Прусія
гістарычная нямецкая дзяржава From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Пру́сія (ням.: Preußen) — гістарычная назва шэрагу раёнаў ва ўсходняй і цэнтральнай Еўропе, а менавіта:
- Населены аднайменным народам (прусы) рэгіён на паўднёва-ўсходнім узбярэжжы Балтыйскага мора, у Сярэднявеччы заваяваны тэўтонскімі рыцарамі. Пазней гэты рэгіён стаў звацца Усходняй Прусіяй.
- Герцагства (з 1525), курфюрства (з 1618, пад уладай нямецкай дынастыі Гогенцолернаў). Уключала ўласна (Усходнюю) Прусію, а таксама Брандэнбург. Сталіца размяшчалася спачатку ў Кёнігсбергу, а пасля Трыццацігадовай вайны — у Берліне. Каралеўства (з 1701).
- Тэрытарыяльнае ўтварэнне («вольная дзяржава») у рамках Веймарскай рэспублікі, узніклае пасля падзення Гогенцолераў у 1918 годзе, якое ўключала большую частку былога каралеўства. У 1947 годзе як тэрытарыяльнае ўтварэнне Прусія была ліквідавана па рашэнні саюзнікаў у рамках паваеннай перабудовы Еўропы.
.svg)
Remove ads
Гісторыя
V—XIII стагоддзі
Да XIII стагоддзя тэрыторыю Усходняй Прусіі засялялі прусы. Яны з'яўляліся аднымі з прамых пераемнікаў культуры шнуравай керамікі (III—II тыс. да н.э.) якая займала амаль усю кантынентальную Еўропу, акрамя Міжземнамор'я і Поўначы, — у тым ліку сучасную Цэнтральную Расію. Іх вылучэнне ў асобны народ з групы роднасных плямёнаў адносяць да V—VI стагоддзям. Пры гэтым характэрныя рысы ўласна прускае культуры прасочваюцца з пачатку нашае эры. Першыя паселішчы ўласна прусаў паўсталі на ўзбярэжжы цяперашняга Калінінградскага заліва. Затым, аж да IX стагоддзя, прусы мігравалі на захад, да ніжняга цячэння Віслы.
У XIII павеку гэта тэрыторыя была захоплена Тэўтонскім ордэнам.
Тэўтонскі ордэн (1224—1525)
У 1226 годзе польскі князь Конрад I Мазавецкі папытаў дапамогі ў тэўтонскіх рыцараў у барацьбе супраць прусаў, абяцаўшы ім валоданне гарадамі Кульм і Добрынь, а таксама захаванне за імі захопленых тэрыторый. У 1232 годзе Тэўтонскія рыцары прыбылі ў Польшчу. Заваяванне прусаў і яцвягаў, пачатае ў 1233, завяршылася ў 1283; два вялікіх паўстанні прускіх плямёнаў (1242—1249 і 1260—1274) былі жорстка падушаны. У 1237 да Тэўтонскага ордэна далучыліся рэшткі Ордэна мечаносцаў, пацярпелага незадоўга да гэтай паражэнні ад ліцвінаў. У выніку гэтага аб'яднання ўтварылася аддзяленне Тэўтонскага ордэна ў Інфлянтах і Курляндыі — Лівонскі ордэн. Пасля падначалення Прусіі пачаліся рэгулярныя паходы супраць паганскай Літвы. У 1308—1309 Тэўтонскі ордэн захапіў у Польшчы Усходняе Памор’е з Гданьскам. У 1346 дацкі кароль Вальдэмар IV саступіў ордэну Эстляндыю. У 1380—1398 ордэн падпарадкаваў Жамойць, аб'яднаўшы такім чынам свае ўладанні ў Прусіі і Лівоніі, у 1398 захапіла востраў Готланд, у 1402 набыў Новую марку.
