Пракельцкая мова

Праке́льцкая мова — прамова (мова-продак), якая лічыцца продкам моў кельцкай галіны індаеўрапейскай сям'і моў, і, у сваю чаргу, стала асобнай філіяцыяй пасля распаду праіндаеўрапейскай мовы. Не з'яўляецца пісьмова засведчанай, аднаўляецца праз звесткі і метады параўнальна-гістарычнай лінгвістыкі.

Некаторымі мовазнаўцамі ўключаецца ў склад заходнеіндаеўрапейскай супольнасці, да якіх належалі таксама прагерманская, праіталійская і прабалта-славянская мовы. Дакладныя зносіны між гэтымі мовамі ў рамках гіпатэтычнай супольнасці застаюцца дыскусійнымі. На ўзор такіх індаеўрапейскіх моў, як тахарскія, італійскія, германскія, старажытнагрэчаская і некаторыя іншыя, уяўляла сабой мову з тыпова «кентумнымі» рысамі.

Рэканструкцыя пракельцкай мовы ўскладняецца рознай наяўнасцю звестак адносна дзвюх груп кельцкай галіны, астраўной і кантынентальнай. Усе кантынентальныя кельцкія мовы з'яўляюцца вымерлымі; у той час як іх пісьмовыя помнікі даюць добрае ўяўленне пра фаналогію і, часам, пра марфалогію, рэканструкцыя іх сінтаксісу падааецца цяжкасцям з прычыны малой колькасці вядомых пісьмовых помнікаў. Некаторыя поўныя сказы знаходзяцца ў пісьмовых сведчаннях гальскай і кельтыберскай моў, але найстарэйшай істотнай кельцкай літаратурай лічацца ўзоры пісьма старажытнаірландскай мовы — самай ранняй з засведчаных астраўных моў.

Мажлівыя носьбіты

Найранейшай археалагічнай культурай, прадстаўнікі якой могуць атаясамлівацца з носьбітамі пракельцкай мовы і якая можа быць абгрунтаваная ў гэтай якасці, з'яўляецца культура палёў пахавальных урнаў, якая існавала ў Цэнтральнай Еўропе з апошняе чвэрці II тыс. да н.э.^[1] З раннімі кельтамі таксама звязваецца гальштацкая культура, якая існавала перадусім на тэрыторыях сучасных Швейцарыі і Аўстрыі каля ІХ ст. да н.э. ужо ў часы Жалезнага веку^[1]

Лінгвістычная характарыстыка

Фаналагічныя змены

Ніжэй прыведзены пералік трывалых гукавых змен, якія сталі адрозніваць пракельцкую мову ад праіндаеўрапейскай^[2]. Змены прыведзеныя ў храналагічным парадку ад познепраіндаеўрапейскага да познепракельцкага перыядаў. V — галосны, C — зычны.

• Познепраіндаеўрапейскі перыяд:

Змены, што адбыліся ў гэты перыяд, падзяляюць таксама шэраг іншых галін індаеўрапейскай сям'і.

• Аб'яднанне шэрагаў палятавелярных з іх звычайнымі аналагамі (гл. таксама ізаглоса кентум-сатэм):

• ḱ > k
• ǵ > g
• ǵʰ > gʰ;

• Эпэнтэза галоснага *a пасля складовага санорнага ў пазіцыі, калі за ім следаваў лярынгал або іншы санорны (R̥HR > RaHR);
• Страта лярынгалаў у складох пасля галоснага перад націскам (VHĆ > VĆ);
• Страта лярынгалу перад наступным галосным з уплывам на яго якасць:

• h₁e > e
• h₂e > a
• h₃e > o
• HV > V;

• Страта лярынгалаў пасля папярэднім галосным з уплывам на яго даўжыню:

• eh₁ > ē
• eh₂ > ā
• eh₃ > ō
• VH > V̄;

• Страта лярынгалаў у неініцыяльным складзе між выбухнымі зычнымі (CHC > CC). Спалучэнні тыпу «выбухны + H + выбухны» далі нуль гуку ў пракельцкай мове ў неініцыяльных складох (напрыклад, PIE *dʰugh₂tḗr > пракельцк. *duxtīr замест чаканага **dugatīr)^[3];
• Пераход астатніх лярынгалаў у галосную фанему *a (CHC > CaC);
• Пераход двух паслядоўных зубных у дзве глухія свісцячыя (TT > ss).

