From Wikipedia, the free encyclopedia
Вывад амерыканскіх войск з Афганістана праводзіўся паступова. На люты 2020 года ў краіне знаходзілася 13 000 амерыканскіх вайскоўцаў. Да канца прэзідэнцтва Дональда Трампа кантынгент скарочаны да 2500 чалавек. Новы кіраўнік дзяржавы Джо Байдэн прызначыў канчатковы вывад усіх часцей Узброеных сіл ЗША і іх саюзнікаў на 11 верасня 2021 года, да 20-годдзя тэрарыстычных атак на Сусветны гандлёвы цэнтр. Аднак пазней усё было перанесена на 31 жніўня.
Да гэтага часу праз Афганскі канфлікт прайшлі 750 тысяч амерыканскіх вайскоўцаў[1]. Па даных Міністэрства абароны ЗША, у баявых дзеяннях загінула каля 2500 салдат і афіцэраў, а фінансавыя выдаткі склалі 822 млрд долараў[2]. З улікам спадарожных выдаткаў, напрыклад, выдаткаў на ваенныя пенсіі і медыцынскую дапамогу ветэранам, марнаванні іншых міністэрстваў на ваенныя патрэбы, і працэнты, што выплачваюцца па ваенных пазыках, дапамогі па аднаўленні афганскай інфраструктуры, агульная лічба набліжаецца да двух трыльёнаў долараў[3]. Вайна ў Афганістане стала самым доўгім узброеным канфліктам у гісторыі ЗША[4].
У 1979 годзе СССР, з мэтай падтрымкі камуністычных сіл у Афганістане, уводзіць у краіну свае войскі. На працягу наступных 9 гадоў тут ішло ўзброенае супрацьстаянне паміж савецкай арміяй і дружалюбным ёй урадам у Кабуле з аднаго боку, і ісламарадыкальным рухам маджахедаў, які падтрымалі ЗША і іх саюзнікі[5], з другога. У 1989 годзе СССР выводзіць свае войскі з краіны, а ў 1992 маджахеды змаглі звергнуць існуючую ўладу і захапіць усю тэрыторыю Афганістана[6]. Аднак пасля гэтага рух распаўся на Паўночны альянс і найбольш радыкальныя групоўкі, якія пазней аб’ядналіся ў «Талібан». Апошняя сіла змагла захапіць сталіцу і абвясціць Ісламскі Эмірат Афганістан. Аж да 2001 года паміж Паўночным альянсам і ІЭА ішла бесперапынная барацьба за ўладу ў краіне.
Тады ў 90-х тэрарыст Усама бін Ладэн, які ўжо быў аб’яўлены ў вышук ўладамі ЗША, атрымаў прытулак у Афганістане[7]. Талібы адмаўляліся выдаваць бін Ладэна, нават пасля выбухаў у амерыканскіх пасольствах у Кеніі і Танзаніі ў 1998 годзе. Пасля тэрактаў 11 верасня 2001 года прэзідэнт ЗША Джордж Буш высунуў талібам ультыматум: у самыя кароткія тэрміны выдаць амерыканскаму правасуддзю бін Ладэна, а таксама ўсё кіраўніцтва «Аль-Каіды». 21 верасня талібы адказалі адмовай, заявіўшы, што амерыканцы не далі дастаткова важкіх доказаў дачынення гэтай арганізацыі да нападаў у Нью-Ёрку і Вашынгтоне.
Тады было вырашана правесці ваенную аперацыю ў Афганістане, аб’яднаўшыся з Паўночным альянсам у барацьбе з ІЭА і Талібанам. Афіцыйна ЗША разам з саюзнікамі прадэкларавалі тры мэты свайго ўварвання[8]:
7 кастрычніка адбылося ўварванне. За адносна кароткі тэрмін асноўныя сілы Талібану былі разгромлены, а іх апаненты з Паўночнага Альянсу сфармавалі новыя ўлады. Аднак баявыя дзеянні ўсё яшчэ працягваліся. З ліпеня 2011 года пачаўся паступовы вывад войскаў кааліцыі з Афганістана[9]. У ліпені 2013 года забеспячэнне бяспекі ў краіне перададзена мясцовым сілавым структурам, з гэтага моманту кантынгент кааліцыі граў дапаможную ролю[10][11]. Фактычна вайна была скончана толькі фармальна, а на самай справе працягвалася і далей.
У той жа час года на змену сілам міжнароднай узброенай кааліцыі (ISAF) прыйшла небаявая аперацыя альянсу «Рашучая падтрымка». Кантынгент замежных войскаў быў значна скарочаны, а ўвесь цяжар вайны лёг на плечы афганскай арміі.
У 2018 годзе былі зроблены спробы заключыць мірнае пагадненне і ўзгадніць план вываду замежных войскаў. Працэс працягваўся да восені 2019, калі перамовы паміж амерыканскім кіраўніцтвам і Талібанам сарваліся з-за тэракту.