Пагроза з боку Тэўтонскага ордэна прывяла да ўсталявання дынастычнага саюза паміж Польшчай і Літвой (Крэўская унія 1385). У Вялікай вайне 1409—1411 гадоў Тэўтонскі ордэн патрываў паражэнне пры Грунвальдзе ад аб'яднаных сіл Польшчы і Вялікага Княства Літоўскага. Па Торунскім міры 1411 года ён, адмовіўшыся ад Жамойці і польскай Добжынскай землі, выплаціў кантрыбуцыю. З гэтай паражэнні пачынаецца заход Ордэна.
Патрываўшы паражэнне ў Трынаццацігадовай вайне 1454—1466, Тэўтонскі ордэн пазбавіўся Гданьскага Памор'я, Торуні, Марыенбурга, Эльблонга, біскупства Варміі і стаў васалам Польскага каралеўства. Рэзідэнцыя вялікага магістра была перанесена ў Кёнігсберг. Лівонскі ордэн фактычна стаў самастойным.
Герцагства Прусія (1525—1618)
У 1525 годзе вялікі магістр Тэўтонскага ордэна Альбрэхт Брадэнбургскі (Гогенцолерн), парайшоў у пратэстанцызм і па радзе Марціна Лютэра секулярызаваў землі Тэўтонскага ордэна ў Прусіі, ператварыў іх у свецкае герцагства, змешчанае ў леннай залежнасці ад Польшчы.
Альбрэхт таксама рэфарміраваў усю дзяржаўную сістэму. Ствараліся новыя ўрадавыя ўстановы. У 1544 годзе ў Кёнігсбергу ўтвораны універсітэт, уладкованы на ўзор іншых нямецкіх універсітэтаў. Рэформы Альбрэхта згулялі значную ролю ў развіцці Прусіі, спрыялі яе эканамічнаму і культурнаму развіццю. Памёр Альбрэхт 20 сакавіка 1568 годзе на 78-м годзе жыцця ў замку Тапіяў (Гвардзейск).
Пасля яго смерці сітуацыя ў Прусіі зноў ускладнілася. Яго псіхічна хворы сын, Альбрэхт Фрэдэрык, практычна не прымаў удзелу ў кіраванні герцагствам. З 1578 года Прусіяй сталі кіраваць рэгенты з іншай галіны той жа нямецкай дынастыі Гогенцолернаў. У Альбрэхта Фрэдэрыка не было сыноў. Курфюрст Брандэнбурга Іаяхім Фрыдрых жэніць свайго сына Яна (Іахана) Жыгімонта з Ганнай Прускай, дачкой Альбрэхта ў надзеі ўсталяваць дынастычнаю пераемнасць і пасля яго смерці далучыць землі Прусіі да Брандэнбурга. Хаця сойм забараніў Іяхіму Фрыдрыху прыязджаць у Каралявец, але ён дабіўся мэты, паслядоўна дыпламатычна і фінансава падтрымліваў Жыгімонта Вазу у яго войнах са Швецыяй і Масквой. У 1618 годзе Альбрэхт Фрэдэрык памірае і прускае герцагства пераходзіць да курфюрста Брандэнбурга Яна Жыгімонта.
Курфюрства Брандэнбург-Прусія (1618—1701)
Улада Брадэнбургскіх курфюрстаў у далучаных землях Прусіі была даволі хісткае. Па-першае Прусія працягвала знаходзіцца ў леннай залежнасці ад Польшчы, па-другое Польшча сама жадала валодаць гэтымі тэрыторыямі, марачы далучыць Прусію да каронных зямель у выглядзе ваяводства. Брандэнбург жа тым часам моцна пакутаваў ад распачатае Трыццацігадовай вайны і не мог праводзіць актыўную палітыку па замацаванні за сабой нованабытых зямель.
