Купалінка (песня)

«Купалі́нка» — беларуская народная песня пра жанчыну на імя Купаліна, чыя дачка пляце купальскі вянок у ноч на Івана. Набыла шырокую папулярнасць з пачатку 1920-х гадоў пасля паэтычнай апрацоўкі тэксту Міхасём Чаротам і пакладзена на музыку Уладзіміра Тэраўскага.

Купалінка
Дата выпуску	1921
Жанр	Народная песня
Мова песні	беларуская
Аўтар	Міхась Чарот, Уладзімір Тэраўскі
Кампазітар	Уладзімір Васілевіч Тэраўскі

Купалінка-купалінка, цёмная ночка,
Цёмная ночка, а дзе ж твая дочка,
Цёмная ночка, а дзе ж твая дочка.

Мая дочка у садочку ружу, ружу поліць,
Ружу, ружу поліць, белы ручкі коліць,
Ружу, ружу поліць, белы ручкі коліць.

Кветачкі рвець, кветачкі рвець,
Вяночкі звівае,
Вяночкі звівае, слёзкі пралівае,
Вяночкі звівае, слёзкі пралівае.

Купалінка-купалінка, цёмная ночка,
Цёмная ночка, а дзе ж твая дочка,
Цёмная ночка, а дзе ж твая дочка.

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Купалінка (значэнні).

Міхась Чарот		Уладзімір Тэраўскі

Гісторыя стварэння

У 1921 годзе паэт Міхась Чарот напісаў музычную п’есу «На Купалле» для Беларускага драматычнага тэатра, якому ў той час быў патрэбен нацыянальны рэпертуар. Музыку да п’есы стварыў кампазітар Уладзімір Тэраўскі. Чарот уставіў у п’есу шмат народных песень ва ўласнай апрацоўцы, у тым ліку і «Купалінку». Толькі ў 1920-х гадах п’еса прайшла больш як 400 разоў, і многія песні з яе сталі вельмі папулярнымі ў народзе^[1][2][3][4].

Песню «Купалінка», якая з’яўляецца фрагментам музычнага суправаджэння спектакля, выконвала галоўная гераіня Алеся. Яе іграла непрафесійная актрыса Аляксандра Александровіч, у якую Міхась Чарот быў неўзаемна закаханы і якой хацеў прысвяціць гэту песню^[2].

Абодва стваральнікі песні — і Міхась Чарот, і Уладзімір Тэраўскі — былі забіты ў час сталінскіх рэпрэсій 1937—1938 гадоў, пасля чаго п’есу знялі з рэпертуара тэатра, а імёны паэта і кампазітара доўгія гады замоўчваліся^[1][3][4][5].

Верагодныя фальклорныя крыніцы

Не адмаўляючы верагоднасці непасрэднага знаёмства М. Чарота з нейкай версіяй народнай песні пра Купалінку, варта адзначыць версіі песень з падобнымі сюжэтамі матывамі, зафіксаваныя даследчыкамі ХІХ — пачатку ХХ ст. і апублікаваныя ў выданнях П. Шэйна (1874 г.), У. Дабравольскага (1903 г.), Е. Раманава (1912 г.).

Са зборніка П. Шэйна[6]	Са зборніка У. Дабравольскага[7]	Са зборніка Е. Раманава[8]
*** „Купаленька, цёмная ночка! Идзѣ твоя дочка?“ — Моя дочка ў городзѣ, Рожу полиць, руки колиць, Цвяточки рвець, Вяночки вьець, Звиўши вяночикъ, Пошла ў таночикъ. Суражскі павет, в. Казловічы *** Купаленка Ночь маленька, Да удаленька, — Цёмная ночка! — Дзѣ твоя дочка? — „Моя дочка Ў садочку, Рожу полиць, Руки колиць, Красочки рвець, Вяночки вьець. Ўсимъ дзѣвочкамъ По вяночку, Молодушкамъ По платочку, А мальчикамъ По брилечку, Старымъ бабамъ По кіечку“. Віцебскі павет, в. Васьковічы	*** Купалинка — ночь малинька. Тёмная ночка, йдѣ твая дочка? — У гароди, ў гароди Гряды полить, руки колить, Крапивыю стрыкливыю. Чей жа лён пад балотымъ, Ни полатый, Травой заросъ, макрицыю? Паўликыў лёнъ падъ балотамъ, Ни полатый, Травой заросъ, макрицыю. Парэцкі павет, с. Інькава	*** Купалинка, ночь малинька, Тёмная ночка, гдѣ твая дочка? — Мая дочка у садочку, Рожу полить, бѣлы ручки колить, Цвяточки рветь, вяночки ўеть. Усимъ дѣўкамъ па вяночку, А мальчыкамъ па цвяточку, Старым дидамъ па кіёчку, А старушкамъ по чепчику, Маладушкамъ по хусточки. Віцебскі павет, в. Дзервягі *** Купалинка, тёмная ночка, А гдѣ твая дочка? — Мая дочка у садочку, У садочку гряды полить, Рожу щиплить, вяночки ўеть. Вяночки звиўши, ны галоўку кладеть. Ны галоўку ўсклаўшы, на вулку идеть. А на дѣўки вянокъ вянить, У маладца серце ныить. Вяліжскі павет, с. Казакова *** Купальня, тёмная ночка, дѣ твая дочка? У садочку на задочку лѣхи полить, руки колить, Лѣхи папалола, руки пакалола. Гарадоцкі павет, с. Хвошна

Вядомасць

Песня стала адной з самых папулярных і вядомых у Савецкай Беларусі і іншых рэспубліках СССР.

«Купалінку» выконвалі практычна ўсе беларускія музычныя калектывы^[1], у тым ліку Песняры^[9] і Сябры^[10], а таксама мноства выканаўцаў з іншых краін — напрыклад, Deep Purple^[11], Тар’я Турунен^[12], журналіст ББС Стыў Розэнбэрг.^[13]

У фільме «Выклік» (2008 год) пра партызанскі атрад братоў Бельскіх партызаны па сцэнарыі мусілі спяваць песню «Чорны воран», але ў канчатковым варыянце яе замянілі на «Купалінку»^[14][15].

Зноскі

1. !Out: Тузін шлягераў, пазбаўленых аўтараў (аўдыё, відэа) Архівавана 16 кастрычніка 2020. (бел.)
2. Л. Рублевская. Пьесу «На Купалле» Михась Чарот написал для любимой девушки
3. Аўтар знакамітай песні «Купалінка» родам з-пад Слуцка Архівавана 12 ліпеня 2018. (бел.)
4. Т. Гай. Сакральность народной песни. Купалинка
5. А. Северинец. Необыкновенные истории наших обыкновенных песен Архівавана 9 кастрычніка 2020.
6. Шейн, П. В. Белорусские народные песни с относящимися к ним обрядами, обычаями и суевериями : С прил. объясн. словаря и грамматич. примеч. : Сб. П.В. Шейна... — Санкт-Петербург : тип. Майкова, 1874. — С. 150.
7. Добровольский, В. Н. Смоленский этнографический сборник / сост. В. Н. Добровольский. — Санкт-Петербург : Тип. Е. Евдокимова, 1891—1903. — (Записки Русского географического общества по отделению этнографии; …). — Ч. 4. —1903. — С. 218—219.
8. Романов, Е. Р. Белорусский сборник : Быт белорусса; Словарь условных языков. — Вильна : тип. А.Г. Сыркина, 1912. — Вып. 8. — С. 218, 221, 223.
9. Песняры — Купалінка
10. Песні ансамбля Сябры Архівавана 1 жніўня 2020. (афіцыйны сайт)
11. Don Airey (Deep Purple) — Kupalinka (live in Miensk, 2011)
12. М. Колесникова. Финская певица Тарья Турунен поёт «Купалинку» под белорусские гусли
13. "Купалінка" у выкананні С. Розэнбэрга
14. В. Матох. Лесные евреи (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 25 красавіка 2009. Праверана 9 мая 2010.
15. В. Вилейта. Голливудский фильм о белорусских партизанах