• Раннепракельцкі перыяд:

• Аб'яднанне ў лябіявелярныя паслядоўнасцей зычных накшталт велярны + *w. Застаецца незраумелым пытанне таго, ці адбылося гэта да наступнай змены, у такім выпадку адбыўся пераход gw > b або gw > gʷ.

• kw > kʷ
• gw > gʷ
• gʰw > gʷʰ
• gʷ > b;

• Прыдыхальныя зычныя страчваюць прыдыханне і, такім чынам, зліваюцца з іх звычайнымі адпаведнікамі:

• bʰ > b
• dʰ > d
• gʰ > g
• gʷʰ > gʷ;

• Пераход *e перад санорным і *a ў *a (eRa > aRa): *ǵʰelH-ro > *gelaro > *galaro / *gérH-no > *gerano > *garano;
• Эпэнтэза *i пасля складовага плыўнага ў выпадку, калі апошні знаходзіцца ў пазіцыі перад выбухным:

• l̥T > liT
• r̥T > riT;

• Эпэнтэза *a перад астатнімі складовымі санорнымі:

• m̥ > am
• n̥ > an
• l̥ > al
• r̥ > ar;

• Страта ўсіх астатніх нескладовых лярынгалаў;
• Пераход *p у *kʷ у выпадку, калі апошні прысутнічае ў любой пазіцыі слова пасля *p (p...kʷ > kʷ...kʷ);
• Пераход галоснай ē > ī, а таксама ō > ū (у фінальных складох);
• Скарачэнне доўгіх галосных (у тым ліку дыфтонгаў) перад санорным у канцы складу (V:RC > VRC).

• Познепракельцкі перыяд:

• Пераход выбухных у *x перад іншым выбухным або *s (C₁C₂ > xC₂, Cs > xs);
• Пераход p > b перад плыўнымі (pL > bL);
• Пераход p > w перад насавымі (pN > wN);
• Пераход p > ɸ. Мажліва, не адбываўся перад свісцячым *s;
• Пераход ō > ā;
• Пераход ew > ow;
• Пераход uwa > owa.

Рэканструкцыя

Аналагічна іншым рэканструяваным прамовам, адносна пракельцкай мовы лінгвісты рэканструююць фанетыку і фаналогію (гукавы лад), для чаго прыцягваюцца звесткі па праіндаеўрапейскай мове, а таксама прамовах, якія існавалі поруч з пракельцкай, захаваных пісьмовых помніках вымерлых кельцкіх моў і сучасных кельцкіх моў.

• Зычныя:

Для пракельцкай мовы рэканструюецца наступны лад зычных гукаў:

	Білябіяльныя		Альвеалярныя		Палатальныя	Велярныя		Лябіявелярныя
Выбухныя		b	t	d		k	ɡ	kʷ	ɡʷ
Насавыя	m		n
Фрыкатывы	ɸ		s
Апраксыманты					j			w
Апраксыманты			l
Дрыжачыя			r

У адрозненне ад праіндаеўрапейскай мовы ў пракельцкай мове знікла прыдыханне як сродак супрацьпастаўлення зычных фанем, праз што, такім чынам, звонкія прыдыхальныя выбухныя *bʰ, *dʰ, *gʰ/ǵʰ у пракельцкай мове зліліся з *b, *d, *g/ǵ. Звонкі прыдыхальны лябіявелярны *gʷʰ не зліўся з *gʷ, аднак апошні ў пракельцкай зліўся з *b, тады як адбыўся пераход *gʷʰ > *gʷ. Узоры дадзеных пераход прасочваюцца на PIE *gʷen- «жанчына» > ст.-ірл. ben, вал.: benyw, але PIE *gʷʰn̥- «забіваць, параніць» > ст.-ірл. gonaid, валійск. gwanu.