Значнае ўзмацненне Брадэнбургска-Прускай дзяржавы адбылося пры кіраванні Фрыдрыха Вільгельма I. Яго палітыка спрыяла прытоку імігрантаў у разбураны вайной Брандэнбург і спрыяла яго хуткаму аднаўленню. З мэтай знішчэння леннай залежнасці Прусіі ад Польшчы і дасягнення яе суверэнітэту курфюрст прыняў удзел у шведска-польскай вайне 1655—1661 гадоў. Перамога над палякамі ў трохдзённай бітве пад Варшаваю, здабытая пры дапамозе брадэнбургскіх войскаў, значна ўзмацніла пазіцыі курфюрста. 20 лістапада 1656 Карл X склаў з курфюрстам дамову ў Лабіаў, па якім Фрыдрых-Вільгельм атрымліваў поўны суверэнітэт у Прусіі. У адпаведнасці Вяляўска-Быдгашчскім трактатам 1657 гэты суверэнітэт прызнаецца Рэччу паспалітай. Зараз на карце Еўропы з'яўляецца новая дзяржава Брандэнбург-Прусія, якая дзякуючы высілкам Фрыдрыха Вільгельма I значна ўзмацняецца і абрастае новымі землямі.
Каралеўства Прусія (1701—1918)
18 студзеня 1701 годзе ў Кёнігсбергу сын Фрыдрыха Вільгельма курфюрст Брадэнбургскі Фрыдрых III быў каранаваны каралём Прусіі і прыняў тытул Фрыдрыха I, пры гэтым назва Прусія была прысвоена ўсёй Брандэрбургска-Прускай дзяржаве.
Хоць ніякімі асоба важнымі для дзяржавы падзеямі кіраванне Фрыдрыха I адзначана не было, каралеўскі тытул кіраўніка падняў міжнародны прэстыж Прусіі.
Пасля смерці Фрыдрыха I у 1713 годзе на прускі пасад уступіў Фрыдрых Вільгельм I, празваны Каралём-салдатам. Фрыдрых-Вільгельм I перабудаваў уладныя структуры буйных гарадоў, такіх, як Берлін, Кёнігсберг і Штэтын. Гарады атрымлівалі прызначаных каралём штат-прэзідэнтаў, адначасова якія робяцца старшынямі ваенных і зямельных палатаў у дадзенай правінцыі. Падчас яго кіравання прускае войска стала мацнейшым войскам у Еўропе.
З 1740 па 1786 гг. каралём Прусіі быў Фрыдрых II Вялікі. У гэты перыяд Прусія ўдзельнічала ў шматлікіх войнах. Ужо ў 1740 годзе пачынаецца Вайна за аўстрыйскую спадчыну (1740—1748), у выніку якой Прусія захапіла большую частку Сілезіі.
У 1756—1763 гадах Прусія ўдзельнічала ў Сямігадовай вайне, у якое атрымала перамогу, панясучы, аднак, вялікія страты. У 1757 і 1759 гадах Прусія пацярпела паражэнне ад расійскіх войскаў у бітве пры Грос-Эгерсдорфе і ў Кунерсдорфскай бітве. У выніку большасць прускіх правінцый былі заняты або рускімі, або аўстрыйцамі. Аднак у 1762 годзе пасля смерці расійскай імператрысы Лізаветы Пётр III, які прыйшоў да ўлады, заключыў з Фрыдрыхам II перамір'е і вярнуў землі, заваяваныя расійскім войскам. Услед за Расіяй перамір'е было складзена 22 мая 1762 гады паміж Прусіяй і Францыяю, а 24 лістапада — перамір'е паміж Прусіяй і Аўстрыяю. У выніку вайны Прусія канчаткова ўвайшла ў круг вядучых еўрапейскіх дзяржаў.
Апошняя вайна, у якой удзельнічала Прусія падчас кіравання Фрыдрыха II, — вайна за баварскую спадчыну 1778—1779 гадоў. Прусія атрымала перамогу, аднак не атрымала ад вайны ніякіх выгад.
Фрыдрых II сканаў у 1786 годзе ў Патсдаме, не пакінуўшы прамога спадчынніка. Яго пераемнікам стаў яго пляменнік Фрыдрых Вільгельм II. Пры ім сістэма кіравання, створаная Фрыдрыхам, стала руйнавацца, і пачаўся заняпад Прусіі. Пры Фрыдрыху Вільгельме II, падчас Вялікай французскай рэвалюцыі Прусія разам з Аўстрыяю склала ядро 1-й антыфранцузскай кааліцыі, аднак пасля шэрагу паразаў была вымушана падпісаць сепаратны Базельскі мір з Францыяю ў 1795 годзе.