Аднак да гэтага часу склаліся асноўныя ўмовы магчымай дамовы[12]:
У пачатку лютага 2020 года ў пасланні кангрэсу амерыканскі лідар Дональд Трамп заявіў пра імкненне ЗША завяршыць канфлікты на Блізкім Усходзе. «Мы працуем, каб пакласці канец самай працяглай вайне Амерыкі і вярнуць нашыя войскі дадому», — сказаў Трамп пра канфлікт у Афганістане, адзначыўшы, што ЗША не павінны быць «паліцыянтам» для іншых дзяржаў.
21 лютага кіраўнік прэс-службы Дзярждэпартамента ЗША Морган Ортэгус апублікавала заяву Майка Пампеа аб пагадненні з талібамі, якое мае быць заключана. У дакуменце, у прыватнасці, гаварылася, што амерыканцы рыхтуюцца да падпісання пагаднення 29 лютага[13].
29 лютага ЗША і «Талібан» у Катары падпісалі мірнае пагадненне, якое прадугледжвае вывад амерыканскіх войскаў з Афганістана і пачатак міжафганскага дыялогу. Подпісы пад дакументам паставілі спецпрадстаўнік Злучаных Штатаў па Афганістане і кіраўнік дэлегацыі на перамовах Залмай Халілзад і палітычны лідар талібаў мула Абдул Гані Барадар. На цырымоніі прысутнічалі прадстаўнікі больш за 30 краін.
Пагадненне прадугледжвала, што ЗША скароцяць колькасць войскаў у Афганістане з 12 да 8,6 тысячы чалавек на працягу 135 дзён, а затым, калі Талібан устрымаецца ад гвалту, працягнуць на працягу 14 месяцаў выводзіць і свае сілы, і сілы НАТА. Наўзамен Талібан мусіць адмовіцца ад выкарыстання афганскай тэрыторыі для нападу на ЗША і іншыя краіны. Акрамя таго, бакі дамовіліся аб «сталым і ўсёабдымным перамір’і». Прамыя перамовы паміж Талібанам і ўрадам Афганістана будуць весціся ў рамках міжафганскага дыялогу. Акрамя гэтага, Талібан пачне ўзаемадзейнічаць з Саветам Бяспекі ААН, каб яго членаў выключылі з санкцыйных спісаў. Зрабіць гэта меркавалася да канца мая[14].
Па стане на люты 2020 года ў краіне ўсё яшчэ знаходзілася каля 13 000 амерыканскіх вайскоўцаў. На працягу 135 дзён пасля падпісання лютаўскага пагаднення паміж ЗША і Талібанам кантынгент скарацілі да 8600 чалавек. 8 жніўня міністр абароны Марк Эспер заявіў, што да канца лістапада Злучаныя Штаты скароцяць колькасць войскаў да ўзроўню ніжэй за 5000 чалавек[15]. 17 лістапада Пентагон абвясціў, што скароціць кантынгент з 4500 да 2500 вайскоўцаў да 15 студзеня наступнага года[16][17][18].
У сакавіку 2021 года ў навінавых паведамленнях гаварылася, што прэзідэнт ЗША Джо Байдэн патэнцыйна разглядае магчымасць захавання сіл ЗША ў Афганістане да лістапада[19]. 14 красавіка амерыканскі лідар абвясціў аб сваім намеры вывесці ўсе рэгулярныя войскі ЗША да 11 верасня, да 20-годдзя з тэрактаў 11 верасня[20][21][22][23]. За дзень да абвяшчэння Байдэн патэлефанаваў былым прэзідэнтам Джорджу Бушу і Бараку Абаме з нагоды свайго рашэння[24]. Як паведаміў дзяржаўны сакратар Энтані Блінкен, сыход з Афганістана патрэбен, каб засяродзіць рэсурсы на барацьбе супраць Кітая і пандэміі COVID-19[25]. Пасля вываду войскаў ЗША разглядаліся варыянты перакідання войскаў, такія як перабазіраванне на караблі ВМС ЗША, краіны Блізкага Усходу ці краіны Цэнтральнай Азіі, такія як Таджыкістан[22][26][27].
Генеральны сакратар НАТА Енс Столтэнберг заявіў, што альянс яшчэ не прыняў рашэння аб тым, як дзейнічаць у дачыненні да вываду войскаў[28][29]. Чакалася, што Вялікабрытанія выведзе сваіх апошніх 750 вайскоўцаў адначасова з ЗША[30]. Як меркавалася, амерыканцы не выведуць усе свае войскі, таму што некаторыя сілы, дакладная колькасць якіх яшчэ не была вызначана, застануцца ў краіне для забеспячэння дыпламатычнай бяспекі[22], і незразумела, што адбудзецца з некалькімі сотнямі супрацоўнікаў сіл спецыяльных аперацый ЗША ў гэтым рэгіёне[22][31].
