Янаш Вітэз

Янаш Вітэз (венг.: János Vitéz; каля 1408 — 1471) — венгерскі архібіскуп, канцлер Венгерскага каралеўства, выхавальнік Мацьяша Хуньядзі.

Янаш Вітэз
архібіскуп эстэргамскі[d] з 11 мая 1465
Дыяцэзія	Эстэргамская архідыяцэзія[d]
Папярэднік	Dénes Szécsi[d]
Latin Catholic Bishop of Oradea Mare[d] з 4 чэрвеня 1445
Дыяцэзія	Roman Catholic Diocese of Oradea Mare[d]
Папярэднік	Giovanni de Dominis[d]
Пераемнік	Johann Beckenschlager[d]
Дзейнасць	астраном, астролаг, палітык, матэматык, каталіцкі клірык
Нараджэнне	каля 1408[1][2] Križevci[d], Koprivnica-Križevci[d], Northern Croatia[d], Харватыя[3]
Смерць	6 жніўня 1472[3] Эстэргам, Эстэргамскі яраш[d], Эстэргам[d], Каралеўства Венгрыя[3]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Вітэз.

Біяграфія

Нарадзіўся ў сям’і дробнага харвацкага двараніна. Вучыўся ў Падуанскім універсітэце. Пасля вяртання ў Венгрыю зрабіў галавакружную кар’еру: ад заграбскага каноніка да варадскага біскупа, а затым эстэргамскага архібіскупа-прымаса і канцлера Венгерскага каралеўства. Ён служыў Жыгімонту і абодвум Хуньядзі: кіраўніку Венгрыі Янашу і яго сыну, каралю Мацьяшу, да якога быў запрошаны выхавальнікам^[4].

У канцылярыі Жыгімонта Янаш Вітэз пазнаёміўся з Энеем Сільвіа Пікаламіні, які працаваў у ёй пэўны час. Яшчэ ў бытнасць варадскім біскупам, Янаш Вітэз згуртаваў вакол сябе літаратурны кружок паводле тыпу гуманістычнай акадэміі, у якую ўвайшоў і Верджэрыа. Адным з першых у Венгрыі ён стаў калекцыянаваць кодэксы, сабраўшы вялікую бібліятэку, частка якой пазней папоўніла знакамітую бібліятэку Мацьяша. Аснову яго калекцыі склалі працы антычных аўтараў. Янаш Вітэз не быў гуманістам у поўным сэнсе гэтага слова. Антычныя аўтары ўяўлялі для яго хутчэй новы ідэал літаратурнага стылю і чысціні лацінскай мовы, інструмент навострывання ўласнага пяра, чым крыніцу новага светапогляду. Стаўшы канцлерам, ён услед за Верджэрыа ўкараняў новую лацінскую культуру ў каралеўскай канцылярыі. Менавіта ў гэтай сферы ён увекавечыў сябе ў гісторыі венгерскай культуры, пакінуўшы багатую эпісталярную спадчыну. Яго лісты служылі ўзорам для маладых дыпламатаў і адміністратараў. Яны быў сабраны ў 1451 г., пазней, у пачатку XVI ст., выдадзены амаль як падручнікі. Янаш Вітэз аказваў таксама падтрымку моладзі ў атрыманні неабходнай адукацыі. Нямала яго стыпендыятаў вучыліся ў італьянскіх універсітэтах. У сваім жа каралеўстве, у Пожані (сучасная Браціслава), ён заснаваў Academia Istropolitana — першая вышэйшая навучальная ўстанова, арганізаваная па тыпу Балонскага ўніверсітэта. Аднак акадэмія ненадоўга перажыла свайго стваральніка.

Зноскі

1. János Vitéz // opac.vatlib.it

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q84353965'></a>
2. János Vitéz // Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia, 1968.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q18696256'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2664168'></a>
3. Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija — LZMK, 1999. — 9272 с.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1264934'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q429032'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q18446'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1789619'></a>
4. Книги 1-5 по истории. История Эфиопии. Книга 8: После отбытия божественного Марка. (нявызн.). World Digital Library. Архівавана з першакрыніцы 10 сакавіка 2013. Праверана 7 March 2013.