У 1797 годзе пасля смерці Фрыдрыха Вільгельма II на пасад уступіў яго сын, Фрыдрых Вільгельм III. Фрыдрых Вільгельм апынуўся слабым і нерашучым кіраўніком. У напалеонаўскіх войнах ён доўгі час не мог вызначыцца, на якім ён боку. Ён абяцаў садзейнічанне Аўстрыі, але нічога не распачаў пасля ўварвання ў гэту краіну Напалеона ў 1805 годзе, спадзяючыся набыць ад Францыі наўзамен за нейтралітэт Прусіі Гановер і іншыя землі на поўначы. 1 кастрычніка 1806 года Прусія прад'явіла Напалеону ўльтыматум, а ўжо 8 кастрычніка 1806 года Напалеон напаў на Прусію. У выніку прускае войска была разгромлена Напалеонам у бітвах пры Ене і Аўэрштэдце. Па Тыльзіцкаму міру 1807 года Прусія страціла каля паловы сваіх тэрыторый. У студзені 1813 года Прусія вызвалена ад напалеонаўскіх войскаў. Па выніках Венскага кангрэса 1814—1815 гадоў Прусіі былі вернуты Рэйнская Прусія, Вестфалія, Познань і частка Саксоніі.
Войны за аб'яднанне Германіі
У 1848—1850 і 1864 гадах Прусія сумесна з Германскім саюзам вяла вайну супраць Даніі за ўладанне герцагствамі Шлезвіг і Гольштэйн (Глядзіце Дацка-пруская вайна 1848—1850, Дацкая вайна 1864 года). Па выніках вайны герцагства былі абвешчаны сумеснымі ўладаннямі Прусіі і Аўстрыі, якая стаяла на чале Германскага саюза.
Імкненне Аўстрыі і Прусіі да аб'яднання ўсіх нямецкіх зямель пад сваёю эгідаю прывяло да пачатку ў 1866 годзе Аўстра-Прускай вайны. Вынікамі гэтай вайны сталі анексія Прусіяй тэрыторый Каралеўства Гановер, Кургесэна, Насау, Шлезвіг-Гольштэйна, Франкфурта-на-Майне. Гэтыя анексіі тэрытарыяльна злучылі рэйнскія правінцыі Прусіі з асноўнай тэрыторыяй каралеўства і ўтварылі Паўночна-Германскі саюз, які аб'яднаў 21 нямецкую дзяржаву.
У 1870—1871 гадах Прусія вяла вайну супраць Францыі, па выніках якой да Паўночна-Германскага саюза былі далучаны паўднёванямецкія землі — Бадэн, Вюртэмберг і Баварыя. 18 студзеня 1871 годзе, яшчэ да канчатка вайны, у Версалі міністр-прэзідэнт Прусіі Бісмарк і прускі кароль Вільгельм I абвясцілі пра стварэнне Германскай імперыі.
З гэтай даты пачынаецца гісторыя Прусіі ў складзе адзінай Нямецкай дзяржавы.
У складзе Германіі
.jpg)
Новая імперыя Бісмарка стала адной з самых магутных дзяржаў з краін кантынентальнай Еўропы. Панаванне Прусіі ў новай імперыі было амаль гэтак жа абсалютным, як гэта было ў Паўночна-Германскім саюзе. Прусія мела тры пятых плошчы імперыі, і дзве траціны яе насельніцтва. Імператарская карона стала спадчыннай дынастыі Гогенцолераў.
