Фердынанд I (кароль Абедзвюх Сіцылій)

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Фердынанд I.

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Фердынанд III.

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Фердынанд IV.

Фердынанд I (італ.: Ferdinando I; 12 студзеня 1751, Неапаль — 4 студзеня 1825, Неапаль) — кароль Абедзвюх Сіцылій з 1816 года, кароль Неапаля пад імем Фердынанд IV у 1759—1806 гадах, кароль Сіцыліі пад імем Фердынанд III у 1806—1816 гадах. Сын караля Іспаніі Карла III і Марыі-Амаліі Саксонскай.

Фердынанд I
Ferdinando I
Кароль Неапаля 6 кастрычніка 1759 — 23 студзеня 1799 (пад імем Фердынанд IV)
Папярэднік	Карл VII
Пераемнік	Партэнапейская рэспубліка
Кароль Сіцыліі 6 кастрычніка 1759 — 8 снежня 1816 (пад імем Фердынанд III)
Папярэднік	Карл V
Аб'яднана з Неапалем у Каралеўства Абедзвюх Сіцылій
Кароль Неапаля 13 чэрвеня 1799 — 30 сакавіка 1806 (пад імем Фердынанд IV)
Папярэднік	Партэнапейская рэспубліка
Пераемнік	Жазеф Банапарт
Кароль Неапаля 3 мая 1815 — 8 снежня 1816 (пад імем Фердынанд IV)
Папярэднік	Іаахім Мюрат
Аб'яднана з Сіцыліяй у Каралеўства Абедзвюх Сіцылій
1-ы кароль Абедзвюх Сіцылій 12 снежня 1816 — 4 студзеня 1825
Пераемнік	Францыск I
Нараджэнне	12 студзеня 1751(1751-01-12)[1][2][…] Неапаль, Неапалітанскае каралеўства[3]
Смерць	4 студзеня 1825(1825-01-04)[4][1][…] (73 гады) Неапаль, правінцыя Неапаль, Кампанія, Італія[5]
Месца пахавання	Санта-К’яра
Род	Неапалітанскія Бурбоны
Імя пры нараджэнні	італ.: Ferdinando Antonio Pasquale Giovanni Nepomuceno Serafino Gennaro Benedetto di Borbone
Бацька	Карл III
Маці	Марыя Амалія Саксонская
Жонка	Марыя Караліна Аўстрыйская[d][6] і Люсія Мігліачыа[d][6]
Дзеці	Марыя Тэрэза Бурбон-Неапалітанская, Марыя-Луіза Бурбон-Сіцылійская[d], Карла Калабрыйскі[d][7], Марыя Ганна[d][7], Францыск I[d], Марыя Крысціна Бурбон-Сіцылійская[d], Марыя Крысціна Амелія[d], Карла Хенара[d][7], Джузэпэ[d][7], Марыя Амалія Неапалітанская[8], Марыя Антонія Бурбон-Сіцылійская[d], Марыя Клацільда[d][7], Марыя Генрыета[d][7], Леапольд[d], Альберта[d][7], Марыя Ізабэла Неапалітанская і Сіцылійская[d][7], unnamed child di Borbone[d][7] і Carlo di Borbone, Principe delle Due Sicilie[d][7]
Веравызнанне	Каталіцкая Царква
Узнагароды
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Як палітычны дзеяч знаходзіўся ў цені сваёй энергічнай жонкі Марыі Караліны і яе фаварыта Актана. Прыхільнік вельмі кансерватыўных поглядаў. На яго кіраванне прыйшліся шматлікія войны з Францыяй.

Раннія гады

Прадстаўнік дынастыі Бурбонаў. Бацька Фердынанда, неапалітанскі кароль Карл, атрымаў у спадчыну ў 1759 г. іспанскі трон і адправіўся кіраваць на Пірэнеі, пакінуўшы 8-гадовага хлопчыка ў Неапалі на апеку рэгенцкага савета. Саноўнікі на чале з Бернарда Танучы працягвалі распачатыя яго бацькам ліберальныя рэформы ў рэчышчы асветнага абсалютызму XVIII стагоддзя. Велізарныя сродкі расходаваліся на дабудаванне каралеўскай рэзідэнцыі ў Казерце. Заўзяты аматар палявання, Фердынанд замовіў для сябе будаўніцтва «паляўнічага доміка» на возеры Фузара.

Пасля нараджэння ў 1777 г. спадчынніка прастола ў дзяржаўны савет была дапушчана каралева Марыя Караліна, якая стала пры добразычлівым папушчальніцтве мужа наводзіць там свае парадкі. Танучы быў адпраўлены ў адстаўку, і ў каралеўстве запанавала атмасфера рэакцыі. Чарговае «закручванне гаек» адбылося, калі французскія рэвалюцыянеры адправілі на гільяціну родную сястру каралевы. Неапаль адразу ўступіў у першую антыфранцузскую кааліцыю, а потым і ва ўсе наступныя.

Выгнанне ў Палерма

Прыбыццё ў Неапаль дружалюбных флотаў пад камандаваннем Фёдара Ушакова (расійскага) і Гарацыа Нэльсана (англійскага) падштурхнула караля ў 1798 г. напасці на Рымскую рэспубліку, створаную па вобразу і падабенству Французскай. Аднак у канцы снежня таго ж года французы ўвайшлі ў Неапаль, зрынулі караля і абвясцілі Партэнапейскую рэспубліку. На караблі Нэльсана каралеўскі двор у паніцы бег у Палерма.

У чэрвені 1799 г. рэспубліканцы здаліся на літасць караля і Фердынанд змог вярнуцца ў Неапаль. Нягледзячы на міласцівыя ўмовы здачы, завадатары «бунту» былі пакараны смерцю. У дзяржаве ўсталяваўся паліцэйскі рэжым — да 1806 года, калі напалеонаўская армія ўвайшла ў Неапаль і каралём замест Фердынанда быў абвешчаны Жазеф Банапарт, якога неўзабаве замяніў маршал Мюрат. Каралеўскі двор ізноў шукаў выратавання ў Сіцыліі.

Англійскі пасланец Бентынк пераканаў Фердынанда змякчыць дэспатычны стыль кіравання, выдаліць ад двара Марыю Караліну і яе фаварытаў, прызначыць рэгентам прынца Францыска і нават абмежаваць уладу манарха канстытуцыяй. Марыя Караліна адбыла на радзіму ў Вену. Як толькі да Палерма дайшла вестка пра яе смерць, Фердынанд, забыўшыся пра жалобу, заключыў марганатычны шлюб з палюбоўніцай Лючыяй Мільяча, якая была названа герцагіняй Фларыдыі.

Пасля звяржэння Мюрата і ўварвання аўстрыйцаў састарэлы манарх вярнуўся ў Неапаль як абсалютны кіраўнік каралеўства Абедзвюх Сіцылій. У гонар рэстаўрацыі Бурбонаў у сталіцы была закладзена грандыёзная базіліка Сан-Франчэска-дзі-Паола. Пачаліся ганенні на праціўнікаў рэжыму; колькасць ахвяр «белага тэрору» ацэньваецца ў 10 тысяч.

Барацьба з карбанарыямі

Вяртанне дэспатызму выклікала незадаволенасць ліберальна настроеных маладых людзей, празваных карбанарыямі. У 1820 г. глава рэвалюцыянераў Гульельма Пепэ ўрачыста ўступіў у Неапаль, а кароль вымушаны быў адступіць і абвясціць пра выданне канстытуцыйнага закона. Падзеі ў Неапалі выклікалі перапалох у Свяшчэнным саюзе; для іх абмеркавання сабраўся кангрэс у Тропау. Фердынанд у ім не змог прыняць удзелу па прычыне забароны з боку парламента.

Базіліка Сан-Франчэска дзі Паола была пабудавана па зароку караля Фердынанда ў гонар адваявання Неапаля ў французаў

На наступны год, перадаўшы стырны кіравання сыну, ён абраўся на кангрэс у Лайбаху (1821), дзе заручыўся падтрымкай аўстрыйскага канцлера Метэрніха. Аўстрыйская армія, уступіўшы ў межы каралеўства, нанесла паражэнне Пепэ і канстытуцыяналістам. Неапаль вярнуўся да абсалютысцкай формы кіравання. У разгар новых ганенняў на іншадумцаў Фердынанд памёр.

Унёсак у навуку

Пры падтрымцы Фердынанда I была створана Палермская астранамічная абсерваторыя, дзе быў адкрыты першы астэроід Цэрэра.

Дзеці

• жонка: з 12 мая 1768 (Вена) Марыя-Караліна Аўстрыйская (13 жніўня 1752 — 8 верасня 1814), дачка Франца I Стэфана, імператара Свяшчэннай Рымскай імперыі
  • Марыя Тэрэза (1772—1807); муж: з 15 жніўня 1790 Франц II, імператар Аўстрыі
  • Марыя Луіза Амелія Тэрэза (1773—1802); муж: з 15 жніўня 1790 Фердынанд III, герцаг Тасканы
  • Карла (1775—1778)
  • Марыя Ганна (1775—1780)
  • Францыск I (1777—1830), кароль Абедзвюх Сіцылій
  • Марыя Крысціна Амелія (1779—1849); муж: з 7 сакавіка 1807 Карл Фелікс, кароль П'емонта і Сардзініі
  • Карла (1780—1789)
  • Джузэпэ (1781—1783)
  • Марыя Амалія (1782—1866); муж: з 25 лістапада 1809 Луі-Філіп I, кароль Францыі.
  • Марыя Антуанэта (1784—1806); муж: з 4 кастрычніка 1802 Фердынанд VII, кароль Іспаніі.
  • Марыя Клацільда (1786—1792)
  • Марыя Генрыэта (1787—1792)
  • Карла (1788—1789)
  • Леапольда (1790—1851), прынц Салерна.
  • Альберта (1792—1798)
  • Марыя Ізабела (1793—1801)

Зноскі

1. Maio S. D. FERDINANDO I di Borbone, re delle Due Sicilie // Dizionario Biografico degli Italiani — 1996. — Vol. 46. Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1128537'></a>
2. Lundy D. R. Ferdinando I di Borbone, Re delle Due Sicilie // The Peerage Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q67129259'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q21401824'></a>
3. Deutsche Nationalbibliothek Record #11895363X // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 13 снежня 2014.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578'></a>
4. Ferdinand I // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741'></a>
5. Deutsche Nationalbibliothek Record #11895363X // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 31 снежня 2014.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578'></a>
6. (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.
7. Lundy D. R. The Peerage

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q67129259'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q21401824'></a>
8. Union List of Artist Names — 2014. Праверана 22 мая 2021.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q110250907'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2494649'></a>