Разня ў Срэбраніцы

Разня ў Срэбраніцы (сербск.: Масакр у Сребреници, таксама генацыд у Срэбраніцы)^{[8][9][10][11]} — адна з самых вядомых і крывавых падзей грамадзянскай вайны ў Югаславіі 1991—1995 гадоў (гл. Вайна ў Харватыі і Баснійская вайна). У 1995 годзе тут былі забітыя больш за сем тысяч мусульман, мужчын і хлопчыкаў^[12]. Гэта было самае маштабнае масавае забойства ў Еўропе пасля Другой сусветнай вайны^[13].

Падзенне Срэбраніцы і Жэпы
Асноўны канфлікт: Баснійская вайна
Карта ваенных дзеянняў падчас аперацый «Крывая 95» і «Ступчаніца 95»[2]
Дата	6 — 25 ліпеня, 1995
Месца	Боснія і Герцагавіна
Вынік	Ліквідацыя «зон бяспекі» ў Срэбраніцы і Жэпе. Генацыд баснійскага народа. Адмена эмбарга на пастаўку зброі Мусульманска-Харвацкай Федэрацыі з боку ЗША і АІС
Праціўнікі
Рэспубліка Сербская 10-й дыверсійны атрад Боснія і Герцагавіна Нідэрланды
Камандуючыя
Ратка Младзіч Радзіслаў Крстіч Міларад Пелеміш Дражэн Эрдэмавіч[3] Раміз Бечыравіч (Срэбраніца) Эюп Голіч (прарыў 28-й дывізіі ў Тузлу) Аўда Паліч (Жэпа) Том Карэманс
Сілы бакоў
Станам на 6 ліпеня 3 000 (атака на Срэбраніцу), 6 000 (рэзервы ў Зворніку, Братунацы, ў ваколіцах Срэбраніцы), 750 (Жэпа) 5500-6200 (Срэбраніца) 1500 (Жэпа) 370 міратворцаў і 2 знішчальніка F-16
Страты
ад 300 [4] да 500[5] загінулых і раненых 2 падбітых танка 6414 + загінулых грамадзянскіх [6] 35 632 эвакуіраваных (з Срэбраніцы і Жэпы ў Боснію) 800 бежанцаў (з Срэбраніцы ў Сербію) 750[5]+1500 ваеннапалонных(Срэбраніца+Жэпа)[7]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ход падзей

Срэбраніцкі анклаў, населены пераважна баснійцамі-мусульманамі, быў абвешчаны Саветам бяспекі ААН у красавіку 1993 года «зонай бяспекі», у маі 1993 года СБ ААН «зонай бяспекі» абвешчаны баснійскі анклаў Жэла.

Армія баснійскіх сербаў патрабавала ад мусульман здаць зброю і здацца самім. Малалікія і слабаўзброеныя нідэрландскія міратворцы ААН не былі ў стане супрацьстаяць націску.

Срэбраніцкі анклаў быў узяты корпусам «Дрына» арміі баснійскіх сербаў 11 ліпеня 1995 года. На працягу некалькіх дзён каля 25000 баснійскіх мусульман, большасць з якіх складалі жанчыны, дзеці і старыя, былі выгнаны, загружаны сіламі боснійских сербаў у перапоўненыя аўтобусы і вывезены на тэрыторыі, якія кантраляваліся баснійскімі мусульманамі. Аднак шматлікія баснiйскія мужчыны-мусульмане Срэбраніцы не змаглі пакінуць гэты раён, яны былі ўзяты ў палон, утрымліваліся ў жорсткіх умовах, а затым забітыя. Да 19 ліпеня 1995 ліпеня сербскія баевікі забілі звыш 7000 бяззбройных баснійскіх мужчын і хлопчыкаў ва ўзросце ад 13 да 77 гадоў^[14].

Сербы пачалі штурм Жэпы праз два дні пасля падзення Срэбраніцы і змаглі заняць горад 25 ліпеня. У выніку штурму баснійцы страцілі забітымі каля 70 чалавек. Параненыя і грамадзянскія асобы былі эвакуіраваны ў Сараева і Кладань, а паўтары тысячы ваеннапалонных пасля абменены на сербаў. Палкоўнік Аўда Паліч знік без вестак 27 ліпеня 1995 года падчас перамоў аб умовах капітуляцыі жэпскага гарнізона.

Пасля падзення Срэбраніцы і Жэпы НАТА прыняло праграму бамбардзіроўкі сербскіх цэляў і пад пагрозай прымянення сілы прадухіліла напад сербаў на іншую «зону бяспекі» — Гораждзе. У далейшым аперацыя НАТА «Абдуманая сіла», а таксама шэраг наступальных аперацый харватаў і баснійцаў-мусульман прадвызначылі заключэнне Дэйтанскіх пагадненняў і спыненне вайны.

