Верхнялужыцкая мова

Верхнялужыцкая мова (в.-луж.: hornjoserbska rěč) — мова лужыцкіх сербаў і адна з афіцыйных моў Германіі.

Верхнялужыцкая мова
Саманазва	hornjoserbšćina
Краіны	Германія
Рэгіёны	Саксонія
Арганізацыя, якая рэгулюе	Верхнялужыцкая моўная камісія
Агульная колькасць носьбітаў	каля 20 000
Статус	знікаючая (definitely endangered)[1]; дрэнны (endangered)[2]
Класіфікацыя
Катэгорыя	Мовы Еўразіі
Індаеўрапейская сям'я Славянская група Заходнеславянская галіна Лужыцкая падгрупа
Пісьменнасць	лацінка (Верхнялужыцкі варыянт)
Моўныя коды
ISO 639-1	—
ISO 639-2	hsb
ISO 639-3	hsb
WALS	sou
Ethnologue	hsb
ELCat	4280
IETF	hsb
Glottolog	uppe1395
Вікіпедыя на гэтай мове

Адносіцца да славянскай групы моў. Агульны лік носьбітаў — каля 40 000 чалавек, яны жывуць у Саксоніі. Лік носьбітаў мовы ў штодзённым жыцці значна ніжэйшы.

Пашырэнне

Агульны лік лужыцкіх сербаў у Горнай Лужыцы — 40 000, аднак актыўна карыстаюцца мовай — 13 000. Агульны лік лужычан у Дольнай Лужыцы — 20 000, аднак актыўна карыстаюцца мовай — 7 000. У адрозненне ад ніжнялужыцкай мовы, верхнялужыцкая мова не знаходзіцца на мяжы вымірання. Усяго ж пражываюць у Лужыцы прыкладна 600 000 чалавек — лужычанаў і нелужычанаў (немцаў). Цэнтрам верхнялужыцкай культуры з’яўляецца горад Баўцэн у Саксоніі.

Распаўсюджанне лужыцкае мовы

Асаблівасці

Націск заўсёды падае на першы склад. Шэраг фанетычных асаблівасцей збліжае верхнялужыцкую мову з беларускай: наяўнасць фрыкатыўнага /h/, змякчэнне гукаў /d/, /t/ адпаведна да /dź/, /ć/, наяўнасць прыстаўнога /в/.

Алфавіт

літара назва асноўны алафон (МФА) іншыя алафоны A a a [a] B b bej [b] [p] C c cej [ts] [dz] Č č čej [tʃ] [dʒ] Ć ć[3] ćet [tʃ] [dʒ] D d dej [d] [t] Dź dź dźej [dʒ] [tʃ] E e ej [ɛ] Ě ě ět [e] [ɛ], [ej] F f ef [f] G g gej [g] [k] H h ha [ɦ] Ch ch cha [x] [k], [kʰ] I i i [ɪ] J j jot [j] K k ka [k] [g] Ł ł eł [w]

літара назва асноўны алафон (МФА) іншыя алафоны L l el [l] M m em [m] N n en [n] [ŋ][4] Ń ń ejn [nʲ] O o o [ɔ] Ó ó ót [o] P p pej [p] [b] R r er [r] [ʁ] Ř ř eř [ʃ] S s es [s] [z] Š š eš [ʃ] [ʒ] T t tej [t] [d] U u u [ʊ] W w wej [w] Y y ypsilon [ɨ] Z z zet [z] [s] Ž ž žet [ʒ] [ʃ]

Прыклад тэксту

У рэгіёне распаўсюджвання верхнялужыцкай мовы табліцы з назвамі гарадоў і вуліц часта двухмоўныя.

Naša wjeska

To je naša wjeska. Blisko wjeski je lěs. Tam widźiš našu chěžu. Wokolo chěže je zahroda. W zahrodźe je naša wowca. Naša kruva tam njeje. Tu je dróha do města. Widźiš tam šulu? Tam je naš wučer. Wučer ma psyka. Blisko zahrody je naš susod. Susod ma awto a jědźe do města. Maš doma tež awto? Blisko dwora je štom. Wokoło štoma je trawa. Što hišće widźiš?

Нашая вёска

Гэта наша вёска. Паблізу вёскі ё лес. Там бачыш нашу хату. Вакол хаты агароджа. У агароджы нашая авечка. Нашая карова там не есь. Вось дарога ў горад. Бачыш там школу? Там наш настаўнік. Настаўнік мае сабаку. Паблізу агароджы наш сусед. Сусед мае аўтамабіль і ездзіць у горад. А ты маеш дома аўтамабіль? Паблізу двара ё дрэва. Вакол дрэва трава. Што яшчэ ты бачыш?

Зноскі

1. UNESCO (англ.). — UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger. Архівавана з першакрыніцы 5 жніўня 2012. (Праверана 22 верасня 2012)
2. Helsinki.fi (англ.)(недаступная спасылка). — UNESCO Red Book on Endangered Languages by Tapani Salminen. Архівавана з першакрыніцы 22 жніўня 2012. (Праверана 22 верасня 2012)
3. У новай версіі ć знаходзіцца пасля č. Да 2005 года ў алфавіце можна сустрэць ć пасля t.
4. Перад g і k вымаўляецца як [ŋ].