіку-лістападзе 1918 года Буда-Кашалёва акупіравана германскімі войскамі. Актыўную барацьбу супраць акупантаў вёў створаны мясцовымі актывістамі баявы атрад. Вызвалена 30.11.1918 г.

З 09.05.1923 г. да 17.07.1924 г. цэнтр Буда-Кашалёўскай воласці Гомельскай губерні. З 03.03.1924 года ў складзе БССР. З 27.07.1924 г. цэнтр Буда-Кашалёўскага раёна Бабруйскай, з 27.10.1927 Гомельскай (да 26.07.1930 г.) акругі, з 20.02.1938 г. — Гомельскай вобласці. У 1925 г. было 194 двары. У 1930 г. арганізаваны калгас «Чырвоная Беларусь». З 1932 г. працавала МТС. У 1934 г. дзейнічалі шавецкая і кравецкая арцелі, маслазавод, МТС з рамонтнай майстэрняй, 4 ветракі і кузня.

З 27.09.1938 г. гарадскі пасёлак, 3400 жыхароў. У тым жа годзе ўзведзены двухпавярховы мураваны будынак сярэдняй школы. У пачатку Вялікай Айчыннай вайны быў створаны атрад народнага апалчэння (310 чалавек, камандзір Давалёў). У савецкі тыл была эвакуіравана тэхніка МТС. З жніўня 1941 г. да 27.11.1943 г. акупіравана нямецка-фашысцкімі захопнікамі. У снежні 1941 г. карнікі загубілі 485 чалавек (пахаваны ў магіле ахвяр фашызму за 1,5 км на поўнач ад горада). Вызвалена 4-й стралковай дывізіяй (палкоўнік Дз. Дз. Вараб’ёў) і 231-м танкавым палком (падпалкоўнік Ф. М. Кавалёў) 48-й арміі пры ўдзеле партызан. У баях за вызваленне Буда-Кашалёва загінуў 31 савецкі воін (пахаваны ў брацкіх магілах на паўночна-ўсходняй ускраіне і ў скверы па вул. Леніна). За час вайны загінулі 345 жыхароў.

З 31.12.1971 г. горад раённага падпарадкавання^[4].

20 кастрычніка 1995 года адміністрацыйныя адзінкі Буда-Кашалёўскі раён і горад Буда-Кашалёва, якія маюць агульны адміністрацыйны цэнтр, аб'яднаны ў адну адміністрацыйную адзінку — Буда-Кашалёўскі раён^[5].

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1897 — 487 чал.
• XX стагоддзе: 1939 — 3,4 тыс. чал.; 1959 — 4,6 тыс. чал.; 1969 — 7,2 тыс. чал.
• XXI стагоддзе: 2006 — 9,5 тыс. чал.; 2008 — 9,4 тыс. чал.; 2016 — 8 551 чал.^[6]; 2017 — 8 460 чал.^[7]

Эканоміка

Дзейнічаюць ільнозавод, хлебазавод, птушкафабрыка, раённыя аб’яднанні «Сельгастэхнікі» і «Міжкалгасбуда», «Сельгасхіміі».

Сярод прыватных прадпрыемстваў працуюць завод па вырабе ўпакоўкі з пластмасы СП «АМІПАК» ААТ, прадпрыемства па вырабе паўфабрыкатаў з мяса ТАА «Вахавяк Плюс», і іншыя.

Культура

Дом культуры

Буда-Кашалёўская карцінная галерэя імя Яўсея Яўсеевіча Маісеенкі.

Адукацыя

Аграрна-тэхнічны каледж (былы лясны тэхнікум), 2 сярэднія, музычная і дзіцячая спартыўная школы, дзіцячы сад, 3 дзіцячыя сады-яслі.

Планіроўка

Архітэктурная планіроўка горада складаецца з сеткі злучаных паміж сабой прамалінейных вуліц. На поўдзень, поўнач і паўднёвы ўсход вуліцы маюць арыентацыю, блізкую да мерыдыянальнай. Чыгунка падзяляе горад на паўночна-заходнюю і паўднёва-ўсходнюю часткі. Грамадскі цэнтр складаюць цэнтральная плошча і вул. Леніна, дзе размешчаны адміністрацыйныя будынкі, гандлёвы цэнтр і 2-5-павярховыя жылыя і грамадскія будынкі. Астатняя забудова пераважна драўляная.

Рэлігія

• Свята-Мікалаеўская царква (1995).

Памятныя мясціны

• Магіла ахвяр фашызму (1941) —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000124шыфр 313Д000124
• Брацкая магіла (1941—1944), вул. Леніна, у скверы —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000125шыфр 313Д000125
• Брацкая магіла (1941—1944), вул. Леніна, у скверы —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000126шыфр 313Д000126
• Бюст Паўла Галавачова (1951), вул. Леніна —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Ж000127шыфр 313Ж000127
• Помнік Валянціну Дразду (1968)

• 
  Капліца
• 
  Курган Славы
• 
  Воданапорная вежа (знесена як непатрэбная)

Вядомыя асобы

• Саламон Навумавіч Ардашнікаў (1908—1963) — генетык, радыебіёлаг.
• Валянцін Пятровіч Дрозд (1906—1943) — савецкі военачальнік, віцэ-адмірал.
• Іван Іосіфавіч Церашкоў (1922—1999) — беларускі эканаміст. Доктар эканамічных навук (1979), прафесар (1992).

Гл. таксама

• Гарады Гомельскай вобласці
• Гарады Беларусі