Жацец

Жа́цец^[1] (чэшск.: Žatec [ˈʒatɛts], ням.: Saaz) — горад на паўночным захадзе Чэхіі, у раёне Лоўні Усцецкага края. Размешчаны на рацэ Огржэ, за 75 кіламетрах ад Прагі. Колькасць насельніцтва складае 19,8 тыс. жыхароў (2011). Плошча горада — 42,7 км².

Горад
Жацец
чэшск.: Žatec
Сцяг Герб
50°19′48″ пн. ш. 13°32′40″ у. д.HGЯO
Краіна	Чэхія
Край	Усцецкі
Раён	Лоўні
АПП	Жацец
Староста	Здэнка Гамаўсава
Гісторыя і геаграфія
Першае згадванне	1004
Ранейшыя назвы	Зац
Плошча	42,69 км²
Вышыня цэнтра	233 м
Часавы пояс	UTC+1, летам UTC+2
Насельніцтва
Насельніцтва	▲ 19 264 чалавек (2012)
Лічбавыя ідэнтыфікатары
Паштовы індэкс	438 01
Аўтамабільны код	U (старыя LN)
mesto-zatec.cz
Паказаць/схаваць карты
Жацец
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Панарамны від на Жацец з р. Огржэ

Цэнтр раёна хмеляводства і піваварства, часам яго называюць «сталіцай хмеля». Жацецкі хмель з'яўляецца неад'емным інгрэдыентам класічнага пільзнера.

Гісторыя

Славутасці Жатца

Тэрыторыю Жатца яшчэ ў першым тысячагоддзі насяляла племя лучан, якія зваліся так па назве мясцовасці Лука, дзе пасля і быў пабудаваны горад. Мясцовасць была багатая на лугі і таму атрымала такую назву («luca» на латыні азначае «луг»). Першыя ўмацаваныя паселішчы на тэрыторыі будучага горада датуюцца 9 ст.

Жацец упершыню згадваецца ў хроніцы нямецкага біскупа Цітмара Мерзебургскага ў 1004. Пісьмовыя крыніцы XI—XIII стст. апісваюць горад як значны рэлігійны і адміністрацыйны цэнтр. З 1083 па 1108 ім валодалі Вршоўцы — знатны чэшскі род; кіраўніком горада ў гэты перыяд быў Божай з роду Вршоўцаў.

У 1099 годзе Бржэціслаў II Малодшы і юны Баляслаў III, будучы кароль Польшчы, правялі Раство ў Жацецкім замку. Падчас свята 14-гадовы Баляслаў, са згоды ўсіх комітаў (вяльможаў) быў ўзведзены ў мечнікі свайго дзядзькі, з ганаровым жалаваннем у 100 грыўняў срэбра і 10 грыўняў золата.

З 1111 года горадам валодаў Сабеслаў, брат князя Уладзіслава I.

Жацец ператварыўся ў феадальны горад дзякуючы каралеўскай хартыі 1256 года, якой чэшскі кароль Пржэмысл II Отакар падаваў яму асаблівыя правы і прывілеі. Крыніцай росквіту горада ў тыя часы былі рамёствы, сельская гаспадарка і гандаль. У 1261 годзе піваварам Жатца пададзена права варыць піва. Жацец стаў вядомым цэнтрам піваварства і гандлю хмелем.

У Жатцы існавала Лацінская школа. У 1335 годзе Іаан Люксембургскі падаў гораду права выбіраць яе рэктара і выкладчыкаў. Каля 1400 года рэктарам школы быў Ян з Жатца, аўтар «Багемскага аратага». Пад яго кіраўніцтвам школа стала адной з самых вядомых і паважаных адукацыйных устаноў у Багеміі. У 1405  годзе рамеснікі выключылі патрыцыяў з гарадскога савета.

У XV стагоддзі Жацец праявіў спагаду да гусіцкага руху, за што быў аддзены анафеме. У час крыжовага паходу супраць гусітаў ў 1421 годзе армія крыжакоў пацярпела паражэнне каля сцен горада.

У XVI ст. Жацец быў адным з самых густазаселеных гарадоў Багеміі. Старадаўні выгляд горада захаваны на карціне Яна Віленберга (1602). Але з-за Трыццацігадовай вайны многія жыхары эмігравалі з горада, і яго эканамічнае становішча стала пагаршацца. Змяніўся нават рэлігійны і нацыянальны склад горада. Нягледзячы на гэта, Жацец заставаўся цэнтрам Багеміі аж да 1850.