Праіндаеўрапейскі *p быў страчаны ў пракельцкай пераўтварыўся напачатку ў *ɸ, пасля чаго перайшоў у *h (што можна прасачыць на тапоніме Герцынія, у выпадку, калі ён мае кельцкую этымалогію) і ўрэшце быў страчаны ў ініцыяльнай і інтэрвакальнай пазіцыях. Лёс *ɸ у іншых пазіцыях стаў іншым: так, сцячэнні *ɸs, *ɸt перайшлі ў *xs, *xt адпаведна ў пракельцкі перыяд, PIE *sp- у старажытнаірландскай перайшло ў s (у сваю чаргу, праз леніцыю f-) і брыцкае f. Тэзіс аспрэчваецца паводле Схрэйвера, які мяркуе, што між гэтым пераходам існаваў прамежкавы этап з існаваннем *sɸ-, у якім *ɸ захоўвала статус незалежнай фанемы да самага расаду праастраўной кельцкай мовы на гайдэльскія і брыцкія^[4]; паводле Мак-Кона *sp- захаваўся ў пракельцкай мове і, сыходзячы з гэтага, пераходу *p > *ɸ перад *s не існавала^[5]. Падобным чынам праце закон Грыма ў германскіх мовах.

Пракельцкая	Старажытнаірландская	Валійская
*laɸs- > *laxs- «бляск»	las-aid	llach-ar
*seɸtam > *sextam «сем»	secht	saith
*sɸeret- або *speret- «пятка»	seir	ffêr

У гальскай і брыцкіх мовах зычны *p узнікнуў як новы рэфлекс праіндаеўрапейскай *kʷ (напрыклад, гальск. petuar[ios], валійск. pedwar, але ст.-ірл. *cethair і лац.: quattuor «чатыры»). Сыходзячы з гэтага, шэраг лінгвістаў аспрэчвае класіфікацыю кельцкіх моў як падзел на астраўныя і кантынентальныя і прапаноўвае падзел кельцкіх моў на Q-мовы (гайдэльскія, кельтыберскія) і P-мовы (брыцкія, амаль усе кантынентальныя). Аднак просты падзел паводле крытэру захавання *kʷ можа апынуцца неабгрунтаваным з прычыны таго, што гэты варыянт класіфікацыі не адлюстроўвае сведчанні старажытных кантынентальных моў, вялікая колькасць нечаканых, але паслядоўных інавацый сведчаць супраць падзелу на Q- і P-мовы (напрыклад, у гальскай мове, якая традыцыйна адносіцца да P-кельцкіх, зафіксаваныя лексемы відавочнага Q-паходжання). Варта адзначыць, што аргументы, якія сведчаць супраць падзелу на Q- і P-мовы могуць з'яўляцца вынікам узаемных кантактаў між астраўнымі і кантынентальнымі мовамі або адлюстроўваць агульны субстратны ўплыў.

Q-кельцкія мовы могуць мець запазычванні з тыповым /p/ на месцы *kʷ, пры гэтым у архаічнаірландскай мове пры працэсе запазычвання з валійскай мовы апошняя выкарыстоўвалася праз нястачу /p/ у архаічнаірландскай:

• Лац. Patricius «Святы Патрык» > валійск. > арх.-ірл. Qatrikias > ст.-ірл. Cothrige, сучасн. ірл. Padraig;
• Лац. presbyter «святар, прэсьбітар» > ст.-валійск. premter, primter > арх.-ірл. qrimitir > ст.-ірл. cruimther.

Пазней у гайдэльскіх мовах назіраўся працэс запазычвання словаў з захаваннем гэтай зычнай (напрыклад, лац. osculum pacis «пацалунак міру» > шатл. гэл.: póg «пацалунак»).

• Галосныя:

Рэканструяваны для пракельцкай мовы лад галосных шмат у чым супадае з рэканструяваным для праіндаеўрапейскай мовы (паводле Мее). Прысутнічалі манафтонгі і дыфтонгі.

