Салавей (балет)

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Салавей.

«Салавей» — балет у 4 дзеях Міхаіла Крошнера, напісаны ў 1937 годзе. Лібрэта Юрыя Сланімскага і Аляксей Ермалаева напісана паводле аднайменнай аповесці Змітрака Бядулі. Дырыжор — Ілья Гітгарц. Першы нацыянальны народна-гераічны балет. Упершыню пастаўлены ў 1938 годзе ў Адэсе. На сцэне Мінскага тэатра оперы і балета прэм’еры адбыліся ў 1939 годзе.

Салавей
Жанр	балет
Заснаваны на	аповесці «Салавей» З. Бядулі
Аўтар	лібрэта Ю. Сланімскі, А. Ермалаеў
Кампазітар	М. Крошнер
Дырыжор	Юрый Іосіфавіч Сламінскі
Рэжысёр	А. Ермалаеў
Харэограф	А. Ермалаеў, Ф. В. Лапухоў
Акцёры	С. У. Дрэчын А. В. Нікалаева Б. З. Карпілава З. А. Васільева
Краіна	БССР
Год	1939
Пастаноўкі	1939
Узнагароды	ордэн Леніна

Гісторыя

На момант стварэння спектаклю ў СССР досведу балетных спектакляў па нацыянальнай тэматыцы яшчэ не было. «Салавей» фактычна быў другім спектаклем такога роду пасля балета «Сэрца гор» Андрэя Баланчывадзэ ў пастаноўцы Вахтанга Чубукіяні^[1].

Пастаноўка прызначалася для паказу на дэкадзе беларускага мастацтва ў Маскве. Ставілі спектакль спецыяльна запрошаныя харэографы ленінградзец Фёдар Лапухоў (2-і і 3-і акты) і масквіч Аляксей Ермалаеў (1-ы і 4-ы акты)^[1]. Супрацоўніцтва двух рознапланавых балетмайстраў прывяло да парушэння цэльнасці балета, таму пазней ён быў перапрацаваны Аляксеем Ермалаевым^[1].

Мастаком-пастаноўшчыкам спектаклю быў Павел Масленікаў^[2].

Апісанне

Балет пастаўлены балетмайстарамі Аляксеем Ермалаевым і Фёдарам Лапуховым на музыку Міхаіла Крошнера^[3]. Лібрэта пісалі Юрый Сланімскі і Аляксей Ермалаеў^[4]. Над дэкарацыямі працаваў мастак Барыс Матрунін^[5]. Пастаноўка цікавая ўведзенымі ў дзеянне спектакля рознымі старадаўнімі беларускімі абрадамі і звычаямі^[6].

Харэаграфія

Адметнай рысай балета з’яўляецца знойдзеная выдатная раўнавага паміж класічным танцам і народнай харэаграфіяй^[7]

Кампазітар ўдала выкарыстаў у балеце мелодыі і рытмы беларускіх народных песень і танцаў — «Лявоніху», «Юрачку», «Янку-польку», «Крыжачок»^[8][9], «Мяцеліцу», «Лянок» і разам з імі польскія танцы — мазурку, паланэз, кракавяк^[10].

«Лявоніха», якую паставіў Канстанцін Алексютовіч, была фінальнай сцэнай спектаклю. На дэкадзе беларускага мастацтва ў Маскве ў 1941 годзе фінальны танец балета танчыла адначасова 100 пар^[11]. Мікалай Галаванаў  (руск.) так ахарактарызаваў яго^[12]:

«Лявоніха», пастаўленая тав. Алексютовічам, можа быць аднесена да лепшых узораў нацыянальнага танцавальнага мастацтва

Сюжэт

У аснову сцэнарыя пакладзена аднайменная аповесць Змітрака Бядулі пра лёс артыста прыватнага панскага тэатра Сымона Салаўя і яго любові да прыгажуні Зосі^[3].

Акцёры

• Сымон, пастух — Сямён Дрэчын^[13], Валерый Міронаў^[14]
• Зоська — Аляксандра Нікалаева
• Пані Ванда Вашмірская, уладальніца маёнтка — Зінаіда Васільева, Валянціна Крыкава^[15]
• Макар, кіраўнік маёнткам
• Бацька Зоські
• Маці Зоські
• Марылька — Бася Карпілава^[16]
• Кацюша, сястра Зоські
• Сяляне, сялянкі. Госці. Гайдукі.

Юлія Хіраска ўспамінала^[1], што Сямён Дрэчын быў паўнавартасным суаўтарам балетмайстраў і змог стварыць адну з лепшых сваіх работ^[1].

Юлія Чурко так апісвала майстэрства акцёраў, якія выконвалі галоўныя ролі^[17]:

Гаворачы аб выразнасці і ўяўнасці мовы галоўных герояў спектакля Сымона і Зоські, нельга не сказаць аб майстэрстве выканаўцаў гэтых партый — С. Дрэчыне і А. Нікалаевай. Менавіта іх абаяльная цеплыня, іх вялікая чалавечая шчырасць ўдыхнулі жыццё ў танцавальныя формы, абумовілі незвычайную праўдзівасць адлюстро характараў. С. Дрэчын, які танчыў ролю Сымона, знайшоў для яе свежыя і яркія фарбы… Выдатная сцэнічная знешнасць, вялікі тэмперамент і выключная выразнасць дапамаглі С. Дрэчыну стварыць вобраз, які пакідае глыбокае ўражанне. Пасля традыцыйных у асноўным аднафарбавых мужчынскіх партый у старых балетах гэтая роля Дрэчына была незвычайна шматграннай

Узнагароды

Пасля паказу спектакля на Першай беларускай дэкадзе ў Маскве, тэатр атрымаў ва ўзнагароду ордэн Леніна і права называцца Дзяржаўным вялікім тэатрам оперы і балета^[18].

Многія ўдзельнікі стварэння балета «Салавей» былі адзначаны ўрадавымі ўзнагародамі: Аляксей Ермалаеў, які працаваў у Вялікім тэатры, быў, тым не менш, удастоены звання Народнага артыста БССР, Міхаіл Крошнер — звання Заслужанага артыста БССР, дырыжор Марк Шнейдэрман — звання заслужанага дзеяча мастацтваў БССР, а Сямён Дрэчын — узнагароджаны ордэнам «Знак Пашаны»^[1].

Пастаноўкі ў іншых тэатрах

Паралельна з пастаноўкай у Мінску балет Міхаіла Крошнера «Салавей» у 1939 ставіўся на сцэне Адэскага тэатра оперы і балета^[19][20]. Юлія Хіраска кансультавала там пастаноўку беларускіх народных танцаў^[1].

Зноскі

1. Пионер Белорусского балета(недаступная спасылка) (руск.)
2. Масленікаў Павел Васілевіч(недаступная спасылка)
3. Соловей(недаступная спасылка) (руск.)
4. Соловей = Салавей : балет в 3 актах / либретто Ю. О. Слонимского, А. Н. Ермолаева; [музыка М. Е. Крошнера]. — Москва, 1940
5. Либретто балета Соловей (руск.)
6. Соловей. (руск.)
7. Чурко Ю.М. Белорусский балетный театр. — Мн., 1983. — С. 29-30.
8. Алексютович Л. К. Белорусские народные танцы, хороводы, игры. Под ред. М. Я. Гринблата. Мн., «Вышейш. школа», 1978. 528 с. с ил.
9. Этнаграфія Беларусі: Энцыклапедыя / Рэдкалегія: І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1989. — 575 с.: іл. ISBN 5-85700-014-9. (бел.)
10. Михаил Крошнер (руск.)
11. Через год была война(недаступная спасылка) (руск.)
12. Голованов Н. С. Заметки о музыкальной культуре Белоруссии // «Советская Белоруссия». — 26 мая. — 1940.
13. Фатаграфія балета Архівавана 6 сакавіка 2016.
14. Валерий Миронов: полвека на балетной сцене(недаступная спасылка) (руск.)
15. Крикова Валентина Ивановна // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 333. — 737 с.
16. КАРПИЛОВА Бася Залмановна Архівавана 13 мая 2013. (руск.)
17. Чурко Ю.М. Белорусский балет. — Мн., 1966. — С. 37-38.
18. Национальный академический Большой театр оперы и балета Республики Беларусь (Минск)(недаступная спасылка) (руск.)
19. Белорусский балет (руск.)
20. Украинский балет (руск.)