Таксаномія (біялогія)

From Wikipedia, the free encyclopedia

Remove ads

У біялогіі таксано́мія (ад стар.-грэч.: τάξις (таксіс) — «размяшчэнне, строй, парадак» і стар.-грэч.: -νομία (-номія) — «закон»)[1] — гэта навуковае даследаванне называння, азначэнне (адмежавання[en]) і класіфікацыі груп біялагічных арганізмаў на падставе агульных уласцівасцяў. Арганізмы аб’ядноўваюцца ў таксоны, і гэтыя групы атрымліваюць таксанамічны ранг; групы аднаго рангу могуць аб’ядноўвацца ў больш агульныя групы вышэйшага рангу, утвараючы таксанамічную іерархію. Асноўныя рангі, што выкарыстоўваюцца ў сучаснай сістэме: дамен, царства, тып (часам у батаніцы замест тыпу выкарыстоўваецца аддзел), клас, атрад, сямейства, род, і від. Шведскі батанік Карл Ліней лічыцца заснавальнікам сучаснай сістэмы таксаноміі, распрацаваўшы ранжыраваную сістэму, вядомую як сістэма Лінея[en], для катэгарызацыі арганізмаў.

З развіццём тэорыі, даных і аналітычных тэхналогій біялагічнай сістэматыкі, сістэма Лінея трансфармавалася ў сістэму сучаснай біялагічнай класіфікацыі, якая накіравана на адлюстраванне эвалюцыйных сувязяў паміж арганізмамі, як жывымі, так і вымерлымі.

Remove ads

Азначэнне

Таксаномія, сістэматыка і класіфікацыя звязаны паміж сабой і іх значэнні часта перакрыжоўваюцца[1].

Дакладнае азначэнне таксаноміі адрозніваецца ў залежнасці ад крыніцы, але сутнасць дысцыпліны застаецца нязменнай: канцэптуалізацыя, называнне і класіфікацыя груп арганізмаў[2]. У якасці арыенціру ніжэй прадстаўлены сучасныя азначэнні таксаноміі:

  1. Тэорыя і практыка групавання асобін у віды, упарадкаванне відаў у больш буйныя групы і наданне гэтым групам назваў, такім чынам ствараючы класіфікацыю[3].
  2. Галіна навукі (і асноўны кампанент сістэматыкі), якая ахоплівае апісанне, ідэнтыфікацыю, наменклатуру і класіфікацыю[4].
  3. Навука пра класіфікацыю; у біялогіі — размяшчэнне арганізмаў у межах класіфікацыі[5].
  4. «Навука пра класіфікацыю, якая ўжываецца да жывых арганізмаў, уключаючы вывучэнне спосабаў утварэння відаў і г. д.»[6]
  5. «Аналіз характарыстык арганізма з мэтай класіфікацыі»[7].
  6. «Сістэматыка вывучае філагенію, каб даць шаблон, які можа быць перакладзены ў класіфікацыю і назвы ў межах больш шырокага поля — таксаноміі» (прыведзена як жаданае, але рэдкае азначэнне)[8].

Гэтыя разнастайныя азначэнні альбо разглядаюць таксаномію як падраздзел сістэматыкі (азначэнне 2), альбо наадварот (азначэнне 6), альбо прыраўноўваюць абодва тэрміны. Існуюць рознагалоссі адносна таго, ці з’яўляецца біялагічная наменклатура часткай таксаноміі (азначэнні 1 і 2), або гэта асобны элемент сістэматыкі.[9][10] Напрыклад, азначэнне 6 суправаджаецца наступным азначэннем сістэматыкі, у якім наменклатура знаходзіцца па-за межамі таксаноміі:[7]

  • Сістэматыка: «Даследаванне ідэнтыфікацыі, таксаноміі і наменклатуры арганізмаў, уключаючы класіфікацыю жывых істот адносна іх прыродных сувязяў, а таксама вывучэнне зменлівасці і эвалюцыі таксонаў».

У 1970 годзе Мічэнер і інш. азначылі «сістэматычную біялогію» і «таксаномію» адносна адна адной наступным чынам:[11]

Сістэматычная біялогія (далей проста сістэматыка) — гэта галіна, якая

  • (a) дае навуковыя назвы арганізмам,
  • (b) апісвае іх,
  • (c) захоўвае іх калекцыі,
  • (d) забяспечвае класіфікацыі арганізмаў, ключы для іх ідэнтыфікацыі і даныя пра іх распаўсюджванне,
  • (e) даследуе іх эвалюцыйную гісторыю, і
  • (f) разглядае іх экалагічныя адаптацыі.

Гэта галіна з даўняй гісторыяй, якая ў апошнія гады перажывае прыкметны рэнесанс, у асноўным адносна тэарэтычнага змесціва. Частка тэарэтычнага матэрыялу датычыцца эвалюцыйных напрамкаў (пункты e і f вышэй), астатняе — пераважна праблем класіфікацыі. Таксаномія — гэта частка сістэматыкі, што ахоплівае тэмы ад (a) да (d) вышэй.

Цэлы шэраг тэрмінаў, уключаючы таксаномію, сістэматычную біялогію, сістэматыку, навуковую класіфікацыю, біялагічную класіфікацыю і філагенетыку, у розныя часы мелі перакрыжаваныя значэнні — часам аднолькавыя, часам трохі адрозныя, але заўсёды звязаныя і перасякальныя[2][12]. Тут выкарыстоўваецца найболей шырокае значэнне «таксаноміі». Сам тэрмін быў уведзены ў 1813 годзе Дэкандолем у яго творы Théorie élémentaire de la botanique[en][13]. Джон Ліндлі даў ранняе азначэнне сістэматыкі ў 1830 годзе, хоць ён ужываў выраз «сістэматычная батаніка» замест «сістэматыка».[14] У Еўропе для даследавання біяразнастайнасці ў цэлым пераважна выкарыстоўваюцца тэрміны «сістэматыка» і «біясістэматыка», у той час як у Паўночнай Амерыцы часцей ужываюць «таксаномія».[15] Аднак таксаномія, асабліва альфа-таксаномія, у больш вузкім сэнсе — гэта ідэнтыфікацыя, апісанне і называнне (г.зн. наменклатура) арганізмаў[16], у той час як «класіфікацыя» канцэнтруецца на размяшчэнні арганізмаў у іерархічных групах, што паказваюць іх узаемасувязі з іншымі арганізмамі.

Манаграфія і таксанамічны агляд

Таксанамічны рэвізія або таксанамічны перагляд — гэта новы аналіз узораў зменлівасці ў пэўным таксоне. Гэты аналіз можа ажыццяўляцца на падставе любой камбінацыі розных даступных тыпаў прыкмет, такіх як марфалагічныя, анатамічныя, паліналагічныя[en], біяхімічныя і генетычныя. Манаграфія або поўны агляд — гэта ўсёабдымны агляд для пэўнага таксона на дадзены момант часу і для ўсяго свету. Іншыя (частковыя) агляды могуць быць абмежаваныя ў сэнсе выкарыстання толькі часткі прыкмет або мець абмежаваны геаграфічны маштаб. Агляд прыводзіць да пацвярджэння або новых уяўленняў пра сувязі паміж падтаксонамі ў межах вывучанага таксона, што можа прывесці да змен у класіфікацыі гэтых падтаксонаў, вызначэння новых падтаксонаў або аб’яднання ранейшых.[17]

Таксанамічныя прыкметы

Таксанамічныя прыкметы — гэта атрыбуты, якія могуць быць выкарыстаны для пацвярджэння сувязяў (г. зн. філагенія) паміж таксонамі.[18][19] Тыпы таксанамічных прыкмет уключаюць:[20]

  • Марфалагічныя[en] прыкметы
  • Фізіялагічныя прыкметы
  • Малекулярныя прыкметы
    • Імуналагічная адлегласць
    • Электрафарэтычныя адрозненні
    • Паслядоўнасці амінакіслот у бялках
    • Гібрыдызацыя ДНК
    • Паслядоўнасці ДНК і РНК
    • Аналіз рэстрыкцыйных эндануклеаз
    • Іншыя малекулярныя адрозненні
  • Прыкметы паводзін
    • Заляцальныя і іншыя эталагічныя ізаляцыйныя механізмы
    • Іншыя ўзоры паводзін
  • Экасістэмныя прыкметы
    • Паводзіны і месцы пражывання
    • Харчаванне
    • Сезонныя змены
    • Паразіты і гаспадары
  • Геаграфічныя прыкметы
    • Агульныя ўзоры біяграфічнага распаўсюджвання
    • Сімпатрычнаалапатрычная сувязь паміж папуляцыямі

Альфа- і бэта-таксаномія

Тэрмін «альфа-таксаномія» ў першую чаргу выкарыстоўваецца для абазначэння дысцыпліны, якая займаецца выяўленнем, апісаннем і найменнем таксонаў, у прыватнасці відаў.[21] У ранняй літаратуры гэты тэрмін меў іншае значэнне, абазначаючы марфалагічную таксаномію і вынікі даследаванняў да канца XIX стагоддзя.[22]

Уільям Бертрам Цёрыл[en] увёў тэрмін «альфа-таксаномія» ў серыі прац, апублікаваных у 1935 і 1937 гадах, дзе ён разважаў пра філасофію і магчымыя напрамкі развіцця таксанамічнай дысцыпліны.[23]

… назіраецца павелічэнне жадання сярод таксонамаў разглядаць свае праблемы з больш шырокіх пазіцый, вывучаць магчымасці цеснага супрацоўніцтва з цытолагамі, эколагамі і генетыкамі і прызнаваць, што некаторы перагляд ці пашырэнне іх мэтаў і метадаў, магчыма, нават радыкальнае, можа быць неабходным … Цёрыл (1935) выказаў меркаванне, што пры прыняцці старой, бясцэннай таксаноміі, заснаванай на структуры, і зручна абазначанай як «альфа», можна ўявіць сабе далёкую будучую таксаномію, пабудаваную на максімальна шырокай аснове марфалагічных і фізіялагічных фактаў, у якой будзе знойдзена месца ўсім назіральным і эксперыментальным даным, нават калі яны ўскосна датычацца складу, падзелу, паходжання і паводзінаў відаў і іншых таксанамічных груп. Ідэалы, як кажуць, ніколі не могуць быць цалкам дасягнутыя. Аднак яны маюць вялікую каштоўнасць як пастаянныя стымулы, і калі ў нас ёсць хаця б цьмяны ідэал «амега»-таксаноміі, мы можам прайсці хаця б частку грэчаскага алфавіта. Некаторыя з нас цешаць сябе думкай, што цяпер мы набліжаемся да «бэта»-таксаноміі.[23]

Такім чынам, Цёрыл свядома выключае з альфа-таксаноміі такія галіны, як экалогія, фізіялогія, генетыка і цыталогія, хаця ўключае іх у шырокае разуменне таксаноміі. Ён таксама выключае філагенетычную рэканструкцыю з альфа-таксаноміі.[24]

Пазнейшыя аўтары выкарыстоўвалі гэты тэрмін у іншым значэнні — для выказвання размежавання відаў (але не падвідаў або іншых рангаў), з выкарыстаннем усіх даступных даследчых метадаў, у тым ліку складаных вылічальных або лабараторных тэхнік[25][21]. Так, Эрнст Майр[en] у 1968 годзе азначыў «бэта-таксаномію» як класіфікацыю рангаў, вышэйшых за від.[26]

Разуменне біялагічнага значэння зменлівасці і эвалюцыйнага паходжання груп блізкіх відаў яшчэ больш важнае на другім этапе таксанамічнай дзейнасці — сартаванні відаў на групы сваякоў («таксоны») і іх размяшчэнні ў іерархіі вышэйшых катэгорый. Гэтая дзейнасць і ёсць тое, што абазначаецца тэрмінам класіфікацыя; яе таксама называюць «бэта-таксаноміяй».

Мікратаксаномія і макратаксаномія

Пытанне аб тым, як вызначаць від у пэўнай групе арганізмаў, выклікае як практычныя, так і тэарэтычныя цяжкасці, вядомыя пад назвай праблема віду[en]. Навуковая праца па вызначэнні відаў атрымала назву «мікратаксаномія»[27][28][21]. Зыходзячы з гэтага, макратаксаномія — гэта вывучэнне груп вышэйшых таксанамічных рангаў, пачынаючы з падроду і вышэй,[21] або проста клад, якія ўключаюць больш чым адзін таксон, які лічыцца відам, з выкарыстаннем тэрміналогіі філагенетычнай наменклатуры[en][29].

Remove ads

Гісторыя

Сучасная сістэма класіфікацыі

Царствы і дамены

Thumb
Асноўная схема сучаснай класіфікацыі. Могуць выкарыстоўвацца і іншыя ўзроўні; дамен — найвышэйшы ўзровень у жыцці, але ён як новы, так і спрэчны.

Дамены — адносна новае аб’яднанне. Упершыню прапанаваная ў 1977 годзе трохдаменная сістэма[en] Карла Воўза[en] не была шырока прынята да нядаўняга часу[30]. Адна з галоўных характарыстык гэтай схемы — аддзяленне Археі і Бактэрыі, якія раней адносіліся да аднаго царства Bacteria (якое часам называюць таксама Monera)[31], разам з Эўкарыётамі — усімі арганізмамі, клеткі якіх утрымліваюць ядро[32]. Невялікая колькасць навукоўцаў уключае шостае царства — Археі, але пры гэтым не прызнаюць даменную сістэму[31].

Томас Кавалье-Сміт[en], які шырока публікаваўся на тэму класіфікацыі пратыстаў, у 2002 годзе[33] выказаў здагадку, што Neomura[en] — клада, якая аб’ядноўвае археяў і эўкарыяў (Eucarya), — маглі эвалюцыянаваць з бактэрый, а дакладней з Актынаміцэтаў[en]. У сваёй класіфікацыі 2004 года ён разглядаў археябактэрыі як частку падцарства ў складзе царства Бактэрыі, гэта значыць, цалкам адмаўляў трохдаменную сістэму[34]. У 2012 годзе Стэфан Лукета прапанаваў сістэму з пяці «дамініёнаў», дадаўшы прыёнабіётаў (ацэлюлярных і без нуклеінавых кіслот) і вірусабіётаў (ацэлюлярныя, але з нуклеінавымі кіслотамі) да традыцыйных трох даменаў.[35]

Больш інфармацыі Ліней 1735, Гекель 1866 ...
Remove ads

Прымяненне

Фенетыка

Thumb
Параўнанне філагенетычнай і фенетычнай (заснаванай на прыкметах) канцэпцый

У фенетыцы, таксама вядомай як таксіметрыя або лікавая таксаномія, арганізмы класіфікуюцца на падставе агульнага падабенства, незалежна ад іх філагенетыкі або эвалюцыйных сувязяў[21]. У выніку вызначаецца гіпергеаметрычная «адлегласць» паміж таксонамі. У цяперашні час фенетычныя метады сталі адносна рэдкімі, бо іх у значнай ступені замянілі кладзістычныя[en] аналізы: фенетыка не адрознівае агульныя спадчынныя (або плезіяморфныя[en]) прыкметы ад агульных вытворных (або апаморфных[en]) прыкмет.[43] Аднак пэўныя фенетычныя метады, такія як метад суседняга далучэння, захаваліся як хуткія ацэньвальнікі сувязяў у выпадках, калі больш складаныя метады (напрыклад, байесаўскі вывад[en]) патрабуюць занадта шмат вылічальных рэсурсаў.[44]

Remove ads

Базы даных

Сучасная таксаномія выкарыстоўвае тэхналогіі баз даных для пошуку і каталагізацыі класіфікацый і звязанай з імі дакументацыі[45]. Хоць адзінай агульнапрынятай базы не існуе, існуюць комплексныя рэсурсы, такія як Catalogue of Life[en], якая імкнецца пералічыць усе задакументаваныя віды[46]. Па стане на красавік 2016 года каталог уключаў 1,64 млн відаў усіх царстваў, ахопліваючы, паводле сцверджання, больш за тры чвэрці ад усіх вядомых сучаснай навуцы відаў.[47]

Remove ads

Гл. таксама

Зноскі

Бібліяграфія

Знешнія спасылкі

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads