Юзаф Ядкоўскі

Юзаф Ядкоўскі (польск.: Jόzef Jodkowski, руск.: Юзеф Иодковский; 20 снежня 1890, Гродна — 2 студзеня 1950) — беларускі і польскі археолаг, нумізмат, архітэктар. Вучыўся ў Я. Ф. Арлоўскага.

Юзаф Ядкоўскі
польск.: Jόzef Jodkowski
Дата нараджэння	20 снежня 1890(1890-12-20)[1]
Месца нараджэння	Гродна, Гродзенскі павет, Гродзенская губерня, Літоўскае генерал-губернатарства, Расійская імперыя
Дата смерці	2 студзеня 1950(1950-01-02)[1] (59 гадоў)
Месца смерці	Варшава, Варшаўскае ваяводства, Польская Народная Рэспубліка
Месца пахавання	Старыя Павонзкі
Грамадзянства	Расійская імперыя  Польская Рэспубліка  Польская Народная Рэспубліка
Род дзейнасці	мастацтвазнавец, археолаг, нумізмат, музеязнавец, рэстаўратар, гісторык
Навуковая сфера	археалогія, нумізматыка
Месца працы	Румянцаўскі музей[d] Гродзенскі дзяржаўны гісторыка-археалагічны музей Нацыянальны музей у Варшаве
Альма-матар	Гродзенская мужчынская гімназія Маскоўскі археалагічны інстытут (1913)
Навуковы кіраўнік	Яўстафій Філарэтавіч Арлоўскі
Узнагароды
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Паходзіў са шляхецкага роду Гродзенскага павета. Нарадзіўся 20 снежня 1890 г. у Гродне ў небагатай сям’і рамеснікаў Юзафа Ядкоўскага і Зоф’і Занеўскай^[2]. Сям’я жыла ў двухпавярховым доме № 16 на вул. Паштовай^[3].

Вучыўся ў Гродзенскай гімназіі, дзе ўдзельнічаў у 1905 г. у школьнай забастоўцы. У гэтыя гады ён захапіўся гісторыяй Гродзеншчыны і пачаў збіраць разнастайныя друкаваныя і рукапісныя матэрыялы, а таксама пісаць свае першыя навуковыя працы. У выглядзе невялікіх нарысаў і артыкулаў яны з 1907 г. друкаваліся ў выданнях «Віленская газета» («Dziennik Wileński») і «Святавіт» («Światowit»). Апынуўшыся пад пагрозай выключэння з гімназіі, патэнцыяльнага арышту за палітычную дзейнасць і атрымання так званага «воўчага білета», які б зрабіў немагчымым паступленне ў іншую навучальную ўстанову ў Расійскай імперыі, у 1906 ці 1907 годзе Ядкоўскі перабраўся ў Варшаву, дзе працягваў вучобу і адначасова працаваў у археалагічным музеі^[2].

Скончыў у 1913 годзе Маскоўскі археалагічны інстытут^[4]. Працаваў у гэтым жа інстытуце і ў Імператарскім Маскоўскім і Румянцаўскім музеі. У 1910—1914 гг. як сябра Маскоўскага археалагічнага таварыства шмат падарожнічаў па Віленскай, Гродзенскай і Мінскай губернях (у тым ліку рабіў раскопкі ў Міры на тэрыторыі замка ў 1912 годзе) для фіксацыі і кансервацыі помнікаў гісторыі і правядзення археалагічных прац^[2].

У 1920 годзе вярнуўся ў Гродна, дзе заняўся пачатковым зборам помнікаў гісторыі. Аднак пры пагрозе заняцця горада бальшавіцкімі войскамі, значную частку сабранага давялося эвакуіраваць. Пасля службы ў польскім войску і ўдзелу ў савецка-польскай вайне, за што быў узнагароджаны залатым крыжам, Ядкоўскі зноў вярнуўся ў Гродна^[2].

Па яго ініцыятыве створаны Дзяржаўны музей у Гродне (цяпер Гродзенскі гісторыка-археалагічны музей), які і ўзначальваў у 1922—1936 гадах^[4]. Да пераезду ў былы замак Баторыя музей Ядкоўскага размяшчаўся ў палацы віцэ-губернатара.

Рабіў раскопкі ў Ваўкавыску (1925), даследаваў княжацкія хорамы, Верхнюю і Ніжнюю цэрквы на тэрыторыі Старога замка ў Гродне (1931—1936)^[4]. Раскопкі ў 1930-х года каля Каложскай царквы, Новага і Старога замкаў выклікалі канфлікт з польскімі археолагамі, якія вінавацілі Ядкоўскага ў іх бессістэмнасці і парушэнні методыкі правядзення. У выніку ён быў адхілены ад правядзення раскопак^[2].

У 1936 годзе пакінуў Гродна і пераехаў ў Варшаву, дзе да Другой сусветнай вайны працуючы ў Дзяржаўных зборах мастацтва ў Каралеўскім замку^[2]. З 1945 хавальнік фондаў Народнага музея^[4], дзе аднаўляў амаль цалкам знішчаны Нумізматычны кабінет^[2].

Памёр 2 студзеня 1950 года. Пахаваны на могілках Старыя Павонзкі ў Варшаве.

Творы

Аўтар прац «Гродна» (Вільня, 1923), «Гарадзішча Ваўкавыска» (Гродна, 1925), «Раннесярэдневяковае Гродна ў святле археалагічных раскопак у Гродзенскім Старым каралеўскім замку ў 1932 і 1933 гг.» (Варшава, 1934), «Абарончы храм на Каложы ў Гродне» (Гродна, 1936) і інш. Засталася нявыдадзенай шматтомная праца Ядкоўскага «Польскія рэліквіі ў Расіі»^[3].

Сям’я

У шлюбе з Галінай Баброўскай меў дачку Альжбету^[2].

Памяць

• Прэмія імя Юзафа Ядкоўскага, уручаецца з 2012.
• Напачатку 2000-х грамадскасць Гродна сабрала подпісы за наданне імя Ядкоўскага адрэзку Нёманскай набярэжнай, якая з’явілася дзякуючы Ядкоўскаму, для аховы ад затаплення пагоркаў, на якіх знаходзяцца Стары і Новы замкі і Каложская царква. Улада зварот грамадскасці праігнаравала.

Бібліяграфія

• Замок в Мире // Древности: Тр. комиссии по сохранению древних памятников… М., 1915. Т. 6;
• Церкви, приспособленные к обороне в Литве и Литовской Руси // М.;
• Grodno. Wilno, 1923;
• Grodzisko Wołkowyskie. Grodno, 1925;
• Świątynia warowna na Kołoży w Grodnie; Grodno, 1936.

Зноскі

1. Bibliothèque nationale de France JÓzef Jodkowski // data.bnf.fr: платформа адкрытых даных — 2011.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563'></a>
2. Дзейнасць Юзафа Ядкоўскага па даследаванні і папулярызацыі гісторыі паўстання 1863—1864 гг. (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 21 верасня 2019. Праверана 9 лістапада 2019.
3. Ядкоўскі Юзаф Юзэфавіч. Легенды Гродзеншчыны: галерэя знакамітых асоб (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 7 кастрычніка 2018. Праверана 16 кастрычніка 2018.
4. Ядкоўскі Юзаф // Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік / Беларус. Энцыкл.; Рэкал.: А. А. Воінаў і інш. — Мн.: БелЭн, 1993. — 620 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-85700-078-5.