Манафтонгі:

	Пярэдняга шэрагу		Сярэдняга шэрагу		задняга шэрагу
	доўгія	кароткія	доўгія	кароткія	доўгія	кароткія
Верхняга ўздыму	/iː/	/i/			/uː/	/u/
Сярэдняга ўздыму	/eː/	/e/				/o/
Ніжняга ўздыму			/aː/	/a/

Дыфтонгі:

	-i	-u
e-	ei
a-	ai	au
o-	oi	ou

Марфалогія

У мэтах аднаўлення марфалагічнага ладу пракельцкай мовы выкарыстоўваюцца звесткі марфалагічных прыкметаў сучасных кельцкіх моў, асабліва вымерлых кантынентальных моў, якія нярэдка могуць паказваць большую архаічнасць у параўнанні з сучаснымі кельцкімі.

Назоўнік

У марфалагічнай структуры назоўнікаў і прыметнікаў рэканструяванай пракельцкай мовы не прасочваецца прыкметных адрозненняў у параўнанні з праіндаеўрапейскай мовай. Як лічыцца, у пракельцкай мове назоўнік мог адрознівацца паводле трох радоў, трох лікаў і пяці-васьмі склонаў.

Існаваў мужчынскі, жаночы, ніякі рады; адзіночны, парны, множны лікі.

Колькасць склонаў у пракельцкай мове з'яўляецца прадметам дыскусій^[6]. У той час як у старажытнаірландскай мове прадстаўлена пяць склонаў, адносна кантынентальных мяркуецца, што іх пісьмовыя помнікі адлюстроўваюць наяўнасць васьмі склонаў: назоўнага, роднага, давальнага, вінавальнага, творнага, месны, клічнага склонаў і аблатыву.

Як мяркуецца, існавала прынамсі дзевяць тыпаў асноваў слова: *o-аснова, *ā-аснова, *i-аснова, *u-аснова, зубныя асновы, велярныя асновы, насавыя асновы, *r-аснова, *s-аснова. Для словаў кожнага тыпу асноваў быў характэрны ўласны тып скланення.

