Крыжакі (раман)

«Крыжакі» (польск.: Krzyżacy) — гістарычны раман Генрыка Сянкевіча, упершыню апублікаваны ў друкаваным выданні «Ілюстраваны Тыднёвік» у 1897—1900 і ў выглядзе кнігі — у 1900 годзе. Час дзеяння ахоплівае дзесяцігоддзе паміж 1399 (год смерці каралевы Ядвігі) і 1410 (Грунвальдская бітва).

Крыжакі
польск.: Krzyżacy
Копія аўтарскага рукапісу рамана
Жанр	гістарычны раман
Аўтар	Генрык Сянкевіч
Мова арыгінала	польская
Дата напісання	1897—1900
Дата першай публікацыі	1900
Выдавецтва	«Tygodnik Illustrowany»
Месца публікацыі	Варшава
Пераклад на беларускую	Міхаіл Кенька, 1997
Папярэдні	«Quo vadis»
Наступны	«На полі славы»
Персанажы	Danusia Jurandówna[d], Jagienka of Zgorzelice[d], Jurand of Spychów[d], Q11772020?, Zbyszko of Bogdaniec[d], Ягайла, Ядвіга Анжуйская, Януш I Мазавецкі[d], Данута Кейстутаўна[d], Вітаўт, Ульрых фон Юнгінген, Земавіт IV Плоцкі, Kuno von Lichtenstein[d], Завіша Чорны, Powała of Taczew[d], Зындрам з Машкавіц[d], Марцін з Урацімавіц, Аляксандра Альгердаўна і Q9392768?
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Падчас публікацыі раман увасабляў пратэст супраць германізацыі, якую праводзілі прускія ўлады. Сянкевіч пісаў «Крыжакоў» каб падбадзёрыць сэрцы (польск.: ku pokrzepieniu serc) палякаў. Ён хацеў, каб яго кніга паказала Польшчу ў часы яе ўздыму і магутнасці.

Сюжэт

Гістарычным фонам для крыжакоў абраны перыяд канфлікту ягелонскай Польшчы з Тэўтонскім ордэнам. У час напісання рамана аўтар выкарыстоўваў «Хроніку Янка з Чарнікова» (польск.: «Kroniki Janka z Czarnkowa»), «Гісторыю Яна Длугаша» (польск.: «Historii Jana Długosza»), працы такіх гісторыкаў, як Смолка (польск.: Smolka) і Шайноха (польск.: Szajnocha), нямецкія і французскія гістарычныя работы, карты і г. д.

Галоўныя героі рамана — Юранд са Спыхава і яго дачка Дануся, а таксама польскі рыцар Мацько і яго пляменнік Збышка з Багданца. Трагічнае каханне Збышка і Данусі складае меладраматычную лінію кнігі, а барацьба са здрадніцкімі тэўтонцамі мусіла ўзняць дух палякаў, якія знаходзіліся ў няволі.

Кульмінацыяй рамана з'яўляецца пераможная бітва пад Грунвальдам, прадстаўленая як польска-літоўскі трыумф. Ход бітвы Сянкевіч узнавіў паводле Яна Длугаша і пад уплывам палатна Яна Матэйкі.

У 1900 годзе кніжнае выданне рамана ўвянчала 20-годні юбілей творчасці пісьменніка.

Раман «Крыжакі» ў сувязі з антынямецкімі настроямі ў Польшчы стаў першай кнігай, выдадзенай у краіне пасля завяршэння Другой сусветнай вайны; раман выйшаў у жніўні 1945 года^[1].

Кнігу пераклалі на 25 моў, у тым ліку на беларускую (Міхаіл Кенька, выд. 1997).

Экранізацыя

У 1960 годзе, у 550-ю гадавіну бітвы пад Грунвальдам, рэжысёрам Аляксандрам Фордам паводле рамана быў зняты прыгодніцкі фільм пад назвай «Крыжакі».

Беларускія пераклады

• Крыжакі: Раман: Для ст. шк. ўзросту / Пер. з пол. М. П. Кенькі; [Прадм. і камент. М. П. Кенькі]. — Мн.: Вытвор.-камерц. інавац. прадпрыемства «Асар», 1997. — 719 с. — (Школьная бібліятэка).

Зноскі

1. H. Markiewicz, Henryk Sienkiewicz, Polski Słownik Biograficzny, t. 37, 1996—1997, s. 214. (польск.)