2 ліпеня Германія і Італія вывелі свае войскі з Афганістана[32]. У той жа дзень амерыканскія вайскоўцы пакінулі аэрадром Баграм, адключыўшы электрычнасць і вышмыгнуўшы ўначы, не паведаміўшы пра гэта Афганскай нацыянальнай арміі[33][34]. Афганскія ваенныя заявілі, што перш чым яны змаглі ўзяць пад свой кантроль аэрадром, база была разрабавана марадзёрамі[35]. 8 ліпеня прэзідэнт Байдэн абвясціў, што афіцыйнае завяршэнне вайны ў Афганістане для ЗША будзе 31 жніўня[36].
11 ліпеня міністр абароны Аўстраліі абвясціў аб спыненні сваёй ваеннай прысутнасці ў Афганістане. Апошнія 80 аўстралійскіх вайскоўцаў былі паступова выведзены за мінулы тыдзень[37].
22 ліпеня Палата прадстаўнікоў ЗША прагаласавала за прыняцце законапраекта, які палепшыць умовы прадастаўлення віз для афганскіх перакладчыкаў, што працавалі на амерыканскі персанал падчас вайны[38].
Нягледзячы на падзенне Кабула 15 жніўня, 5000 амерыканскіх салдат засталіся ў горадзе разам з некаторымі супрацоўнікамі пасольства ЗША[39]. Было таксама пацверджана, што войскі НАТА па-ранейшаму прысутнічаюць у міжнародным аэрапорце імя Хаміда Карзая[40]. У той жа дзень урад ЗША санкцыянаваў разгортванне 1000 дадатковых вайскоўцаў у Афганістане, у выніку чаго агульная колькасць амерыканскіх вайскоўцаў у Кабуле дасягнула 6000 чалавек[41]. 16 жніўня прэзідэнт Байдэн абвясціў аб разгортванні яшчэ тысячы байцоў 82-й паветрана-дэсантнай дывізіі, у выніку чаго агульная колькасць вайскоўцаў дасягнула 7000 чалавек[42]. У той жа час Вялікабрытанія адправіла дадаткова 200 вайскоўцаў, у выніку чаго агульная колькасць брытанскіх сіл дасягнула 900[43].
23 жніўня дырэктар ЦРУ Уільям Бернс правёў сакрэтную сустрэчу ў Кабуле з лідарам Талібану Абдулам Гані Барадарам, які вярнуўся ў Афганістан з ссылкі ў Катары. Амерыканскі чыноўнік пацвердзіў, што вывад войскаў адбудзецца менавіта 31 жніўня[44][45].
26 жніўня ў міжнародным аэрапорце імя Хаміда Карзая адбыўся выбух, уладкаваны смяротнікам ІД. У выніку тэракту загінулі 11 марскіх пяхотнікаў, адзін баец ВМС і больш за 100 афганскіх грамадзян, а таксама некалькі членаў Талібану. Яшчэ адзін вайсковец ЗША памёр ад ран на наступны дзень[46][47][48].
У ноч з 30 на 31 жніўня апошні амерыканскі салдат (камандзір 82-й паветрана-дэсантнай дывізіі генерал-маёр Крыстафер Донах’ю) пакінуў Афганістан[49]. Талібы зладзілі з гэтай нагоды начны феерверк над тэрыторыяй Кабульскага міжнароднага аэрапорта[50].
Першапачатковая аб’ява адміністрацыі Байдэна аб поўным вывадзе войскаў да 11 верасня 2021 года выклікала як крытыку, так і хвалу ў ЗША. Некалькі сенатараў, такіх як Мітч Мак-Конел, Ліндсі Грэм, Джым Інхоф, Джоні Эрнст і Жанна Шахін[51][52][53], былі незадаволеныя сыходам з Афганістана. Іншыя сенатары, такія як Рэнд Пол і Джэк Рыд, падтрымалі гэтае рашэнне[54][55]. Былы прэзідэнт Дональд Трамп пахваліў Байдэна за працяг вываду войскаў, але раскрытыкаваў яго за тое, што ён абраў 11 верасня, бо гэта дата «павінна застацца днём разважанняў і памяці ў памяць аб тых вялікіх душах, якіх мы страцілі»[56][57]. Былы дзяржсакратар ЗША Хілары Клінтан заявіла, што «былі як прадбачаныя, так і ненаўмысныя наступствы знаходжання і догляду»; адным з гэтых наступстваў, па яе словах, быў патэнцыйны крах афганскага ўрада, што прывяло да захопу ўлады талібамі і новай грамадзянскай вайны[58]. Былы прэзідэнт Джордж Буш быў таксама занепакоены, бо на яго думку гэта можа «стварыць вакуум, і ў выніку, верагодна, прыйдуць людзі, што адносяцца да жанчын як да грамадзян другога гатунку»[59]. У інтэрв’ю Deutsche Welle 14 ліпеня 2021 года Буш пацвердзіў сваю нязгоду з вывадам войскаў[60].
Сярод трэціх краін сыход ЗША станоўча ўспрыняў Іран. Міністр замежных спраў Махамад Джавад Зарыф заявіў, што вывад войск быў жаданым крокам, дадаўшы, што замежныя вайскоўцы не могуць прынесці мір у Афганістан[61].
Сродкі масавай інфармацыі, якія падтрымлівалі антыамерыканскую рыторыку, надалі асаблівую ўвагу сыходу з авіябазы Баграм, калі амерыканскі бок не паведаміў афганскім сілавікам, што даведаліся аб пакіданні аб’екта толькі праз две гадзіны. Расійскія СМІ тыражавалі кадры боепрыпасаў, бранятэхнікі і іншага абсталявання, кінутых ЗША, якія нібыта пасля трапілі ў рукі талібаў[62].
Сыход амерыканцаў заахвоціў талібаў перайсці да рашучых дзеянняў. Яшчэ падчас сыходу войскаў ЗША яны разгарнулі шырокамаштабнае наступленне па ўсёй краіне.
У маі 2021-га талібы захапілі 15 раёнаў, у тым ліку Нірх і Джалрэз ў правінцыі Майдан-Вардак[63][64][65][66]. Сярод захопленых месцаў была плаціна Дахла ў правінцыі Кандагар, другая па велічыні плаціна Афганістана[67][68]. У чэрвені талібы захапілі 69 раёнаў і ўвайшлі ў гарады Кундуз і Кулі-Хумры[63][69][70][71]. Тым часам горад Мазары-Шарыф быў абложаны баевікамі[72]. Сярод месцаў, захопленых талібамі, быў галоўны памежны пераход Афганістана з Таджыкістанам і раён Сайдабад у правінцыі Майдан-Вардак, які называюць варотамі ў сталічны Кабул[73][74]. Што тычыцца абсталявання, талібы захапілі 700 грузавікоў і «хамераў» афганскіх сілавікоў, а таксама дзясяткі бронетранспарцёраў і артылерыйскіх сістэм[75].
10 ліпеня талібы захапілі раён Панджваі ў правінцыі Кандагар[76]. Па стане на 12 ліпеня талібы захапілі 55 раёнаў і ўвайшлі ў другі па велічыні горад Афганістана, Кандагар[77][78].
У сувязі са шматлікімі паразамі ўрадавай арміі прэзідэнт Таджыкістана Эмамалі Рахмон загадаў адправіць 20 000 вайскоўцаў запасу Сухапутных войск краіны да мяжы з Афганістанам[79]. Расійскія ўлады заявілі, што працуюць з яго ўрадам, каб абараніць дзяржаву ад любой знешняй пагрозы ў рамках Арганізацыі Дагавора аб калектыўнай бяспецы (АДКБ)[80].
15 ліпеня лідары талібаў выказалі жаданне заключыць перамір’е з Кабулам на тэрмін да трох месяцаў у абмен на 7 тысяч зняволеных маджахедаў, якія знаходзіліся ў турмах Афганістана[81]. Пасля першага раўнда перамоў, арганізаваных у сталіцы эмірата Катар Дохе, дэлегацыі ўрада Афганістана і руху «Талібан» так і не прыйшлі да дамоўленасці аб кароткачасовым спыненні агню на час мусульманскага свята Ід аль-Адха (Курбан-байрам)[82]. Другі раўнд перамоў збіраліся правесці 25 ліпеня ў сталіцы Пакістана горадзе Ісламабад[83]. Аднак пасля інцыдэнту з выкраданнем дачкі афганскага пасла дыпламатычныя кантакты дзвюх краін апынуліся часова перапынены[84].
Раніцай 15 жніўня талібы ўвайшлі ў Кабул. Камандаванне групоўкі загадала байцам па магчымасці ўстрымлівацца ад гвалту і свабодна выпускаць тых, хто захоча пакінуць горад. Днём было абвешчана аб устанаўленні кантролю над усёй тэрыторыяй Афганістана. Прадстаўнікі руху заявілі, што прыбылі ў прэзідэнцкі палац у Кабуле на перамовы з уладамі з мэтай перадачы ўлады. Пазней стала вядома, што прэзідэнт Ашраф Гані выляцеў з Кабула ў Таджыкістан. Як заявіў выконваючы абавязкі міністра ўнутраных спраў Афганістана Абдул Сатар Мірзаквал, перадача ўлады ў Афганістане пройдзе мірна. У той жа дзень пачалася эвакуацыя замежных пасольстваў[85].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.