Гжаць

Гжаць — рака ў Смаленскай вобласці, правы прыток Вазузы.

Гжаць
Гжаць у межах горада Гагарына
Характарыстыка
Даўжыня	113 км
Басейн	2 370 км²
Вадацёк
Выток
• Месцазнаходжанне	в. Пакроў Гагарынскага раёна
• Каардынаты	55°17′38″ пн. ш. 35°01′58″ у. д.HGЯO
Вусце	Вазуза, Вазузскае вадасховішча
• Каардынаты	55°44′55″ пн. ш. 34°47′48″ у. д.HGЯO
Размяшчэнне
Водная сістэма	Вазуза → Волга → Каспійскае мора
Краіна	Расія
Рэгіён	Смаленская вобласць
Код у ДВР	08010100312110000001098
выток вусце
— выток, — вусце
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Назва

Назва балцкага паходжання.

Цяперашні выгляд кораня ўзнік у выніку эвалюцыі *Гж- < *Гъж- < *Guž-. Звязваюць з літоўскім gužas «бусел»^[1].

Гідранімічныя аналагі — літоўскія рачныя назвы тыпу Guž-upys «Бусловая рака»^[2]. На ўсходзе старабалцкай тэрыторыі — гідронімы тыпу Гжолка (< *Guž-ol-)^[3], Кзапня (< *Guž-ap-)^[4].

Гэтая літоўская назва бусла (бо ёсць і іншая, меркаваны германізм gandras) звязаная з gūžinti «ісці сагнуўшыся, згорбіўшыся», gužinėti «хадзіць сагнуўшыся» і адлюстроўвае найвыразнейшую асаблівасць бусловай хады^[5].

У назве Гжаць (< *Guž-et-) корань пашыраны пашыральнікам -et-, які добра вядомы ў літоўскім назва- і словаўтварэнні (verpti «віраваць» — verpetas «вір», адкуль назва дзесенскай ракі Верапета), з ім назвы рэк Upeta, Nereta, Viešetė^[6], Нясета, возера Вядзета, дзесенскай ракі Снежаць (< *Snaig-et-).

Назва Гжаць магла быць матываваная наяўнасцю буслоў на рацэ або асаблівасцю рэчышча (звілістага).

У другім выпадку тыпалагічныя аналагі — назвы дзесенскай ракі Кубрь^[7], нараўскай Kubra, літоўскай Kūbris^[8], якія ад літоўскага kūbrinti «ісці сагнуўшыся».

Гідраграфія

Дно галоўным чынам пясчанае, берагі сухія, зарослыя ў асноўным вербалозам. Выток за 5 км на поўдзень ад вёскі Пакроў Гагарынскага раёна Смаленскай вобласці. Упадае ў раку Вазуза, у Вазузскае вадасховішча, утварае шырокі рукаў. Пасля пабудовы Вазузскага вадасховішча (1979—1981) у раёне вёскі Карманава Гагарынскага раёна ўтварае шырокі разліў. У цяперашні час рака падсілкоўвае Вазузскую гідратэхнічную сістэму, якая ўваходзіць у склад крыніц г. Масквы.