Узоры

*o-асновы: makʷos «сын», м.р. (ст.-ірл. mac ~, валійск., брэт. mab). Склон Адз.л. П.л. Мн.л. Н.с. *makʷos *makʷou *makʷoi К.с. *makʷe *makʷou *makʷūs В.с. *makʷom *makʷou *makʷūs Р.с. *makʷī *makʷūs *makʷom Д.с. *makʷūi *makʷobom *makʷobos Аблатыў *makʷū *makʷobim *makʷobis Т.с. *makʷū *makʷobim *makʷūs М.с. *makʷei *makʷou *makʷobis dūnom «крэпасць» (н.р.). Склон Адз.л. П.л. Мн.л. Н.с. *dūnom *dūnou *dūnā К.с. *dūnom *dūnou *dūnā В.с. *dūnom *dūnou *dūnā Р.с. *dūnī *dūnūs *dūnom Д.с. *dūnūi *dūnobom *dūnobos Аблатыў *dūnū *dūnobim *dūnobis Т.с. *dūnū *dūnobim *dūnūs М.с. *dūnei *dūnou *dūnobis *ā-асновы: ɸlāmā «рука» (ж.р.) (ст.-ірл. lám ~ валійск. llaw): Склон Адз.л. П.л. Мн.л. Н.с. *ɸlāmā *ɸlāmai *ɸlāmās К.с. *ɸlāmā *ɸlāmai *ɸlāmās В.с. *ɸlāmām *ɸlāmai *ɸlāmās Р.с. *ɸlāmās *ɸlāmajous *ɸlāmom Д.с. *ɸlāmāi *ɸlāmābom *ɸlāmābos Аблатыў *ɸlāmī *ɸlāmābim *ɸlāmābis Т.с. *ɸlāmī *ɸlāmābim *ɸlāmābis М.с. *ɸlāmāi *ɸlāmābim *ɸlāmābis kumbās «назва формы рэльефу» (м.р.) Склон Адз.л. П.л. Мн.л. Н.с. *kumbās *kumbai *kumbās К.с. *kumbā *kumbai *kumbās В.с. *kumbām *kumbai *kumbās Р.с. *kumbās *kumbajous *kumbom Д.с. *kumbāi *kumbābom *kumbābos Аблатыў *kumbī *kumbābim *kumbābis Т.с. *kumbī *kumbābim *kumbābis М.с. *kumbāi *kumbābim *kumbābis *i-асновы: sūlis «вока, сонца» (ж.р.) (валійск. haul ~ ст.-ірл. súil): Склон Адз.л. П.л. Мн.л. Н.с. *sūlis *sūlī *sūlīs К.с. *sūli *sūlī *sūlīs В.с. *sūlim *sūlī *sūlīs Р.с. *sūleis *sūljous *sūljom Д.с. *sūlei *sūlibom *sūlibos Аблатыў *sūlī *sūlibim *sūlibis Т.с. *sūlī *sūlibim *sūlibis М.с. *sūlī *sūlibim *sūlibis mori «мора» (н.р.) (гальск. Mori- ~ ст.-ірл. muir ~ валійск. môr): Склон Адз.л. П.л. Мн.л. Н.с. *mori *morī *morjā К.с. *mori *morī *morjā Т.с. *mori *morī *morjā Р.с. *moreis *morjous *morjom Д.с. *morei *moribom *moribos Аблатыў *morī *moribim *moribis Т.с. *morī *moribim *moribis М.с. *morī *moribim *moribis *u-асновы: bitus «свет» (м.р.) (гальск. Bitu- ~ ст.-ірл. bith ~ валійск. byd ~ брэт. bed): Склон Адз.л. П.л. Мн.л. Н.с. *bitus *bitou *bitowes К.с. *bitu *bitou *bitowes В.с. *bitum *bitou *bitūs Р.с. *bitous *bitowou *bitowom Д.с. *bitou *bitubom *bitubos Аблатыў *bitū *bitubim *bitubis Т.с. *bitū *bitubim *bitubis М.с. *bitū *bitubim *bitubis dānu «рачная даліна» (н.р.?): Склон Адз.л. П.л. Мн.л. Н.с. *dānu *dānou *dānwā К.с. *dānu *dānou *dānwā В.с. *dānu *dānou *dānwā Р.с. *dānous *dānowou *dānowom Д.с. *dānou *dānubom *dānubos Аблатыў *dānū *dānubim *dānubis Т.с. *dānū *dānubim *dānubis М.с. *dānū *dānubim *dānubis Велярныя і зубныя асновы: Перад *-s назоўнага склону адзіночнага ліку велярны зычны асіміляваўся да *-x (напрыклад, *rīg- «кароль» > *rīxs). Фінальны *-d перайшоў у *-t-: *druwid- «друід» > *druwits: *rīxs «кароль» (м.р.): Склон Адз.л. П.л. Мн.л. Н.с. *rīxs *rīge *rīges К.с. *rīxs *rīge *rīges В.с. *rīgam *rīge *rīgās Р.с. *rīgos *rīgou *rīgom Д.с. *rīgei *rīgobom *rīgobos Аблатыў *rīgī *rīgobim *rīgobis Т.с. *rīge *rīgobim *rīgobis М.с. *rīgi *rīgobim *rīgobis *druwits «друід» (м.р.): Склон Адз.л. П.л. Мн.л. Н.с. *druwits *druwide *druwides К.