Аднак карані будучых праблем знаходзіліся ў глыбокіх адрозненнях паміж імперскае і прускае сістэмамі. Імперыя мела сістэму ўсеагульнага і роўнага выбарчага права для ўсіх мужчын старэй 25 гадоў. У той жа час, Прусія захавала сістэму галасавання з абмежавальнымі трыма класамі, у якое 17,5 % насельніцтва кантралявала ўсе сферы жыцця. Імперскі канцлер быў, за выключэннем двух перыядаў (студзень-лістапад 1873 і 1892—1894 гадоў) таксама прэм'ер-міністрам Прусіі, і гэта азначала, што на працягу большае часткі існавання імперыі, каралю/імператару і прэм'ер-міністру/канцлеру прыйшлося шукаць большасці ў выбарчых заканадаўчых органах дзвюх абсалютна розных выбарчых сістэм.
На момант стварэння імперыі дзве траціны насельніцтва Прусіі было сельскім. Аднак на працягу 20 наступных гадоў становішча змянілася і на гарадскія паселішчы ўжо даводзілася дзве траціны насельніцтва. Тым не менш, межы выбарчых акругаў так і не былі зменены, каб адбіць рост насельніцтва і ўплыў гарадоў.
Бісмарк разумеў, што астатняя частка Еўропы некалькі скептычна ставіцца да сілы новага Рэйха, і звярнуў сваю ўвагу на захаванне міру накшталт Берлінскага кангрэса.
Вільгельм I памёр у 1888 годзе, і яго на троне змяніў спадчынны прынц — Фрыдрых III. Новы імператар, быў англафілам і планаваў ажыццявіць шырокія ліберальныя рэформы. Але ён памёр праз 99 дзён з моманту свайго ўзыходжання на трон. Яго спадчыннікам стаў 29-летні сын, Вільгельм II.
Вільгельм паўстаў супраць сваіх бацькоў у іх ліберальных спробах і пакінуў прусаў пад апекаю Бісмарка. Новы кайзер хутка сапсаваў адносіны з брытанскай і расійскай каралеўскімі сем'ямі (хоць і быў роднасна злучаны з імі), стаў іх супернікам і нарэшце ворагам. Вільгельм II адхіліў Бісмарка ад пасады ў 1890 годзе і пачаў кампанію мілітарызацыі і авантурызму ў вонкавай палітыцы, што ў канчатковым выніку прывяло Германію да ізаляцыі.
Падчас Аўстра-Венгерскага канфлікту з Сербіяй кайзер з'ехаў у адпачынак, і паспешныя планы мабілізацыі некалькіх дзяржаў прывялі да катастрофы — Першай сусветнай вайне (1914—1918). За выйсце з вайны бальшавікі, паводле Брэсцкага міру (1918 год), пагадзіліся на акупацыю буйных рэгіёнаў заходняй часткі Расійскай імперыі, якія межавалі з Прусіяй. Нямецкі кантроль над гэтымі тэрыторыямі доўжыўся ўсяго некалькі месяцаў і спыніўся з-за паражэнні нямецкага войска і перамогі нямецкай рэвалюцыі, якія прывялі да адлучэння кайзера ад трона і яго выгнання.
Паваенная Версальскі дагавор прымусіла Германію несці поўную адказнасць за вайну. Дамова была падпісана ў Версалі, у зале люстэркаў, дзе нямецкая імперыя і была створана. Па гэтай мірнага дагавора Прусія страціла шэраг тэрыторый, раней якія ўваходзілі ў яе склад (Верхняя Сілезія, Познань, частка правінцый Усходняя і Заходняя Прусія, Саар, Паўночны Шлезвіг і некаторыя іншыя).
Яшчэ да завяршэння вайны ў Германіі ўспыхнула Лістападаўская рэвалюцыя 1918 г., якая прымусіла Вільгельма II зрачыся і ад прускага пасаду, і ад злучанага з ім тытула нямецкага імператара. Германія стала рэспублікаю, Каралеўства Прусія было пераназвана ў Вольную дзяржаву Прусія.
