Якаў Барысавіч Зяльдовіч

Я́каў Бары́савіч Зяльдо́віч (8 сакавіка 1914, Мінск — 2 снежня 1987, Масква) — савецкі фізік і фізіка-хімік. Акадэмік АН СССР (1958). Тройчы Герой Сацыялістычнай Працы (1949, 1951, 1954).

Якаў Барысавіч Зяльдовіч
Дата нараджэння	23 лютага (8 сакавіка) 1914[1]
Месца нараджэння	Мінск, Мінскі павет, Мінская губерня, Расійская імперыя[2]
Дата смерці	2 снежня 1987(1987-12-02) (73 гады)
Месца смерці	Масква, РСФСР, СССР
Месца пахавання	Новадзявочыя могілкі
Грамадзянства	СССР
Дзеці	Барыс Якаўлевіч Зяльдовіч[d]
Род дзейнасці	фізік, астрафізік, вынаходнік, хімік, выкладчык універсітэта
Навуковая сфера	фізічная хімія і фізіка
Месца працы	Інстытут хімічнай фізікі імя М. М. Сямёнава РАН Нацыянальны даследчы ядзерны ўніверсітэт «МІФІ» МДУ
Навуковая ступень	доктар фізіка-матэматычных навук (1939)
Навуковае званне	прафесар, акадэмік АН СССР (1958)
Альма-матар	фізіка-матэматычны факультэт Санкт-Пецярбургскага ўніверсітэта[d] Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны політэхнічны ўніверсітэт Пятра Вялікага Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт[3]
Навуковы кіраўнік	Леў Давідавіч Ландау[3]
Вядомыя вучні	Rashid Sunyaev[d], Мікалай Іванавіч Шакура[d], Гурген Аскар’ян[d] і Аляксей Старабінскі[d]
Член у	Лонданскае каралеўскае таварыства Акадэмія навук СССР Венгерская акадэмія навук Нацыянальная акадэмія навук ЗША Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук Леапальдзіна
Прэміі	Friedmann Prize[d] (2002)
Узнагароды	Залаты медаль імя І. В. Курчатава[d] (1977) медаль Кэтрын Брус (1983) медаль Нюмы Мансона[d] (1977) медаль Дзірака (ICTP)[d] (1985) замежны член Лонданскага каралеўскага таварыства[d] (26 красавіка 1979)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Нарадзіўся ў сям’і адваката Барыса Навумавіча Зяльдовіча і Ганны Паўлаўны Ківеліёвіч. Вучыўся экстэрнам на фізіка-матэматычным факультэце Ленінградскага дзяржаўнага ўніверсітэта і фізіка-механічным факультэце Ленінградскага політэхнічнага інстытута, у аспірантуры Інстытута хімічнай фізікі АН СССР у Ленінградзе (1934), кандыдат фізіка-матэматычных навук (1936), доктар фізіка-матэматычных навук (1939).

Адзін са стваральнікаў атамнай бомбы (29 жніўня 1949) і вадароднай бомбы (1953) у СССР.

Найбольш вядомыя працы Якава Барысавіча па дэтанацыі, апісанню працэсаў гарэння, ядзернай фізіцы, астрафізіцы, гравітацыі. У 1939—1941 гадах Я. Б. Зяльдовіч і Ю. Б. Харытон упершыню ажыццявілі разлік ланцуговай рэакцыі дзялення ўрану.

Помнік Я. Зяльдовічу перад будынкам Аб’яднанага інстытута праблем інфарматыкі НАН Беларусі

У 1955 годзе падпісаў «Ліст трохсот».

Зяльдовіч і Солпітэр у 1964 годзе першымі (незалежна адзін ад аднаго) выказалі здагадку (цяпер яна стала агульнапрынятаю), што крыніцамі энергіі квазараў служаць акрэцыйныя дыскі вакол масіўных чорных дзір.

У працах Зяльдовіча па касмалогіі асноўнае месца займала праблема ўтварэння буйнамасштабнай структуры Сусвету. Вучоны даследаваў пачатковыя стадыі пашырэння Сусвету. Разам з супрацоўнікамі пабудаваў тэорыю ўзаемадзеяння гарачай плазмы пашыраемага Сусвету і выпраменьвання, стварыў тэорыю росту ўзмучэнняў у «гарачым» Сусвеце ў ходзе касмалагічную пашырэння, разгледзеў некаторыя пытанні, звязаныя з узнікненнем галактык у выніку гравітацыйнай няўстойлівасці гэтых узмучэнняў, паказаў, што ўзнікаюць утварэнні высокай шчыльнасці, якія з’яўляюцца, верагодна, протаскопішчамі галактык, маюць плоскую форму.

Гл. таксама

• Эфект Сюняева — Зяльдовіча

Зноскі

1. http://www.mi.ras.ru/index.php?c=inmemoriapage&id=23369&l=1
2. Зельдович Яков Борисович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135'></a>
3. Матэматычная генеалогія — 1997.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q829984'></a>