Вялікая Грамадзянская вуліца (Магілёў)

Вялікая Грамадзянская вуліца (руск.: Большая Гражданская улица) — вуліца ў цэнтральнай частцы Магілёва, на тэрыторыі Пакроўскага пасада (Падміколля).

Вялікая Грамадзянская ў 1941 годзе

Вялікая Грамадзянская Магілёў
Агульная інфармацыя
Краіна	Беларусь
Рэгіён	Магілёўская вобласць
Горад	Магілёў
Раён	Ленінскі раён
Гістарычны раён	Пакроўскі пасад (Падміколле)
Ранейшыя назвы	Вялікая Мяшчанская
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя

Пачатак Вялікай Грамадзянскай у 1941 годзе

Гістарычная назва Вялікая Мяшчанская вуліца^[1].

Сінагагальны двор у пачатку XX ст.

У канцы 1930-х гадоў знішчана драўляная Халодная сінагога^[2].

Па вул. Вялікая Грамадзянская, 66 знаходзілася кватэра Карпінскіх, якая ў час Вялікай Айчыннай вайны была асноўнай яўкай падпольшчыкаў. Тут камсамолка Таня і яе маці В. М. Карпінская друкавалі ўначы на пішучай машынцы падпольную газету «За Родину» (пазней — «За Советскую Родину»), лістоўкі і зводкі Саўінфармбюро, захоўвалі боепрыпасы і медыкаменты для партызан, данясенні разведкі. У сакавіку 1943 г. нацысты арыштавалі Карпінскіх і пасля жорсткіх катаванняў расстралялі. В. М. Карпінская пасмяротна ўзнагароджана ордэнам Леніна, Таня — ордэнам Айчыннай вайны 1-й ступені^[3].

Цокаль гістарычнага дома, знесены ў 2014 годзе

У жніўні 2014 года быў знішчаны цокальны паверх гістарычнага дома, які да вайны ўяўляў сабой двухпавярховы будынак з драўляным 2-м паверхам.

Увесну 2015 года пачалося аднаўленне будынка малой сінагогі XIX стагоддзя (дом № 13) з ансамбля сінагагальнага двара на Школішчы^[4].

Будынак Яўрэйскай школы, знесены ў 2016 годзе

26 жніўня 2016 года быў знесены 2-павярховы будынак яўрэйскай школы, які быў апошнім цэлым аўтэнтычным будынкам на гістарычнай тэрыторыі паселішча яўрэяў у раёне Школішча^[5].

Аднаўленне сінагогі

Размяшчэнне

Арыентавана з паўднёвага захаду на паўночны ўсход. Пралягае ўздоўж падножжа карэннага правага берага р. Дняпро. Пачынаецца ад Дняпроўскага моста, з поўдня прымыкаюць вуліцы Праванабярэжная і Гогаля. Пераходзіць у Малую Грамадзянскую недалёка ад скрыжавання апошняй з 1-м Рабочым завулкам. Раней працягвалася на поўнач ад Малой Грамадзянскай да вуліцы Катоўскага.

Забудова

• № 13 — малая сінагога (ХХ стагоддзе) —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Г000018шыфр 513Г000018
• № 13 — ешыбот.
• Свята-Пакроўская царква са званіцай (адбудоўваецца).

Па вуліцы Вялікай Грамадзянскай размешчаны галоўны ўваход у парк Падміколле і каскадная лесвіца да плошчы Арджанікідзэ з фантанамі.

Лесвіца ў Падміколле

• № 57 — прыватны жылы дом, больш вядомы як «бутэлечны дом» праз тое, што быў упрыгожаны тысячамі пластыкавых бутэлек. Знесены ў сярэдзіне чэрвеня 2018 года^[6].

Зноскі

1. Список дореволюционных и современных названий улиц г. Могилева
2. Барысенка М. С. Магілёўшчына — мой любы і невядомы край. Зборнік экскурсій у 2-х частках. Ч.1. Магілёў, 2003. 190 с.: іл (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 18 снежня 2019. Праверана 18 снежня 2019.
3. 26. Забудова Першамайскай вуліцы // Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі / АН БССР. Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэд. кал.: С. В. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1986. — Магілёўская вобласць. — С. 65. — 408 с., іл.
4. У Магілёве пачалі рэканструкцыю будынка былой сінагогі (фота) // Еўрарадыё, 29.04.2015.
5. Фотофакт. В Могилеве на месте будущего парка в Подниколье снесли дореволюционное здание Архівавана 18 снежня 2019.
6. «Бутылочный домик» всё. В Могилёве начали снос популярной городской достопримечательности