Бундэсрат (Германская імперыя)

Бундэсрат (ням.: Bundesrat, даслоўна: «саюзны савет») — адзін з федэральных органаў дзяржаўнай улады Паўночнагерманскага саюза і Германскай імперыі, які дзейнічаў з 1867 па 1919 год і які выконваў заканадаўчыя, выканаўчыя і судовыя функцыі. Саюзны савет не быў насуперак досыць распаўсюджанай думцы верхняй палатай германскага парламента, нават калі яго ўдзел у заканатворчай дзейнасці і мог прывесці да такіх высноў. Бундэсрат — прадстаўнічы орган дзяржаў-удзельніц саюза на федэральным узроўні, які першапачаткова складаўся з 43 членаў, а з утварэннем імперыі — з 58. Пасля таго, як 31 мая 1911 года ў яго склад былі ўведзены тры прадстаўніка Эльзаса-Латарынгіі, якая стала з імперскай зямлі (ням.: Reichsland) новай саюзнай дзяржавай, склад бундэсрата павялічыўся да 61 члена. Пасяджэнні саюзнага савета былі закрытымі і па заканчэнні будаўніцтва будынка Рэйхстага праводзіліся ў яго паўднёва-ўсходнім крыле.

Бундэсрат ням.: Bundesrat
Дзяржава	Паўночнагерманскі саюз (1867—1871) Германская імперыя (1871—1919)
Гісторыя
Дата заснавання	1867
Дата скасавання	1919
Пераемнік	Рэйхсрат
Структура
Членаў	43 (1867—1871 гг.) 58 (1871—1911 гг.) 61 (1911—1919 гг.)

Гісторыя

Папярэднікі бундэсрата

Да гістарычных папярэднікаў бундэсрата можна аднесці^[1]:

• рэйхстаг Свяшчэннай Рымскай імперыі, які з 1663 па 1806 год на пастаяннай аснове засядаў у Рэгенсбургу.
• саюзны сейм (бундэстаг) Германскага саюза, які засядаў з 1815 па 1866 год у Франкфурце і Аўгсбургу.
• штогод збіраўшаяся генеральная мытная канферэнцыя (ням.: Generalzollconferenz) Германскага мытнага саюза,

а таксама нерэалізаваныя на практыцы праекты:

• палаты дзяржаў (ням.: Staatenhaus) з канстытуцыі Германскага рэйха 1849 года
• саюзнага савета (ням.: Bundesrat) з прапаноў Аўстрыі па рэфармаванню Германскага саюза (ням.: Reformakte des Deutschen Bundes) 1863 года.

Канстытуцыя Паўночнагерманскага саюза і ўвядзенне бундэсрата

Эканамічнае, палітычнае і ваеннае узмацненне Прусіі, якая стала пасля перамог над Даніяй у 1864 годзе і над Аўстрыйскай імперыяй у 1866 годзе дамінуючай дзяржавай на тэрыторыі Цэнтральнай Еўропы, вырашыла германскае пытанне на карысць яго малагерманскага варыянту^[2]. Падпісаны 18 жніўня 1866 года дагавор^[de] паміж Прусіяй і іншымі паўночнагерманскімі дзяржавамі прывеў да стварэння часовага Жнівеньскага альянсу (ням.: Augustbündnis)^[3], які быў ператвораны ў Паўночнагерманскага саюз пасля ўступлення ў сілу канстытуцыі гэтага дзяржаўнага ўтварэння 1 ліпеня 1867 года^[4]. У Асновах новай саюзнай канстытуцыі (ням.: Grundzüge einer neuen Bundesverfassung), 10 чэрвеня 1866 года дасланых Бісмаркам, тады міністр-прэзідэнтам Прусіі, урадам Германскага саюзу для азнаямлення і якія сталі падмуркам асноўнага закона ствараемага саюза, будучы саюзны савет яшчэ не згадваўся^[5]. Аднак, ужо ў прадстаўленым на разгляд канстытуцыйнага рэйхстага праекце канстытуцыі Паўночнагерманскага саюза ўпершыню з’яўляецца паняцце «саюзны савет»^[6]. Сам Бісмарк хацеў, каб па сваёй форме прадстаўнічы орган саюзных дзяржаў у максімальнай ступені нагадваў бундэстаг Германскага саюза, заўважыўшы, што «чым больш абапіраешся на старыя формы, тым лягчэй будзе зрабіць усю справу»^[7]. Пазней, пры ўтварэнні імперыі ў 1871 годзе, ён настаяў супраць перайменавання бундэсрата ў «рэйхсрат» (ням.: Reichsrat, г. зн. імперскі савет), бо хацеў падкрэсліць саюзны характар гэтага органа^[8].

Германская федэрацыя, у якой пяць шостых насельніцтва былі прускімі грамадзянамі, атрымала назву «саюз няроўных»^[9] або — больш іранічна — «саюз сабакі і блох на яе спіне». Размеркаванне галасоў у бундэсраце паміж асобнымі дзяржавамі саюза было выраблена не па колькасці іх жыхароў, а па іх плошчы і арыентавалася на прадстаўніцтва ў пленуме былога Германскага саюза (арт. 6 канстытуцыі). Пры гэтым ад Прусіі, плошча і насельніцтва якой складалі больш за 80 % ад саюзных^[10], у ім было толькі 17 прадстаўнікоў ад агульнага ліку ў 43, г. зн. менш за 40 %. Бісмарк прызнаваўся, што размеркаванне згодна насельніцтву прывяло б да таго, што ў астатніх саюзных дзяржаў не было б цікавасці ў падобным органе. Але хоць у саюзным савеце Прусія і не валодала большасцю галасоў, а з далучэннем паўднёвагерманскіх дзяржаў яе доля стала яшчэ менш, у рэальнасці ж ні па адным важным пытанні яе пазіцыя не была заблакаваная іншымі членамі бундэсрата.