У складзе Веймарскай рэспублікі
Веймарская рэспубліка засталася «саюзнай дзяржавай», а землі былі дзяржавамі, хоць і з абмежаваным суверэнітэтам. Менавіта нераўнапраўе яе членаў, першым чынам, і характарызавала федэралістычную структуру Веймарскай рэспублікі. На тэрыторыі Прусіі пражывала амаль 2/3 насельніцтвы, тут была шырока развіта прамысловасць і ваенная арганізацыя. З прычыны гэтага Прусія захавала сваё дамінантнае становішча ў Германіі ў параўнанні з іншымі нямецкімі землямі. Планы тэрытарыяльнай перабудовы Германіі сустракалі разлютаванае супраціўленне. арт.18 Канстытуцыі ўсталёўваў, што тэрытарыяльныя змены існых і стварэнне новых зямель у межах нямецкай імперыі адбываецца шляхам імперскага закону, які змяняе канстытуцыю, што ў прамым сэнсе азначала, што ніякая тэрытарыяльная перабудова немагчыма без згоды Прусіі.
Нераўнапраўе выяўлялася і ў прадстаўніцтве зямель у Рэйхстагу. Прусія тут атрымала 2/5 галасоў і сітуацыю не магло змяніць нават уключэнне ў канстытуцыю «антыпрускае абмоўкі», якая прадугледжвала, што палову прускіх галасоў павінны мець прадстаўнікі прускіх правінцыйных кіраванняў, а не прускі ўрад. Такім чынам, з 66 галасоў у Рэйхстагу Прусія мела 26, Баварыя — 11, Саксонія — 7, Вюртэмберг — 4, Бадэн — 3, Цюрынгія, Гесэн, Гамбург — па 2, астатнія 9 зямель па 1 голасу. Усё гэта казала пра тое, што ніводнае рашэнне не магло быць прынята супраць волі Прусіі.
Прусія ў эпоху Трэцяга рэйха
Пасля прыходу 30 студзеня 1933 годзе да ўлады ў Германіі нацыянал-сацыялістаў Прусія працягвала заставацца ў складзе Германіі на адмысловым становішчы. Ужо 30 студзеня рэйхскамісарам Прусіі стаў віцэ-канцлер у сфарміраваным урадзе Адольфа Гітлера Франц фон Папен[1].
Пасля ўводзін пастоў імперскіх намеснікаў (рэйхсштатгальтэраў) у землях Германіі з 7 красавіка 1933 годзе і да сваёй смерці 30 красавіка 1945 годзе імперскім намеснікам Прусіі быў сам А. Гітлер, а яе міністрам-прэзідэнтам з 11 красавіка 1933 да 23 красавіка 1945 года[2] быў прэзідэнт Рэйхстага Герман Герынг. Яму ж 30 студзеня 1935 годзе А. Гітлер даручыў адначасова выконваць яго абавязкі рэйхсштатгальтэра Прусіі, але фармальна застаючыся часткай прускай дзяржавы[3].
Ліквідацыя Прусіі
Пасля капітуляцыі Германіі ў Другой сусветнай вайне ў 1945 годзе і пераходу вярхоўнай улады ў краіне да саюзніцкіх акупацыйных уладаў, апошнімі прадпрымаюцца меры па расфарміраванні велізарнай Прусіі, разгляданае імі як апора нямецкага мілітарызму і рэакцыі. На працягу 1945—1946 гг. распараджэннямі саюзніцкіх уладаў са складу Прусіі канфіскоўваюцца розныя яе тэрыторыі.
Гэты працэс завяршыўся з прыняццем саюзным Кантрольным саветам у Германіі 25 лютага 1947 гады Закона «Аб ліквідацыі Прускай дзяржавы». 1 сакавіка 1947 года Кантрольным саветам афіцыйна заяўлена пра тое, што Пруская дзяржава «з'яўлялася крыніцаю мілітарызму і рэакцыі ў Германіі», і таму яно больш не існуе.
