Гірш Смоляр

Гірш Смоляр

Імя пры нараджэнні	ідыш: Hersz Smolar
Род дзейнасці	палітык, пісьменнік
Дата нараджэння	15 красавіка 1905(1905-04-15)
Месца нараджэння	Замбраў, Замброўскі павет, Падляскае ваяводства, Польшча
Дата смерці	16 сакавіка 1993(1993-03-16) (87 гадоў)
Месца смерці	Тэль-Авіў, Ізраіль
Месца пахавання	Шфаім^[d]
Грамадзянства	СССР Польшча Ізраіль
Жонка	Walentyna Najdus-Smolar^[d]
Дзеці	Aleksander Smolar^[d] і Eugeniusz Smolar^[d]
Партыя	Польская працоўная партыя^[d] ПАРП Камуністычная партыя Заходняй Беларусі
Бітвы/войны	Другая сусветная вайна
Узнагароды і прэміі
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Бацька — Давід Смоляр, гандляр газіраванай вадой, некалі аднакурснік Хаіма Бяліка ў Валожынскай ешыве. Брат — Натан Смоляр, дзеяч асветы на ідыш, актывіст Паалей Цыён, загінуў у 1943 годзе ў Варшаўскім гета.^[2] Бацька культываваў у сям’і любоў да яўрэйскай літаратуры. Да 11 гадоў Гірш наведваў школу, затым вымушаны быў вучыцца шавецкаму рамяству. З 12 гадоў далучыўся да рабочага руху, у 1920 годзе падчас савецка-польскай вайны ўвайшоў у рэўкам як прадстаўнік рабочай моладзі, а пасля адступлення савецкіх войск збег у Варшаву, адсюль ва Украіну.^[2]

Жыў у дзіцячым доме ў Кіеве, якім кіраваў Яша Бранштэйн, працаваў на гарбарнай фабрыцы, адначасова вучыўся ў яўрэйскім педагагічным тэхнікуме; затым у 1923-24 гг. вывучаў палітычныя навукі і літаратуру ў Камуністычным універсітэце нацыянальных меншасцей Захаду ў Маскве. З 1921 года супрацоўнічаў у маладзёжным дадатку да кіеўскай штодзённай газеты «Дзі камунісціше фон», з 1922 года стаў яе рэдактарам. З 1923 года — супрацоўнік моладзевай газеты «Дэр юнгер арбетэр» і дзіцячага часопіса «Фрайд» (Кіеў), а таксама штотыднёвіка «Дзі юнге гвардзіе» (Харкаў); удзельнічаў у стварэнні харкаўскай літаратурнай групы «Бой-кланг» («Гул будоўлі») і яе часопіса «Дэр юнгер бой-кланг» (разам з Э. Казакевічам, Ф. Сітам, Ё. Катляром, Х. Вайнерманам і іншымі); пасля быў членам рэдкалегій маскоўскіх часопісаў «Юнгвалд», «Піянэр», супрацоўнічаў у замежных выданнях камуністычнага і левага кірунку «Цум камф», «Літэрарышэ трыбуне», «Літэратур-фармест» (Варшава), «Зібн тэг», «Нае тэг», «Дэр бліц» (Вільня), а таксама ў газеце «Дэр Эмес» (Масква).^[2] У 1927 годзе выйшлі дзве кнігі.

У 1928 годзе нелегальна вярнуўся ў Польшчу як агент Камінтэрна з даручэннем весці дзейнасць у Заходняй Беларусі, жыў у Варшаве, Беластоку, Лодзі, Вільні; некалькі разоў быў арыштаваны і сядзеў у турме (чатыры гады ў адзіночнай камеры). Быў рэдактарам нелегальнага часопіса «Дзі ройтэ фон» (Беласток-Вільня). Друкаваўся ў газетах Вільні і Беластока. У 1935—1936 гадах — супрацоўнік газеты «Вільнер тог», затым рэдактар падпольнага турэмнага часопіса «Кратэс», які выходзіў на ідыш, польскай, беларускай і літоўскай мовах. Нелегальна выйшла кніга пра рабочыя забастоўкі «Інэм ходэш юлі» («У месяцы ліпені», Вільня, 1936). Апроч публіцыстыкі пісаў апавяданні.^[2]

Сядзеў у гродзенскай турме з беларускімі дзеячамі, Пестраком, Міско, Радзюком; у 1939 годзе этапаваны ў брэсцкую турму, пасля пачатку 2-й сусветнай вайны і акупацыі Польшчы Германіяй і СССР, уцёк з турмы, перабраўся ў Беласток, стаў сакратаром мясцовага аддзялення Саюза савецкіх пісьменнікаў. Рэдагаваў газету «Бялыстокер штэрн», друкаваўся ў розных савецкіх выданнях (Штэрн, Октобэр, Эйнікайт і інш.).