Расследаванне

Самым першым асуджаным Міжнародным трыбуналам па былой Югаславіі па срэбраніцкай справе стаў найміт 10-га дыверсійнага атрада Дражэе Эрдэмавіч, прысуджаны ў лістападзе 1996 года да пяці гадоў пазбаўлення волі. Аднак Эрдэмавіч пасля трох з паловай гадоў зняволення быў вызвалены; на падставе яго паказанняў у жніўні 2001 года быў асуджаны генерал Радзіслаў Крстыч — адзін з высокапастаўленых афіцэраў войска баснійскіх сербаў.

У 2003 годзе адказнасць за масавыя забойствы мірнага баснійскага насельніцтва была афіцыйна прызнаная ўладамі Рэспублікі Сербскай Босніі і Герцагавіны^[15]. У 2010 годзе парламент Сербіі таксама асудзіў разню.

У студзені 2007 года Міжнародны трыбунал па былой Югаславіі ў Гаазе кваліфікаваў дзеянні сербаў як генацыд. У сваю чаргу, у студзені 2009 года Еўрапейскі парламент абвясціў 11 ліпеня «днём памяці генацыду ў Срэбраніцы».

Родныя ахвяр падалі ў суд на Нідэрланды. Гаагскі трыбунал у 2014 годзе прызнаў адказнасць Нідэрландаў за высылку з базы міратворцаў ААН 350 мужчын 13 ліпеня 1995 года, нягледзячы на тое, што галандскія вайскоўцы ведалі, што тых могуць забіць^[16].

У 2016 годзе былы палітычны лідар баснійскіх сербаў Радаван Караджыч прысуджаны да 40 гадоў турмы за ваенныя злачынствы і злачынствы супраць чалавечнасці, учыненыя падчас баснійскай вайны. Ён, у прыватнасці, быў прызнаны вінаватым у генацыдзе ў Срэбраніцы. Па выніках разбору суд усклаў на Караджыча адказнасць за забойства, захоп закладнікаў і прымусовае перасяленне жыхароў.

У лістападзе 2017 года Гаагскі трыбунал прысудзіў былога генерала арміі баснійскіх сербаў Ратка Младзіча да пажыццёвага зняволення, прызнаўшы яго вінаватым у генацыдзе і злачынствах супраць чалавечнасці^[17].

Зноскі

1. http://k.foto.radikal.ru/0612/27324f3b56cb.jpg Архівавана 7 снежня 2010.
2. http://k.foto.radikal.ru/0612/27324f3b56cb.jpg Архівавана 7 снежня 2010.
3. THE PROSECUTOR OF THE TRIBUNAL AGAINST DRAZEN ERDEMOVIC (нявызн.). un.org (22 мая 1996). Архівавана з першакрыніцы 22 лютага 2012. Праверана 03 апреля 2009.
4. Сребреница. История и загадки трагедии//Эхо планеты № 31 (902) 29 июля-4 августа 2005
5. Французский полковник Барио: в 1995 году сербов бомбили американские самолёты
6. Идентифицированные останки погибших. (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 25 сакавіка 2020. Праверана 7 верасня 2013.
7. Дамоклов меч НАТО завис над Боснией//Комсомольская правда. 29 июля
8. http://www.icty.org/x/cases/krstic/tjug/en/krs-tj010802e.pdf
9. Decision Enacting the Law on the Center for the Srebrenica-Potocari Memorial and Cemetery for the Victims of the 1995 Genocide Архівавана 6 чэрвеня 2011.
10. Texts adopted — Thursday, 15 January 2009 — Srebrenica — P6_TA(2009)0028
11. Parliament of Canada’s Bill C-533 in honor of Srebrenica Genocide Remembrance Архівавана 4 жніўня 2018.
12. zviazda.by (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 19 ліпеня 2019. Праверана 19 ліпеня 2019.
13. nashaniva.by
14. International Tribunal for the Prosecution of Persons Responsible for Serious Violations of International Humanitarian Law Committed in the Territory of Former Yugoslavia since 1991.Case No. IT-98-33-T, p 179 «The Trial Chamber concluded that almost all of those murdered at the execution sites were adult Bosnian Muslim men and that up to 7000-8000 men were executed»
15. Vreme 704 - Izvestaj Komisije Vlade RS o zlocinu u Srebrenici 1995: Otvaranje najmracnije stranice (серб.). vreme.com. Архівавана з першакрыніцы 22 лютага 2012. Праверана 2011-6-14.
16. euronews.com
17. zviazda.by (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 19 ліпеня 2019. Праверана 19 ліпеня 2019.