Усходняя Прусія была падзелена паміж Савецкім Саюзам і Польшчай. У склад Савецкага Саюза разам са сталіцай Кёнігсбергам (які быў пераназваны ў Калінінград) увайшла адна траціна Усходняй Прусіі, на тэрыторыі якое была створана Калінінградская вобласць. Невялікая частка, якая ўключала частка Куршскай касы і горад Клайпеда (Клайпедскі край), была перададзена Літоўскай ССР. Таксама да Польшчы адышлі Ніжняя Сілезія, вялікая частка Памераніі і іншыя тэрыторыі да ўсходу ад лініі Одар-Нейсэ.
Астатнія тэрыторыі ліквідаванай Прускай дзяржавы ўвайшлі ў склад іншых федэральных зямель Германіі, такіх як Брандэнбург, Гесэн, Ніжняя Саксонія, Рэйнланд-Пфальц, Паўночны Рэйн — Вестфалія, Саксонія-Ангальт, Цюрынгія, Шлезвіг-Гольштэйн, Мекленбург-Пярэдняя Памеранія, Бадэн-Вюртэмберг, Саар. У 1990 годзе самастойнай зямлёй Германіі стала былая сталіца Прусіі — Берлін.
Такім чынам, з 16 зямель сучаснае Федэратыўнай Рэспублікі Германія 12 цалкам ці часткова размешчаны на тэрыторыях, раней якія ўваходзілі ў склад Прусіі.
Remove ads
Значэнне Прусіі
Гістарычна Прусія з'яўлялася цэнтрам і часткай зямель Германіі. З 1871 года, паслья ўтварэння адзінай Германскай імперыі, стала губляць свай пазіцыі ў якасці самастойнага суб'екта, паколькі ўзначаліўшы аб'яднанне краіны стала ў штодзённай свядомасці ў значнай ступені сінанімічная новай дзяржаве.
Геаграфія і насельніцтва Прусіі
Тэрыторыя Прусіі значна змянялася з цягам часу. Так, у XIV павеку Прусія складалася з тэрыторый цяперашняга Вармінска-Мазурскага ваяводства Польшчы, Калінінградскай вобласці і Клайпедскага павета Літвы. Напачатку XX стагоддзя каралеўства Прусія складалася з «уласна Прусіі» (Усходняй і Заходняй Прусіі), Брандэнбург, правінцыі Саксоніі (тэрыторыя цяперашняе зямлі Саксонія-Ангальт і частка зямлі Цюрынгія), Памераніі, Рэйнскай правінцыі, Вестфаліі, Сілезію, Лужыцы, Шлезвіг-Гольштэйн, Гановер, Гесэн-Насау і правінцыю Гогенцолерн.
У 1914 годзе плошча тэрыторыі Прусіі складала 354 490 км².
Насельніцтва Прусіі па гадах (1740—1939)
Узнагароды Прусіі
Ордэны Прусіі
- Ордэн Чорнага Арла ням.: Hohen Orden vom Schwarzen Adler (ад 18 студзеня 1701)
- Ордэн «За заслугі» ням.: Orden «Pour le Merite» (ад 31 мая 1740)
- Ордэн «За заслугі ў навуцы і мастацтве» (Прусія) ням.: Orden «Pour le Merite» fur Wissenschaft und Kunste
- Ордэн Чырвонага арла ням.: Roter Adlerorden
- Ордэн Лебедзя ням.: Schwanenorden
- Ордэн Кароны ням.: Kronen-Orden
- Каралеўскі ордэн дому Гогенцолерн ням.: Koniglicher Hausorden von Hohenzollern 18 студзеня 1851 года
- Каралеўскі прускі ордэн Святога Іаана ням.: Koniglich Preu?ischer St Johanniterorden
- Княжы ордэн дому Гогенцолерн ням.: Hausorden von Hohenzollern
- Ордэн Луізы ням.: Luisenorden
- Жалезны крыж, ордэн ням.: Eisernes Kreuz
Remove ads
Гл. таксама
- Літва малая
Зноскі
- К. А. Залесский. «НСДАП. Власть в Третьем рейхе». М., Эксмо, 2005. С. 411
Літаратура
Спасылкі
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads