Францішак Генрык Духінскі

From Wikipedia, the free encyclopedia

Францішак Генрык Духінскі
Remove ads

Франці́шак Ге́нрык Духі́нскі (польск.: Franciszek Henryk Duchiński, 1816, Кіеўская губерня, Расійская імперыя — 13 ліпеня 1893) — польскі этнограф і гісторык, віцэ-прэзідэнт парыжскага этнаграфічнага таварыства[6], член Société d’anthropologie de Paris і Société de géographie[7], адзін з заснавальнікаў[8] і сакратар[6] Società per l’alleanza Italo-Slava (Турын, 1849)[8][9].

Хуткія факты Францішак Генрык Духінскі, Дата нараджэння ...
У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з прозвішчам Духінскі.
Remove ads

Біяграфія

Нарадзіўся ў Правабярэжнай Украіне ва ўкраінска-польскай сям’і. Наведваў кармеліцкую школу ў Бярдычаве[10], ад 1834 навучаўся ў Кіеўскім універсітэце.

З гэтай пары заняўся даследаваннем расавай ідэнтычнасці рускіх. Першыя працы на польскай і рускай мовах адносіліся да пытання пра першапачатковыя стасункі між Расіяй і Польшчай.

Вышукваны паліцыяй, у 1846 годзе Духінскі эміграваў у Парыж, дзе зблізіўся з князем Адамам Чартарыйскім і атрымаў магчымасць публікавацца ў яго лістку «Trzeci Maj». Быў прафесарам польскай школы ў Парыжы, выкладаў у Гістарычна-літаратурным таварыстве.

Падчас Вясны народаў у Італіі ў 1848 годзе далучыўся да Італьянскага легіёна генерала Уладзіслава Замойскага, дзе разгарнуў антырасійскую прапагандысцкую дзейнасць. У 1849 годзе ў Турыне заснаваў «Società per l’Allianza Italo-Slava».

Разам з генералам Замойскім выехаў у Турцыю, дзе працягнуў сваю прапагандысцкую дзейнасць, спадзеючыся на непазбежны выбух расійска-турэцкай вайны. Падчас Крымскай вайны быў дакладчыкам у аліянцкіх лагерох на Крыме. Прачытаў для французскіх, брытанскіх і турэцкіх салдат серыю лекцый пра шматвекавую барацьбу цывілізацый Польшчы і Русі з Маскоўскай дзяржавай.

Пасля дзейнічаў у Лондане, дзе выдаў сваю працу «Палякі ў Турцыі». У 1860—1864 гадах ізноў у Парыжы, разгарнуў актыўную публіцыстычную дзейнасць па падрыве расійскага панславізму. Стаў віцэ-старшынёй Французскага этнаграфічнага таварыства, абраны сябрам некалькіх іншых навуковых таварыстваў (антрапалагічнага, геаграфічнага і азіятычнага). Дзякуючы свайму ўплыву дабіўся выключэння з французскай школьнай праграмы гісторыі Русі як часткі гісторыі Вялікага княства Маскоўскага. Выкладаў гісторыю ў польскай школе на Манпарнасе.

У 1871 годзе ў выніку збліжэння Францыі і Расіі быў вымушаны пераехаць у швейцарскі Ааргау. Рэдагаваў там Révue historique, éthnographique et statistique, адно з найіістотнейшых выданняў сусветнай этналогіі. У 1872 годзе стаў захавальнікам Нацыянальнага польскага музея ў Раперсвілі. У 1875 годзе падчас прыезду ў Каралеўства Галіцыі і Ладамерыі заснаваў у Кракаве «Przegląd Etnograficzny».

Пахаваны ў Манмарансі (Валь-д’Уаз, Францыя).

Жонка[8] — Севярына Духінская (1815—1905), польская пісьменніца[11], сяброўка Société d’anthropologie de Paris і Société de géographie[12].

Remove ads

Творчасць

Быў стваральнікам спрэчнай тэорыі пра неславянскае і нават не арыйскае, а гэтак званае туранскае (мангольскае) паходжанне рускіх, якіх паводле прынятай тады звычкі называў маскалямі. Саманазва рускія, прысабечаная маскалямі, на яго думку, па праве належыць толькі маларосам і беларусам, блізкім да палякаў паводле паходжання.

Мова, якой у цяперашні час размаўляюць маскалі, ёсць штучна запазычаная і перакручаная імі царкоўнаславянская, якая замяніла нейкую народную туранскую мову. У доказ «туранства» маскалёў Духінскі прыводзіць аўтакратычную форму ўраду («парат»), нібыта неўласцівую арыйскім плямёнам; існаванне «камунізму» (у той час як арыйцаў вылучае індывідуальная ўласнасць); схільнасць да вандраванняў, нібыта ўласцівую для ўсіх туранцаў; нарэшце, слабое развіццё між маскальскага племені гарадоў і гарадскага жыцця.

Натуральная, паводле Духінскага, мяжа туранскага племені — Дняпро, Дзвіна і «рэчкі Фінляндыі». Прагнуў заключэння польска-літоўскай уніі як прыхільнік адбудовы Кіеўскай Русі.

Цікавасць арыйскай Еўропы патрабуе аднаўлення славянскай польскай дзяржавы, якая б ахапіла роднасныя плямёны маларусаў і беларусаў і паслужыла б для Заходняй Еўропы апірышчам ад туранскае моцы маскалёў.

