Азербайджанскі дыван
From Wikipedia, the free encyclopedia
Азербайджанскі дыван — тэрмін, які выкарыстоўваецца для абазначэння розных тыпаў бязворсавых і ворсавых дываноў, якія вырабляюцца азербайджанцамі.[1][2] Сярод азербайджанскіх дываноў вылучаюць бакінскія, гянджынскія, казахскія, шырванскія, шэмахінскія, карабахскія, кубінскія, ардэбільскія і тэбрызскія. Большасць заходніх аўтараў, у тым ліку энцыклапедыі «Іраніка» і «Брытаніка», як правіла, адносяць дываны, вытканыя ў Іранскім Азербайджане да персідскіх (іранскіх), а дываны вытканыя ў Азербайджане і раёнах кампактнага пражывання азербайджанцаў ў Арменіі, Грузіі і Дагестане адносяць да каўказскіх.[3][4][5] Згодна класіфікацыі, прынятай у асноўным у Азербайджане і раней у СССР, — адзін з відаў ўсходняга дывана.[6][7]
. Энцыклапедыя «Іраніка» адзначае, што ў XIX стагоддзі на Каўказе майстэрства дываноў было распаўсюджана пераважна ва ўсходнім Закаўказзі, радзіме цюркскага насельніцтва вядомай цяпер як азербайджанцы. Ткацтва дываноў іншых народаў мела невялікую значнасць. [8] Як пісаў Джон Ф.Пайл, каўказскія майстры дываноў у цэлым вынікалі персідскай практыцы, аднак «у асноўным выкарыстоўвалі больш выразныя і буйныя элементы арнаменту».[9] П. Р. Дж. Форд у сваім даследаванні гісторыі і традыцыйных арнаментаў ўсходніх дываноў адзначаў, што, «хоць дываны зараз вырабляюць у Дагестане, Грузіі і Арменіі, але сапраўднай радзімай расійскіх каўказскіх дываноў застаецца Азербайджан, і навыкі і ідэі азербайджанскіх ткачоў адчуваюцца па ўсім Каўказе».[10] Рускі даследчык М. Д. Ісаеў адзначаў, што ў канцы XIX — пачатку XX стагоддзяў дыванаткацтва ў асноўным было засяроджана ў Азербайджане. На думку савецкага мастацтвазнаўца М. В. Бабенчыкава «азербайджанскія майстры заўсёды асабліва шанаваліся ў іншых краінах як па-майстэрску ковроткачи». Амерыканскі гісторык Рональд Сюні адзначае, што дыванаткацтва адно са старажытных рамёстваў у Азербайджане, якое дасягнула росквіту ў Сярэднія стагоддзі, дзякуючы чаму азербайджанскія дываны сталі шырока вядомыя ў краінах Азіі і Еўропы .[11] На думку савецкага вучонага-этнографа С. А. Токарава азербайджанскія дываны шмат у чым нагадваюць армянскія, а ад персідскіх адрозніваюцца моцнай стылізацыяй малюнкаў і адсутнасцю круглявых ліній арнаменту.
Дыванаткацтва — адзін з традыцыйных, старадаўніх відаў дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва Азербайджана.[6][11][12][13]
Старадаўнія азербайджанскія дываны захоўваюцца ў Белым Доме, Дзяржаўным дэпартаменце ЗША і ў многіх музеях свету, у тым ліку Азербайджанскі дзяржаўны музей дывана і народна-прыкладнога мастацтва ў Баку, Метраполітэн-музей у Нью-Ёрку, Музей вытанчаных мастацтваў у Бостане, Музей мастацтваў у Філадэльфіі, Луўр у Парыжы, Музей Вікторыі і Альберта ў Лондане, Эрмітаж, Ватыкан і г. д.[14]
У 2006 годзе пры падтрымцы Маскоўскага бюро ЮНЕСКА выйшаў дыск пад назвай «Азербайджанскія дываны» з 215 малюнкамі, 15 відэакліпамі і некалькімі артыкуламі па мастацтве азербайджанскіх дываноў. Дыск уключае раздзелы па гісторыі, тэхніцы, школах азербайджанскага дыванаткацтва, узорах дываноў, калекцыях у музеях свету. У лістападзе 2010 года «Традыцыйнае мастацтва дываноў у Азербайджане» унесена ў рэпрэзентатыўны спіс ЮНЕСКА па нематэрыяльнай культурнай спадчыны чалавецтва. [15]
- Казахская школа дывана. XIX стагоддзе.
- Шырванская школа дывана. XVI стагоддзе.
- Карабахская школа дывана. Дыван Гасымушагы. XIX стагоддзе.
- Шуше дыван намазлік (малітоўны кілімок). XIX стагоддзе.