Франкізм

Франкізм (ісп.: franquismo) — сістэма і ідэалагічнае абгрунтаванне дыктатуры Франсіска Франка, які кіраваў у Іспаніі ў 1939-1975 гадах. Ідэалогія значна менш таталітарнага характару, чым італьянскі фашызм і нямецкі нацызм. Характарызавалася наяўнасцю рэакцыйных рухаў (Фаланга), вялікім уплывам каталіцкай царквы. З цягам часу «жорсткасць» рэжыму слабела.

Форма кіравання і франкісцкая сістэма мелі ярка выяўлены персаналісцкі характар, гэта значыць у большай ступені вызначаліся асобай дыктатара, чым нейкай пэўнай ідэалогіяй. Франка, які не вылучаўся харызматычнасцю, здолеў утрымаць у сваіх руках практычна неабмежаваную ўладу да самай смерці ў 1975 годзе. Падчас яго кіравання ў Іспаніі не было кадыфікаванай канстытуцыі, дзейнічала толькі абмежаваная колькасць выдадзеных ім асноўных законаў, якія мелі статус канстытуцыйных. На ўсе значныя пасады ў дзяржаве, аж да ўзроўню правінцый, Франка прызначаў людзей, з якімі яго злучалі асабістыя даверныя адносіны. Тыя ўстановы, якім ён перадаваў уладныя паўнамоцтвы або якія ён не мог ігнараваць, напрыклад, дзяржаўную партыю «Нацыянальны рух», каталіцкую царкву і ваенных ён увесь час настройваў адну супраць адной.

Па меркаванні франкісцкай эліты франкізм атрымаў сваю легітымацыю перамогай у Грамадзянскай вайне, якая разглядалася не проста як перамога свайго светапогляду, але і як абарона іспанскай і еўрапейскай цывілізацыі і культуры. Паколькі каталіцтва лічылася складовай часткай іспанскай культуры, царква цесна супрацоўнічала з дзяржавай у рамках так званага нацыянал-каталіцтва.

За 39 гадоў свайго існавання франкісцкая дзяржава зведала значныя змены ў эканоміцы, знешняй палітыцы і ў меншай ступені ва ўнутранай палітыцы. Перыяд дыктатуры Франка ў Іспаніі можна падзяліць на некалькі этапаў. Пачатковы, дэспатычны этап, калі ішла масавая расправа над групамі насельніцтва, якія пацярпелі паражэнне ў Грамадзянскай вайне, мае пэўныя рысы фашысцкіх рэжымаў таго часу і планавай эканомікі. У канцы кіравання Франка рэжым быў хутчэй аўтарытарна-кансерватыўным, калі пасля працяглага перыяду ўнутранай стагнацыі краіна перажыла «эканамічны цуд», пачатак якому паклаў стабілізацыйны план 1959 года. Іспаніі ўдалося падняцца да ўзроўню развітых краін у дзясятцы самых буйных індустрыяльных дзяржаў свету. Эканамічны прагрэс, тым не менш, не падтрымліваўся якім-небудзь імкненнем да палітычнай адкрытасці.

У сучасных даследчыкаў адсутнічае адназначная пазіцыя па класіфікацыі франкізму. У выніку чаго ў розных аўтараў яны вар'іруюцца ад яго аднясення да фашызму да прызнання формай аўтарытарызму. Часам франкізм таксама адносяць да ўнікальных формаў палітычнага (дзяржаўнага) рэжыму.

Гл. таксама

Новая дзяржава (Партугалія)
Каўдылізм

Спасылкі

Михаэль Дорфман «Испанский Холокост» Пола Престона Архівавана 24 ліпеня 2015.