Вучэнне Духінскага, якое адпавядала ўкаранёнай тады сярод палякаў ідэі пра «абранасць» польскага народа, было ўспрынятае большасцю польскай інтэлігенцыі з захапленнем. Прыхільнікі тэорыі ўхвалялі яго вялізны ўнёсак у пачатак навуковай дыскусіі пра адрознасць гісторыі Кіеўскай Русі і Маскоўскай дзяржавы[13], а людзі, якія болей свядома ставіліся да праблемы, не заўжды мелі мажлівасць выказаць уласную думку.

Несумненна, публіцыстычная дзейнасць Духінскага стала прычынай неахвотнага ўспрыняцця на Захадзе прасоўванай Расійскай імперыяй ідэі панславізму. У Францыі, да яе збліжэння з Расійскай імперыяй у 1890 годзе, французскі гісторык Анры Мартэн пад яе уплывам склаў адзін з найзначнейшых сваіх твораў «La Russie et l’Europe», дзе багата цытаваў прыведзеныя ў працах Духінскага крыніцы па гісторыі Расіі. Працягнуў развіццё ідэі Францішка Духінскага іншы польскі навуковец Фелікс Канечны.

Пра тэзы Духінскага ў адным з лістоў ухвальна выказаўся Карл Маркс; пазней ён заўжды называў думку Духінскага памылковай[14]. Насамрэч, аднак, тэорыя Духінскага ўяўляла сабою адно імкненне ўвасобіць у форме навуковай сістэмы палітычныя мроі і пачуцці польскай эміграцыі.

Паступова аўтарытэт тэорыі спадаў, і ў польскім грамадстве гучнелі галасы крытыкаў. У 1886 годзе прафесар Дэрпцкага ўніверсітэта Ян Бадуэн де Куртэнэ выдаў у Кракаве брашуру «Z роwodu jubileuszu profesora Duchińskiego», у якой адмаўляў за тэорыяй Духінскага якое-небудзь навуковае значэнне і прызнаваў «святкаванне юбілею з нараджэння пана Духінскага юбілеем хранічнай патрыятычнай аблуды».

Remove ads

Асноўныя працы

  1. «Zasady dziejów Polski i innych krajów słowiańskich» (П., 1858—1861);
  2. «Polacy w Turcyi» (Л., 1858),
  3. «Treść lekcyi historyi polskiéj wykładanych w Paryży» (П., 1860);
  4. «Pologne et Ruthénie. Origines slaves» (П., 1861);
  5. «Dopełnienie do trzech cześći zasad dziejów etc.» (П., 1863);
  6. «Nécessité des réformes dans l’exposition de l’histoire des peuples Aryâs-Européens et Tourans» (П., 1864);
  7. «Peuples Aryâs et Tourans, agriculteurs et nomades» (1864).

Зноскі

  1. [1]
    Franciszek Henryk Duchiński // CERL Thesaurus — Consortium of European Research Libraries. Праверана 9 кастрычніка 2017.
    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q60909659'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1127581'></a>
  2. [2]
    Franciszek Henryk Duchiński // opac.vatlib.it
    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q84353965'></a>
  3. [3]
    https://www.jstor.org/stable/41035865?seq=1 Праверана 26 мая 2021.
  4. [4]
    Мякотин В. А. Духинский, Франциск // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1893. — Т. XI. — С. 251.
    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q602358'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q19908137'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q24414976'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q23892913'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q4310254'></a>
  5. [5]
    https://books.google.cz/books/about/Dzie%C5%82a_Historja_literatury_polskiej_pot.html?id=1hgPAAAAIAAJ&redir_esc=y — С. 295. Праверана 26 мая 2021.
  6. [6]
    Julian Bartoszewicz. Dzieła: Historja literatury polskiej potocznym sposobem opowiedziana. — Wyd. 2., powiększone. — Nakł. K. Bartoszewicza, 1877. — С. 295.
  7. [7]
    Duchinski Francizek (фр.). Le comité des travaux historiques et scientifiques (23 кастрычніка 2010). Праверана 21 студзеня 2013.
  8. [8]
    Henri Francois Duchinski (англ.). The New York Times (1 жніўня 1893). Праверана 23 лістапада 2011.
  9. [9]
    Franco Botta, Italo Garzia, Pasquale Guaragnella. Su iniziativa dello stesso Valerio il 7 marzo 1849 è creata a Torino la «Società per l’alleanza Italo-Slava» // La questione adriatica e l’allargamento dell’Unione Europea. — Milano: Franco Angeli, January 2007. — С. 33.
  10. [10]
    Wołodymyr Jerszow, Złoty wiek drukarstwa w Berdyczowie, 1990
  11. [11]
    Stefan Vrtel-Wierczyński. Bibliografia historyi literatury i krytyki literackiej polskiej za rok 1905. — Lwów, 1907. — С. 16.
  12. [12]
    Duchinska Séverine (фр.). Le comité des travaux historiques et scientifiques (23 кастрычніка 2010). Праверана 21 студзеня 2013.
  13. [13]
    Agaton Giller. O życiu i pracach Franciszka Henryka Duchińskiego kijowianina. — Lwów, 1885.
  14. [14]
    Маркс К., Энгельс Ф. Маркс — Энгельсу, 24 июня 1865, 7 августа 1866; Маркс — Людвигу Кугельману, 17 февраля 1870 // Сочинения. — 2-е изд. — М.: Издательство политической литературы, 1963. — Т. 31, 32. — С. 31/106, 107, 209, 32/541.
Remove ads

Літаратура

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads