Паўночная Асеція

Паўночная Асеція (ас.: Республикæ Цæгат Ирыстон — Алани, руск.: Республика Северная Осетия — Алания) — суб’ект Расійскай Федэрацыі, размешчаны на Паўночным Каўказе. Мяжуе з Інгушэціяй, Чачнёю Кабардзіна-Балкарыяй, Стаўрапольскім краем, Паўднёвай Асеціяй і Грузіяй.

Паўночная Асеція
руск.: Республика Северная Осетия-Алания ас.: Цæгат Ирыстон
Герб[d] Сцяг
Краіна	Расія
Гімн	Гімн Паўночнай Асеціі[d]
Уваходзіць у	Расія (1991—?)[1]
Адміністрацыйны цэнтр	Уладзікаўказ
Дата ўтварэння	9 лістапада 1993
Кіраўнік	Сяргей Іванавіч Мяняйла
Насельніцтва	▼678 879 чал. (2024)
Плошча	7 987 км²
Часавы пояс	MSD, UTC+03:00 і Еўропа/Масква[d][2]
Код ISO 3166-2	RU-SE
Код аўтам. нумароў	15
Афіцыйны сайт
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Нацыянальны склад: асеціны (62,7 %), рускія (23,2 %), інгушы (3 %), армяне (2,4 %), кумыкі (1,8 %), грузіны (1,5 %).

Падзяляецца на 8 раёнаў:

• Алагірскі раён
• Ардонскі раён
• Дыгорскі раён
• Ірафскі раён
• Кіраўскі раён
• Маздокскі раён
• Правабярэжны раён
• Прыгарадны раён

Найбуйнейшыя гарады: Уладзікаўказ, Маздок, Беслан, Алагір.

Геаграфія

Геаграфічнае становішча

Выгляд на Каўказскі хрыбет

Рэспубліка размешчана на паўночным схіле Вялікага Каўказа. Паўночную частку займаюць раўніны ды нізіны, пры прасоўванні на поўдзень ландшафт становіцца гарыстым, пераходзячы ў Галоўны ці Водападзельны хрыбет Вялікага Каўказа. Найвышэйшая кропка — гара Казбек (5033 м). Рэспубліка мяжуе з Інгушэціяй, Чачнёй, Кабардзіна-Балкарыяй, Стаўрапольскім краем, Паўднёвай Асеціяй і Грузіяй.

Клімат

Клімат у рэспубліцы лагодна кантынентальны. На Маздоцкай раўніне — засушлівы, частыя сухавеі; сярэдняя тэмпэратура студзеня −4,3 °C, ліпеня +24 °C, ападкаў 400—450 мм за год.

Гісторыя

Далучэнне да Расійскай імперыі

Тэрыторыі, на якіх жылі асеціны, былі сярод першых на Паўночным Каўказе, што былі далучаныя да Расійскай імперыі ў 1774 годзе. Уладзікаўказ стаў першай расійскай фартэцыяй у рэгіёне (заснаваны ў 1784 годзе). У XIX стагоддзі адбылося масавае перасяленне асецін з гор на раўніны ды ў наваколле Маздока.

Савецкі час

У 1921 годзе Асеція стала часткай Горскай Савецкай Рэспублікі, атрымаўшы статус аўтаномнай вобласці ў 1924 ды ў 1936 годзе была пераўтвораная ў Паўночна-Асецінскую Аўтаномную Савецкую Сацыялістычную Рэспубліку.

Насельніцтва

Насельніцтва рэспублікі на 2013 год — 706 123 чал., шчыльнасць — 88,41 чал./км², удзельная вага гарадскога насельніцтва — 64,3 % (2009). Паўночная Асеція з’яўляецца адным з самых густанаселеных суб’ектаў Расійскай Федэрацыі. Каля паловы насельніцтва рэспублікі (48 %) жыве ва Уладзікаўказе. Нацыянальны склад: асеціны (68,2 %), рускія (20,8 %), інгушы (3,2 %), армяне (2,3 %), кумыкі (2,3 %), грузіны (1,3 %)^[3][4][5].

Населеныя пункты

Населеныя пункты з колькасцю жыхароў больш за 5 тысяч на 1 студзеня 2009 года

Уладзікаўказ ▼312,4 Міхайлаўскае 10,3 (2003) Маздок ▼40,4 Чармен 8,4 (2003) Беслан ▲36,2 Кізляр 8,4 (2003) Алагір ▼19,5 Архонская 7,9 (2003) Ардон ▲17,0 Камбілееўскае 7,6 (2003) Завадскі ▲15,4 Гізель 7,1 (2003) Эльхотава 12,2 (2003) Чыкола 7,0 (2003) Нагір 11,3 (2003) Змейская 6,4 (2003) Сунжа 11,3 (2003) Паўладольская 5,7 (2003) Дыгора ▼10,7 Лукаўская 5,2 (2003) Акцябрскае 10,6 (2003) Майскае 5,1 (2003)

Вядомыя асобы

• Анатоль Уладзіміравіч Ларукоў

Гл. таксама

• Помнік воінам-куртацінцам

Зноскі

1. АКТМУ Праверана 13 сакавіка 2015.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q4330203'></a>
2. https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/europe
3. http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls Архівавана 20 кастрычніка 2017.
4. http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/results2.html Архівавана 9 снежня 2021.
5. http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/Documents/Materials/doklad2.rar Архівавана 18 кастрычніка 2012.