с. *druwits *druwide *druwides В.с. *druwidam *druwide *druwidās Р.с. *druwidos *druwidou *druwidom Д.с. *druwidei *druwidobom *druwidobos Аблатыў *druwidī *druwidobim *druwidobis Т.с. *druwide *druwidobim *druwidobis М.с. *druwidi *druwidobim *druwidobis *karnuxs (назва музычнага інструменту, м.р.?) Склон Адз.л. П.л. Мн.л. Н.с. *karnuxs *karnuke *karnukes К.с. *karnuxs *karnuke *karnukes В.с. *karnukam *karnuke *karnukās Р.с. *karnukos *karnukou *karnukom Д.с. *karnukei *karnukobom *karnukobos Аблатыў *karnukī *karnukobim *karnukobis Т.с. *karnuke *karnukobim *karnukobis М.с. *karnuki *karnukobim *karnukobis *dants «зуб» (м.р.) Склон Адз.л. П.л. Мн.л. Н.с. *dants *dante *dantes К.с. *dants *dante *dantes В.с. *dantam *dante *dantās Р.с. *dantos *dantou *dantom Д.с. *dantei *dantobom *dantobos Аблатыў *dantī *dantobim *dantobis Т.с. *dante *dantobim *dantobis М.с. *danti *dantobim *dantobis Насавыя асновы: Увогуле, насавыя асновы, што заканчваліся на *-on-, мелі канчатак *-ū ў назоўным склоне адзіночнага ліку: *abū «рака» (ж.р.) (валійск. afon, ст.-брэт. aven, шатл. abhainn): Склон Адз.л. П.л. Мн.л. Н.с. *abū *abone *abones К.с. *abū *abone *abones В.с. *abonam *abone *abonās Р.с. *abonos *abonou *abonom Д.с. *abonei *abonobom *abonobos Аблатыў *abonī *abonobim *abonobis Т.с. *abone *abonobim *abonobis М.с. *aboni *abonobim *abonobis *kangsmã «крок» (м.р.) Склон Адз.л. П.л. Мн.л. Н.с. *kangsmã *kangsmane *kangsmanes К.с. *kangsmã *kangsmane *kangsmanes В.с. *kangsmanam *kangsmane *kangsmanās Р.с. *kangsmanos *kangsmanou *kangsmanom Д.с. *kangsmanei *kangsmanobom *kangsmanobos Аблатыў *kangsmanī *kangsmanobim *kangsmanobis Т.с. *kangsmane *kangsmanobim *kangsmanobis М.с. *kangsmani *kangsmanobim *kangsmanobis *s-асновы: Як правіла, назоўнікі з *s-асновай заканчваліся на *-es-, маючы канчатак *-os у назоўным склоне адзіночнага ліку: *teges- «дом» > *tegos. *tegos (м.р.), шатл. teach/tigh. Склон Адз.л. П.л. Мн.л. Н.с. *tegos *tegese *tegeses К.с. *tegos *tegese *tegeses В.с. *tegesam *tegese *tegesās Р.с. *tegesos *tegesou *tegesom Д.с. *tegesei *tegesobom *tegesobos Аблатыў *tegesī *tegesobim *tegesobis Т.с. *tegese *tegesobim *tegesobis М.с. *tegesi *tegesobim *tegesobis *r-асновы: *r-асновы з'яўляліся параўнальна рэдкімі і ў асноўным датычылі тэрмінаў сваяцтва. Звычайна яны заканчваліся на *-ter-, маючы канчатак *-tīr у назоўным склоне і *-tr- ва ўсіх іншых склонах, апрача вінавальнага: *ɸater- «бацька» > *ɸatīr, *ɸatros. *ɸatīr (м.р.): Склон Адз.л. П.л. Мн.л. Н.с. *ɸatīr *ɸatere *ɸateres К.с. *ɸatīr *ɸatere *ɸateres В.с. *ɸateram *ɸatere *ɸaterās Р.с. *ɸatros *ɸatrou *ɸatrom Д.с. *ɸatrei *ɸatrebom *ɸatrebos Аблатыў *ɸatrī *ɸatrebim *ɸatrebis Т.с. *ɸatre *ɸatrebim *ɸatrebis М.с. *ɸatri *ɸatrebim *ɸatrebis *mātīr «маці» (ж.р.) Склон Адз.л. П.л. Мн.л. Н.с. *mātīr *mātere *māteres К.с. *mātīr *mātere *māteres В.с. *māteram *mātere *māterās Р.с. *mātros *mātrou *mātrom Д.с. *mātrei *mātrebom *mātrebos Аблатыў *mātrī *mātrebim *mātrebis Т.с. *mātre *mātrebim *mātrebis М.с. *mātri *mātrebim *mātrebis

Дзеяслоў

Параўнанне парадыгмаў змен дзеяслову ў старажытнаірландскай і гальскай мовах сведчыць пра рознае развіццё дзеяслову ў кантынентальных і кельцкіх мовах. Імаверна, звесткі гальскай, кельтыберскай і астраўных кельцкіх моў адлюстроўваюць наяўнасць у пракельцкай мове трох ладоў:

• Абвесны (гальск. delgu «я лічу», tongu «я клянуся»);
• Загадны (кельтыбер. usabituz, гальск. appisetu);
• Умоўны (гальск. buetid «ці можа ён быць», кельтыбер. asekati).

Хутчэй за ўсё, пракельцкай мове была ўласцівая наяўнасць чатырох часоў, сведчанні пра што здабываюцца дзякуючы таксама звесткам вымерлых кельцкіх моў.

• Цяперашні (гальск. uediíu-mi «я малюся», кельтыбер. zizonti «яны сеюць»);
• Прэтэрыт (гальск. sioxti, лепант. KariTe);
• Імперфект (незакончаны; мажліва, кельтыбер. kombalkez, atibion);
• Будучы (гальск. bissiet, ст.-ір. bieid «ён мае быць»).

Дзеяслоў мог утварацца шляхам дадання суфіксаў да дзеяслоўнай асновы. Аснова магла быць тэматычнай (з галоснай, якая развілася ў выніку праіндаеўрапейскага аблаўту) або атэматычнай (безь яе), склады ў аснове маглі быць закрытымі і адкрытымі.

Спражэнне дзеяслову можа быць прадэманстраванае на наступных прыкладах^[2][7][8].

Узоры

Скланенне дзеяслову *bere/o- «несці, цячы»: Асоба Цяп.час. Імп. Буд.час Мін.час. Акт.стан Медыяпасіў Акт.стан Медыяпасіў Акт.стан Медыяпасіў Акт.стан Медыяпасіў Абвесны 1 ас., адз.л. *berū(mi) *berūr *berennem *- *bibrām *bibrār *bertū *- 2 ас., адз.л. *beresi *beretrīs *berītū *- *bibrāsi *bibrātrīs *bertes *- 3 ас., адз.л. *bereti *beretor *bere(to) *beretei *bibrāti *bibrātor *bert *brito 1 ас., мн.л. *beromu(snīs) *berommor *beremmets *- *bibrāmes *bibrāmmor *bertomu *- 2 ас., мн.л. *berete *beredwe *beretes (ст.-ірл.) ~ *bere-swīs (брыцк.) *- *bibrāte *bibrādwe *bertete *- 3 ас., мн.л. *beronti *berontor *berentets *berentits (?) *bibrānt *bibrāntor *bertont *britūnts Умоўны лад 1 ас., адз.л. *berām *berār *berānnem *- *- *- *- *- 2 ас., адз.л. *berāsi *berātrīs *berātū *- *- *- *- *- 3 ас., адз.л. *berāti *berātor *berā(to) *- *- *- *- *- 1 ас., адз.л. *berāmes *berāmmor *berāmmets *- *- *- *- *- 2 ас., адз.л. *berāte *berādwe *berātes (ст.-ірл.) ~ *berā-swīs (брыцк.) *- *- *- *- *- 3 ас., адз.л. *berānti *berāntor *berāntets *- *- *- *- *- Загадны лад 1 ас., адз.л. *- *- *- *- *- *- *- *- 2 ас., адз.л. *berī! *beretrīs! *- *- *- *- *- *- 3 ас., адз.л. *beret! *beror! *- *- *- *- *- *- 1 ас., мн.л. *beromu! *berommor! *- *- *- *- *- *- 2 ас., мн.л. *beretīs! *beredwe! *- *- *- *- *- *- 3 ас., мн.л. *beront! *berontor! *- *- *- *- *- *- Аддзеяслоўны назоўнік Маркіраванасць *berowon- *- *- *- *- *- *' *britu-s Дзеепрыметнік Маркіраванасць *beront- *beromno- *- *beretejo- *- *- *bertjo- *brito- mārā- «павялічваць» Асоба Цяп.час Імп. Буд.час Мін.час Акт.стан Медыяпасіў Акт.стан Медыяпасіў Акт.стан Медыяпасіў Акт.стан Медыяпасіў Абвесны лад 1 ас., адз.л. *mārāmi *mārār *mārānnem *- *mārābjū *mārābjūr *mārātsū *- 2 ас., адз.л. *mārāsi *mārātrīs *mārātū *- *mārābisi *mārābitrīs *mārātssi *- 3 ас., адз.л. *mārāti *mārātor *mārā(to) *mārātei *mārābiti *mārābitor *mārātsti *- 1 ас., мн.л. *mārāmu(snīs) *mārāmmor *mārāmmets *- *mārābimmes *mārābimmor *mārātsomu *- 2 ас., мн.л. *mārāte *mārādwe *mārātes (OI) ~ *mārā-swīs (B) *- *mārābite *mārābidwe *mārātsete *- 3 ас., мн.л. *mārānti *mārāntor *mārāntets *mārāntits (?) *mārābint *mārābintor *mārātsont *mārātūnts (?) Умоўны лад 1 ас., адз.л. *mārām *māror *māronnem *- *- *- *- *- 2 ас., адз.л. *mārosi *mārotrīs *mārotū *- *- *- *- *- 3 ас., адз.л. *māroti *mārotor *māro(to) *- *- *- *- *- 1 ас., мн.л. *māromes *mārommor *mārommets *- *- *- *- *- 2 ас., мн.л. *mārote *mārodwe *mārotes (OI) ~ *māro-swīs (B) *- *- *- *- *- 3 ас., мн.л. *māronti *mārontor *mārontets *- *- *- *- *- Загадны лад 1 ас., адз.л. *- *- *- *- *- *- *- *- 2 ас., адз.л. *mārā! *mārātrīs! *- *- *- *- *- *- 3 ас., адз.л. *mārāt! *mārār! *- *- *- *- *- *- 1 ас., мн.л. *mārāmu! *mārāmmor! *- *- *- *- *- *- 2 ас., мн.л. *mārātīs! *mārādwe! *- *- *- *- *- *- 3 ас., мн.л. *mārānt! *mārāntor! *- *- *- *- *- *- Аддзеяслоўны назоўнік Немаркіраваны *mārāwon- *- *- *- *- *- *' *mārātu-s Дзеепрыметнік Немаркіраваны *mārānt- *mārāmno- *- *mārātejo- *- *- *mārātjo- *mārāto-

