Джэром Карле

Джэром Карле (англ.: Jerome Karle, першапачатковая прозвішча Карфункл, Karfunkle; 19 чэрвеня 1918, Бруклін, Нью-Ёрк — 6 чэрвеня 2013, Энандэйл, Вірджынія) — амерыканскі фізікахімік, лаўрэат Нобелеўскай прэміі па хіміі 1985 «за выдатныя дасягненні ў распрацоўцы прамога метаду расшыфроўкі структур», якую ён падзяліў са сваім шматгадовым калегам Хербертам Хаўптманам. Больш за паўстагоддзя разам з жонкай хімікам Ізабелай Карле працаваў у United States Naval Research Laboratory^[en] (да 2009), член Нацыянальнай акадэміі навук ЗША (1976)^[12] і Амерыканскага філасофскага таварыства (1990).

Джэром Карле
Дата нараджэння	18 чэрвеня 1918(1918-06-18)[1][2][…]
Месца нараджэння	Нью-Ёрк, штат Нью-Ёрк, ЗША[3]
Дата смерці	6 чэрвеня 2013(2013-06-06)[4][5][…] (94 гады)
Месца смерці	Annandale[d], Фэрфакс[d], Вірджынія, ЗША[4][6][…]
Месца пахавання	Columbia Gardens Cemetery[d][7]
Грамадзянства	ЗША[8][9][…]
Жонка	Isabella Karle[d][10]
Род дзейнасці	хімік, выкладчык універсітэта, крышталограф
Навуковая сфера	фізічная хімія
Месца працы	Чыкагскі ўніверсітэт
Навуковая ступень	доктар філасофіі
Альма-матар	Гарвардскі ўніверсітэт University of Michigan College of Literature, Science, and the Arts[d] Гарадскі каледж Нью-Ёрка Вышэйшая школа імя Аўраама Лінкальна[d] (1933)
Навуковы кіраўнік	Lawrence O. Brockway[d][11]
Член у	Нацыянальная акадэмія навук ЗША Амерыканскае філасофскае таварыства Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук[9] Амерыканскае фізічнае таварыства[9]
Узнагароды	honorary doctor of the University of Maryland[d] ганаровы доктар Ягелонскага ўніверсітэта[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Нарадзіўся на Коні-Айлендзе ў Брукліне ў яўрэйскай сям’і^[13][14][15]. Бацька, эмігрант з Польшчы Луіс Карфункл, быў мастаком і прадпрымальнікам; маці, Сэйдзі Хелен Кун (родам з Будапешта) — піяністкай і арганісткай (бацькі ажаніліся ў 1911 годзе), і Джэром у дзяцінстве таксама атрымаў сур’ёзную музычную адукацыю^[16][17]. Уся яго сям’я на працягу некалькіх пакаленняў была звязана з мастацтвам (дзядзькі — мастак-партрэтыст Іван Рыгоравіч Алінскі, 1878—1962, і скульптар Дэвід Карфункл, 1880—1959)^[18][19].

Вучыўся ў сярэдняй школе Аўраама Лінкольна у бруклінскім раёне Коні-Айлэнд, дзе ён жыў да дзевятнаццаці гадоў. У 1937 годзе атрымаў ступень бакалаўра ў Сіці-каледжы пры Нью-Ёркскім універсітэце, дзе таксама пазнаёміўся з Хербертам Хаўптманам, а ў 1938 годзе — ступень магістра па біялогіі ў Гарвардскім універсітэце (з-за квоты на студэнтаў-яўрэяў ня быў прыняты ў Гарвардскую медыцынскую школу)^[20]. На працягу двух гадоў працаваў клеркам у Дэпартаменце аховы здароўя Нью-Ёрка, а ў 1943 годзе абараніў дысертацыю па фізічнай хіміі ў Мічыганскім універсітэце (дзе таксама пазнаёміўся з будучай жонкай, яны ажаніліся ў 1942 годзе). У тым жа годзе стаў супрацоўнікам Манхэтэнскага праекта на базе Чыкагскага ўніверсітэта, дзе займаўся даследаваннямі па экстракцыі плутонію з яго аксіду.

У 1946 годзе Карле увайшоў у штат ваенна-марской навукова-даследчай лабараторыі ў Вашынгтоне (ён працаваў там да адначасовага з жонкай выхаду на пенсію ў адзін і той жа дзень у ліпені 2009 года), дзе зноў сустрэўся з Хаўптманам. У 1950-я гады супрацоўнічаў з ім над стварэннем прамога метаду расшыфроўкі трохмерных малекулярных структур з дапамогай рэнтгенаўскай крышталаграфіі. За гэтыя працы ў 1985 годзе быў ганаранваны Нобелеўскай прэміяй па хіміі. У 1981—84 гадах быў прэзідэнтам Міжнароднага саюза крышталёграфаў.

У 1992 годзе падпісаў «Папярэджанне чалавецтву».

Узнагароды

• Hillebrand Award Вашынгтонскай секцыі Амерыканскага хімічнага таварыства (1969, сумесна з Ізабелай Карле)
• Нобелеўская прэмія па хіміі (1985)
• Navy Distinguished Civilian Service Award^[en] (2009)

Асабістае жыццё

Жонка (з 1942 года) — крышталограф Ізабела Карле (1921—2017), тры дачкі — хімік-арганік Луіс Хэнсан (Louise Isabella Karle Hanson, нар. 1946), крышталограф Джын Мар’яна Карле (Jean Marianne Karle, нар. 1950) і геолаг Мадлен Тоні (Madeleine Diane Tawney, нар. 1955)^[21].

Зноскі

1. Jerome Karle // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741'></a>
2. Jerome Karle // Brockhaus Enzyklopädie Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227'></a>
3. Deutsche Nationalbibliothek Record #139486038 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 11 снежня 2014.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578'></a>
4. Week ending Saturday, June 8, 2013

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q99946223'></a>
5. http://www.nndb.com/lists/548/000358471/
6. Jerome Karle dies at 94; Nobel winner in chemistry // Los Angeles Times — El Segundo: 2013. — ISSN 0458-3035; 2165-1736

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q983859'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q188515'></a>
7. Find a Grave — 1996. Праверана 28 чэрвеня 2024.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q63056'></a>
8. http://www.nndb.com/org/290/000161804/
9. NNDB — 2002.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1373513'></a>
10. NNDB — 2002. Праверана 4 лютага 2021.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1373513'></a>
11. Матэматычная генеалогія — 1997.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q829984'></a>
12. Jerome Karle
13. The City College of New York Архівавана {{{2}}}.
14. The International Who’s Who: 2004
15. Candid Science VI: More Conversations with Famous Scientists (глава 20, стр. 423)
16. Florida Atlantic University Libraries (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 28 чэрвеня 2013. Праверана 15 чэрвеня 2013.
17. The Brooklyn Daily Eagle: Marriage Licenses (November 23, 1911)
18. Автобиография на сайте Нобелевского комитета
19. Иван Григорьевич Олинский
20. Istvan Hargittai, Magdolna Hargittai «Candid Science VI: More Conversations with Famous Scientists» (стр. 426)
21. Интервью с Изабеллой Карле