У 17 стагоддзі горад прасунуўся як вядомы цэнтр хмеляводства. Паводле гістарычных звестак станам на 1767 год у горадзе знаходзіліся 4 піваварныя заводы і 20 саладоўняў. У 1833 годзе было заснавана таварыства хмеляводаў для абароны якасці хмеля. Праз некалькі гадоў узніклі таксама хмелевы рынак і цэх маркіроўкі хмеля. У 1934 годзе на тэрыторыі горада былі зарэгістраваны 161 хмеляводчая фірма і 53 пакавальныя прадпрыемствы.

Насельніцтва

Год Колькасць 1869 8 869 [2] 1869 10 050 [3] 1880 10 425 [2] 1880 11 660 [3] 1890 14 520 [3] 1900 17 754 [3] 1910 18 666 [3] 1921 17 761 [3] 1930 18 100 [2] Год Колькасць 1930 19 757 [3] 1950 13 174 [2] 1950 14 088 [3] 1961 15 661 [3] 1961 14 779 [2] 1970 16 525 [3] 1970 15 803 [2] 1980 19 145 [3] 1980 21 244 [2] Год Колькасць 1991 21 422 [2] 1991 20 320 [3] 2001 19 919 [3] 2011 18 786 [3] 2014 19 224 [4] 2016 19 271 [5] 2017 19 193 [6] 2018 19 142 [7] 2019 19 133 [8] Год Колькасць 2020 19 047 [9] 2021 18 823 [10] 2021 18 467 [11] 2022 18 570 [12] 2023 19 044 [13] 2024 19 046 [14] 2025 18 959 [15]

Гарады-пабрацімы

•  Poperinge^[d], Бельгія (1964)
•  Thum^[d], Германія
•  Žalec^[d], Славенія
•  Красныстаў, Польшча (1996)

Зноскі

1. Напісанне Жацец паводле карты да арт. Чэхія Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 17: Хвінявічы — Шчытні / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2003. — Т. 17. — 512 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0279-2 (т. 17).
2. Historický lexikon obcí České republiky 1869–2005: 1. díl / пад рэд. J. Růžková, J. Škrabal — ČSÚ, 2006. — 759 с. — ISBN 978-80-250-1310-6 Праверана 4 верасня 2018.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q22696185'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q22696171'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q3504917'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q22696163'></a>
3. Historický lexikon obcí České republiky – 1869–2011 — ČSÚ, 2015.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q28708818'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q3504917'></a>
4. Český statistický úřad Počet obyvatel v obcích – k 1. 1. 2014 — Praha: 2014.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1085'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q56259648'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q3504917'></a>
5. Český statistický úřad Počet obyvatel v obcích – k 1. 1. 2016 — Praha: 2016. Праверана 3 верасня 2016.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1085'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q3504917'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q24560797'></a>
6. Český statistický úřad Počet obyvatel v obcích – k 1. 1. 2017 — Praha: 2017. — ISBN 978-80-250-2770-7 Праверана 4 мая 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1085'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q3504917'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q29678797'></a>
7. Český statistický úřad Počet obyvatel v obcích – k 1. 1. 2018 — Praha: ČSÚ, 2018. — ISBN 978-80-250-2843-8 Праверана 1 мая 2018.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q52417047'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q3504917'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1085'></a>
8. Český statistický úřad Počet obyvatel v obcích – k 1. 1. 2019 — Praha: ČSÚ, 2019. — ISBN 978-80-250-2914-5 Праверана 4 мая 2019.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1085'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q3504917'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q63450605'></a>
9. Český statistický úřad Počet obyvatel v obcích – k 1. 1. 2020 — Praha: ČSÚ, 2020. Праверана 1 мая 2020.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1085'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q3504917'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q92748479'></a>
10. Český statistický úřad Počet obyvatel v obcích – k 1. 1. 2021 — Praha: ČSÚ, 2021. Праверана 30 красавіка 2021.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q106655495'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q3504917'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1085'></a>
11. Český statistický úřad (unspecified title) Праверана 18 красавіка 2022.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q3504917'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q111647375'></a>
12. Český statistický úřad Počet obyvatel v obcích – k 1. 1. 2022 — Praha: ČSÚ, 2022. Праверана 2 мая 2022.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1085'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q3504917'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q111804439'></a>
13. Český statistický úřad Počet obyvatel v obcích – k 1. 1. 2023 — Praha: ČSÚ, 2023. Праверана 25 мая 2023.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1085'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q118612272'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q3504917'></a>
14. Český statistický úřad Počet obyvatel v obcích – k 1. 1. 2024 — Praha: ČSÚ, 2024. Праверана 19 мая 2024.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1085'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q125984191'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q3504917'></a>
15. Český statistický úřad Počet obyvatel v obcích – k 1. 1. 2025 — Praha: ČSÚ, 2025. Праверана 18 мая 2025.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1085'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q3504917'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q134497819'></a>