Бундэсрат у канстытуцыі Германскай імперыі

Палажэнні канстытуцыі Паўночнагерманскага саюза за выключэннем нязначных дэталяў былі цалкам перанятыя ў канстытуцыю Германскай імперыі, у якой бундэсрату прысвячаўся асобны раздзел і шматлікія згадкі ў астатняй частцы тэксту, у тым ліку:

• артыкул 5 абвяшчаў, што заканадаўства ў імперыі ажыццяўляецца бундэсратам і рэйхстагам. Для прыняцця закона неабходна простая большасць галасоў у абодвух гэтых органах.
• арт. 6 вызначаў прадстаўніцтва дзяржаў-членаў імперыі ў саюзным савеце
• арт. 11 патрабаваў ад імператара пры аб’яўленні вайны атрымліваць згоду бундэсрата (акрамя выпадкаў адлюстравання нападу на імперыю)
• арт. 15 паказваў, што старшынёй саюзнай савета і кіраўніком яго справамі з’яўляецца імперскі канцлер
• арт. 19 надзяляў бундэсрат паўнамоцтвамі прымаць рашэнні па прымусу дзяржаў-удзельнікаў да выканання іх абавязацельстваў у рамках імперскай канстытуцыі
• арт. 72 абавязваў канцлера штогод прадстаўляць саюзнаму савету справаздачу аб выдатках імперскага бюджэту
• арт. 76 адносіў да кампетэнцыі бундэсрата вырашэнне канфліктаў паміж дзяржавамі ўнутры імперыі.

Пры ваціраваніі асобныя дзяржавы маглі аддаваць усе належныя ім галасы толькі адзіным пакетам: альбо «за», альбо «супраць» (арт. 6). Усе рашэнні прымаліся простай большасцю, пры роўнасці галасоў вырашальнай станавілася пазіцыя канцлера — старшыні савета (арт. 7).

Бундэсрат утвараў наступныя пастаянныя камітэты (арт. 8):

1. для арміі і крэпасцяў,
2. для марскіх спраў,
3. для мытных спраў і падаткаў,
4. для гандлю і абмену,
5. для чыгунак, пошты і тэлеграфаў,
6. для юстыцыі,
7. для падліковай часткі,
8. для замежных спраў.

Прадстаўнікі дзяржаў у бундэсраце атрымлівалі дыпламатычную абарону і права выступу ў Рэйхстагу, пры гэтым адначасова быць членамі абодвух гэтых органаў не дазвалялася (арт. 9 і 10). Абразы бундэсрата або яго членаў пераследваліся па законе (арт. 74). Любое змяненне ў канстытуцыю Германскай імперыі пры яго разглядзе ў саюзным савеце магло быць заблакавана 14 галасамі, пададзенымі «супраць» (арт. 78).

Галерэя

• 
  Германскі саюз у 1866 годзе
• 
  Раздзел канстытуцыі Паўночнагерманскага саюза аб Бундэсраце
• 
  Ота фон Бісмарк, першы саюзны канцлер і старшыня бундэсрата
• 
  Раздзел канстытуцыі Германскай імперыі аб бундэсраце
• 
  Аблатка для запячатвання карэспандэнцыі бундэсрата
• 
  Зала пасяджэнняў бундэсрата
  (каля 1894 г.)

Зноскі

1. Ines Härtel. Handbuch Föderalismus - Föderalismus als demokratische Rechtsordnung und Rechtskultur in Deutschland, Europa und der Welt: Band I: Grundlagen des Föderalismus und der deutsche Bundesstaat — С. 652—654 (ням.). Springer-Verlag.
2. Bardo Fassbender. Der offene Bundesstaat: Studien zur auswärtigen Gewalt und zur Völkerrechtssubjektivität bundesstaatlicher Teilstaaten in Europa — С. 93—96 (ням.). Mohr Siebeck.
3. Bündnisvertrag Preußens mit den Norddeutschen Staaten (ням.). www.verfassungen.de.
4. Norddeutscher Bund 1866-1870 (ням.)(недаступная спасылка). www.deutsche-schutzgebiete.de. Архівавана з першакрыніцы 31 жніўня 2018. Праверана 15 лютага 2021.
5. Grundzüge einer neuen Bundesverfassung (ням.). www.verfassungen.de.
6. Der Entwurf der Verfassung des Norddeutschen Bundes beleuchtet vom nationalen und liberalen Standpunkte (ням.). Staats- und Universitätsbibliothek Dresden.
7. Власов, Николай. Великий Бисмарк. «Железом и кровью» (ням.). Litres.
8. Handbuch der baden-württembergischen Geschichte, Band 1,Teil 1 — С. 357 (ням.). Klett-Cotta.
9. Прудников М. Н. История государства и права зарубежных стран. — М. : Юрайт, 2013. — С. 493
10. Чубинский В. В. Бисмарк. Политическая биография. — М. : Мысль, 1988. — С. 226.