Пасля нападу Германіі на СССР сям’я Смоляра эвакуіравана ў Маскву, а ён апынуўся ў акупацыі ў Мінску. Прымаў актыўны ўдзел у арганізацыі камуністычнага антынацыскага руху ў Мінскім гета і стаў адным з яго кіраўнікоў. Устанавіў сувязі з падполлем у беларускай частцы горада, у тым ліку з сакратаром падпольнага Мінскага гаркама кампартыі Ісаям Казінцам. Падполле паставіла за мэту вывад максімальнай колькасці вязняў гета да партызан у лясы; у 1942—1944 гадах мінскія яўрэі склалі ядро сямі партызанскіх атрадаў. Летам 1944 года Смоляр збег з гета і стаў камісарам партызанскага атрада імя Сяргея Лазо, жыў у Налібоцкай пушчы.^[2]

У гета і партызанскім атрадзе не кідаў літаратурную працу, пісаў памфлеты і тэксты ўлётак, рэдагаваў партызанскую газету на трох мовах (ідыш, беларуская і літоўская), яна друкавалася ля Стоўбцаў, Міра.^[2]

Пасля вайны выдана дакументальна-публіцыстычная кніга Смоляра «Фун мінскер гета» («З мінскага гета». — М., 1946; на рускай мове — «Мстители гетто». — М., 1947), якая ў рускай савецкай літаратуры многія дзесяцігоддзі была адзінай кнігай пра яўрэйскі антынацысцкі супраціў.^[2]

У 1945 годзе Смоляр увайшоў у рэдкалегію газеты «Літаратура і мастацтва», галоўным рэдактарам якой быў Аркадзь Куляшоў.

У 1946 годзе па заданні ўладаў СССР пасяліўся ў Варшаве, стаў членам Прэзідыума і начальнікам аддзела культуры так званага Цэнтральнага камітэта яўрэяў Польшчы; у 1948 — старшыня камітэта (з 1949 — Культурна-грамадская асацыяцыя яўрэяў Польшчы). Актыўна праводзіў палітыку камуністычнага кіраўніцтва Польшчы сумесна з Л. Трэперам і Д. Сфардам.^[2]

У 1948 годзе выдана мастацка-публіцыстычная кніга Смоляра «Ідн он геле латэс» («Яўрэі без жоўтых зорак», Лодзь; 2-е выд. — Варшава, 1952) — нарысы пра яўрэяў-партызан, а ў 1952 — п’еса «А пошэтэр зелнер» («Просты салдат») пра яўрэя-рэвалюцыянера Н. Ботвіна (1905—1925), расстралянага польскімі ўладамі. Смоляр выдаў таксама зборнік памфлетаў і фельетонаў «Фун енер зайт» («З таго боку». — Варшава, 1955; пад псеўданімам Леан Мур), ^[2]

Спрыяў узнікненню вялікага літаратурнага асяродку, рэдагаваў кнігі яўрэйскага выдавецтва «Ідыш бух» у Варшаве. Таксама рэдагаваў з 1949 года газету «Дос нае лебм», а з 1950 года газету «Фолкс-штыме». У 1956 годзе апублікаваў артыкул пра трагічны лёс і знішчэнне дзеячаў савецкай яўрэйскай культуры ў час рэпрэсій 1948-52 г.

Выступаў у яўрэйскіх газетах і часопісах розных кантынентаў — у друку Польшчы (Ідышэ шрыфтн, Ойфганг), Нью-Ёрка (Моргн-фрайхайт, Ідышэ култур, Эйнікейт, Най лебн, Замлунген), Парыжа (Нае прэсэ), Аргенціны (Ландсманшафтн, Гроднер опкланген), Бразіліі (Дэр пойлішэр ід), у часопісе «Савеціш геймланд» і інш.

У час антысеміцкай кампаніі 1968 года Смоляр быў звольнены з усіх пастоў і выключаны з партыі, а яго сыны арыштаваны. У 1971 годзе ён выехаў у Ізраіль.

Навелы, эсэ і артыкулы Гірша Смоляра публікаваліся ў часопісах «Голдэнэ кейт», «Ерушалаймер алманах», «Бай зіх», «Шэвут» і іншых выданнях. Смоляр заставаўся камуністам, але антысавецкім. Публіцыстычная кніга Смоляра, якая паказвала яго новыя погляды, «Ву бісту хавер Сідараў?» («Дзе ты, таварыш Сідараў?») выйшла спачатку ў перакладзе на іўрыт (1973), потым у арыгінале на ідыш (1975), а таксама на іспанскай мове (1976). Апублікаваны мемуары Смоляра «Фун іневейнік» («Знутры», 1978; пераклад на іўрыт — 1979), яны раскрывалі малавядомыя факты дзейнасці Яўсекцыі ў 1920-я гады. Апошнія кнігі Смоляра прысвечаны актуальнай публіцыстыцы ў нацыянальным і дэмакратычным духу: «Ойф дэр лецтэр пазіцые, міт дэр лецтэр гофенунг» («На апошняй пазіцыі, з апошняй надзеяй», Т.-А., 1982); «Саветышэ ідн гінтэр гето-цоймен» («Савецкія яўрэі за загародкамі гета», Т.-А., 1985).^[2] Працаваў у Ерусалімскай нацыянальнай бібліятэцы, Тэль-Авіўскім універсітэце.

Творчасць Смоляра адзначана літаратурнай прэміяй імя Аміра Гілбаа (1985).^[2]

Гірш Смоляр

Біяграфія

Узнагароды

Бібліяграфія

Крыніцы

Літаратура

Спасылкі

Wikiwand - on