Шаўл Юдзіч Валь

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з прозвішчам Валь.

Шаўл Юдзіч Валь або Саўл Кацнеленбоген, таксама вядомы як Вал, Вол, Saul Wahl (1541^[1], Падуя^[2] — 1617, Берасце) — рабін у Берасці, арандатар мыта і саляварняў у ВКЛ. Прыватны банкір Радзівілаў. Паводле падання літоўскіх яўрэяў, пасля смерці Стэфана Баторыя абраны на адну ноч польскім каралём. Гістарычнасць Шаўла несумненная, але легенда пра абранне абвяргаецца крыніцамі.

Шаўл Юдзіч Валь
Нараджэнне	1541[1] Падуя, Венецыянская рэспубліка[2]
Смерць	1617 Берасце, Берасцейскі павет, Берасцейскае ваяводства, Вялікае Княства Літоўскае
Бацька	Samuel Judah Katzenellenbogen[d]
Дзеці	Meir Wahl[d]
Грамадзянства	Рэч Паспалітая Польшча[2] Літва[2]
Веравызнанне	іўдаізм

Паводле аднаго з яўрэйскіх апавяданняў, князь Мікалай Радзівіл Чорны адправіўся ў пакаяннае паломніцтва ў Італію і прыбыў у Падую, пераапрануўшыся жабраком; усе са смехам і кпінамі не прызнавалі яго княжацкае паходжанне. Нібыта князя падтрымаў толькі рабін Самуэль Іуда Кацэнэленбоген, прыняў яго з належнай пашанай і гасціннасцю. У падзяку Радзівіл абавязаўся прыняць у Польшчы яго сына Саўла, які нібыта жыў у адной з мясцовых ешыў. На праўдзе Саўл вучыўся ў вядомай талмудычнай школе ў Бярэсці, адкуль Радзівіл забраў яго да свайго двара^[3].

Кажуць, што Саўл захапляў сучаснікаў ведамі і мудрасцю, стаўшы вядомым усёй краіне. Неўзабаве Саўл назапасіў значную маёмасць, стаў банкірам, арандатарам мытняў і саляварняў у Вялікім Княстве Літоўскім і Польшчы. 17 мая 1578 года атрымаў каралеўскі прывілей на куплю вяліцкай солі ў Кароне.

Апавядаюць, што падчас міжкаралеўя пасля смерці Стэфана Баторыя ў 1586 годзе нерашучая шляхта вагалася з выбарам пераемніка. Сутыкнуўшыся з сітуацыяй падвойнага абрання Максіміліяна Габсбурга і Жыгімонта Вазы, шляхта ўрэшце прыдумала пасаду часовага караля (rex pro tempore) і прапанавала яе Радзівілу. Аднак той адмовіўся і замест сябе прапанаваў Саўла. Па гэтай версіі, у 1587 годзе пры шырокай падтрымцы шляхты Саўл Валь (wahl — па-нямецку «выбар», «воля») быў абвешчаны каралём у Любліне. Яго ўладарства працягвалася толькі адну ноч, цягам якой ён быццам выдаў шматлікія новыя законы і прывілеі, якія палепшылі стан яўрэяў у Кароне і Княстве.

Валь сапраўды жыў у Брэсце ў часы Жыгімонта Вазы, які быў прыхільны да яго, у 1589 годзе дазволіў Саўлу звацца каралеўскім слугой і выдаў па хадайніцтве Валя некалькі ільгот («прывілеяў») для яўрэяў Княства. Валь пабудаваў у Брэсце сінагогу і змясціў у ёй надпіс: «Шаўл Юдзіч, які мае ўладу, паставіў гэтую сінагогу ў памяць жонкі сваёй Дворы». Гэты надпіс і мог паслужыць крыніцай легенды.

Якаб Кара ў сваім «Interregnum Polens im J. 1587» дапускае магчымасць, што п’яная шляхта жартам магла на адну ноч выбраць багатага і шанаванага ўсімі яўрэя Валя польскім каралём. Паводле легенды, Валь падчас свайго кароткачасовага ўладарства выдаў некалькі прывілеяў для яўрэяў Польшчы. На думку прафесара Сяргея Бяршадскага, у вобразе Валя выступае Жыгімонт Ваза, які на праўдзе надаў яўрэям усё тое, што легенда прыпісвае Валю.

Лічаць, што ў Саўла быў сын — Меір Валь. Нашчадкам гэтага Валя лічаць барона дэ Вормса, статс-сакратара ў кабінеце лорда Солсберы.