Гісторыя

Лічыцца, што пракельцкая мова працягвала сваё існаванне прыкладна да ІХ ст. да н.э. Выкарыстоўваючы вылічальныя метады, у цяперашнія часы высоўваюцца гіпотэзы пра вылучэнне пракельцкай мовы каля 4100 гг. да н.э. і прыбыццё носьбітаў мовы на Брытанскія астравы каля 3200 гг. да н.э. (± 1,5 тыс. гг.)^[9], але падобныя даты не з'яўляюцца агульнапрынятымі.

Шэраг мовазнаўцаў высоўваюць гіпотэзы пра асаблівае збліжэнне італійскіх і кельцкіх моў у рамках індаеўрапейскай сям'і, з-за чаго пастулюецца пра адасабленне з праіндаеўрапейскай мовы спачатку праіталійска-кельцкай мовы, з якой ужо адбылося вылучэнне пракельцкай. Гіпотэза крытыкуецца, паколькі агульныя рысы могуць тлумачыцца моўнымі кантактамі між носьбітамі моў.

Зноскі

1. Chadwick; Corcoran, Nora; J.X.W.P. The Celts. — Penguin Books, 1970. — С. 28-33.
2. Ranko, Matasović. Etymological Dictionary of Proto-Celtic. — Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series, 9. — Brill Academic Publishers, 2009. — ISBN 978-90-04-17336-1.
3. Matásovic (2009: 6)
4. Schrijver 1995, p. 348
5. McCone 1996, pp. 44–45
6. Pedersen, Holger. Vergleichende Grammatik der keltischen Sprachen, 2. Band, Bedeutungslehre, Wortlehre. — Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1913. — ISBN 3-525-26119-5.
7. MacBain, Alexander. An etymological dictionary of the Gaelic language. — Stirling: Eneas MacKay, 1911.
8. Ward, Alan. A Checklist of Proto-Celtic Lexical Items. — 1982. — С. 7-14.
9. Forster, Peter; Toth, Alfred. 100 // Toward a phylogenetic chronology of ancient Gaulish, Celtic, and Indo-European. — Proceedings of the National Academy of Sciences. — 2003. — С. 9079-9084.