Srez
bivši naziv za drugi nivo administrativno-teritorijalne jedinice From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Srez jest bivši naziv za drugi nivo administrativno-teritorijalne i samoupravne jedinice. Naziv se koristio u Kneževini Srbiji i Kraljevini Srbiji, a zatim u Kraljevini Jugoslaviji i kasnije u FNR Jugoslaviji. U strukturi državne uprave, srezovi su bili niže jedinice od okruga ili oblasti, a više od bivših općina. U praksi, svaki srez je obuhvatao jedan grad sa okolnim selima. Na čelu sreza bio je sreski načelnik, koji je bio predstavnik državne uprave u srezu.[1][2]
Remove ads
Historija
Srezovi su u Kneževini Srbiji uvedeni nakon sprovođenja niza administrativnih reformi (1830-1835). Tada su ustanovljeni: srezovi (umjesto dotadašnjih knežina, odnosno kapetanija) i okruzi (umjesto dotadašnjih nahija).[3] Nakon osvajanja i pruključenja južnih oblasti (1878), srezovi su ustanovljeni i na tim područjima. Isti položaj u administrativnoj strukturi srezovi su zadržali i u Kraljevini Srbiji, a nakon osvajanja i priključenja Stare Srbije (1912), ustanovljeni su i na tim područjima.[4]
Jugoslavija
Nakon stvaranja Kraljevine SHS, odnosno Jugoslavije (1918), srezovi su zadržani u administrativnoj strukturi istočnih pokrajina, dok su teritorijalne jedinice istog nivoa uprave u zapadnim oblastma nazivane kotarima.[3] Isti položaj srezovi su zadržali i u FNR Jugoslaviji (1945-1963), a potom se tokom narednih godina pristupilo njihovom postepenom ukidanju u SFR Jugoslaviji.
Srbija
Na području NR Srbije, srezovi su nakon oslobođenja (1944) nastavili da postoje u strukturi nove vlasti, prvo u okviru okruga, a potom u sastavu oblasti.[3] Novim zakonom iz 1947, pored dotadašnjih srezova ustanovljeni su i gradovi, kao nova kategorija u koju je svrstano tridesetak najvećih mesta u Srbiji, dok je preostali dio teritorije ostao podeljen na srezove.[5] Novom administrativnom reformom iz 1952, broj gradova je sveden na sedam (Beograd, Zrenjanin, Kragujevac, Niš, Novi Sad, Priština, Subotica), dok je sav preostali dio teritorije ostao podijeljen na srezove.[6] Upravnom reformom iz 1955. izvršeno je ukrupnjivanje administrativnih jedinica, uz potpuno ukidanje gradova, čime je cjelokupna teritorija Srbije podijeljena na 42 velika sreza.[5] Proces postepenog ukidanja srezova u Srbiji započeo je 1959, kada su ukinuti srezovi na području Autonomne kosovsko-metohijske oblasti.[7] Potom su 1965. ukinuti na području Autonomne Pokrajine Vojvodine,[8] a zatim (tokom 1966) i na središnjem području SR Srbije.[9]
Crna Gora
Na području NR Crne Gore, takođe su postojali srezovi, ali njihov broj je putem ukrupnjivanja postepeno smanjivan, od 17 (1945), na 14 (1946), a zatim na 13 (1947), odnosno 11 (1952) i najzad na 5 (1955). Potpuno ukidanje srezova sprovedeno je u Crnoj Gori početkom 1958.[10]
Bosna i Hercegovina
Na području Bosne i Hercegovine također su za vrijeme Kraljevine Jugoslavije postojali srezovi, kao niže administrativne jedinice u odnosu na oblasti i potonje banovine. Nakon 1945, izvršena je nova administrativna podjela BiH na srezove, koji su bili u sastavu okruga i potonjih oblasti. Između 1953. i 1955. (kada je uveden novi zakon o općinama i srezove) 880 mjesnih narodnih odbora transformisano je u 363 općine, dok je broj srezova smanjen na 15: Banja Luka, Bihać, Brčko, Derventa, Doboj, Goražde, Jajce, Livno, Mostar, Prijedor, Sarajevo, Trebinje, Tuzla, Zenica i Zvornik.[11][12][13] Godine 1957. ukinuta su 3 kotara (Derventa, Trebinje i Zvornik) i pripojena susjednim srezovima.[14] Tokom narednih godina, izvršeno je dalje ukrupnjivanje srezova, tako da je njihov broj smanjen na šest. Posebnim "Ustavnim zakonom o ukidanju srezova", od 27. aprila 1966, ukinuti su srezovi u BiH.[15]
Remove ads
Ostali srezovi
Pored upravnih srezova, postojali su i katastarski srezovi, kao posebna kategorija koja se koristi pri katastarskom klasifikovanju zemljišta. U okviru prosvjetnog sistema, postojali su i školski srezovi, na čelu sa nadzornicima, koji su bili nadležni za nadgledanje rada lokalnih škola, a teritorijalni opseg školskih srezova nije se uvijek poklapao sa područjima upravnih srezova. Takođe su postojali i izborni srezovi, koji su formirani u sklopu sprovođenja izbora i predstavljali su izborne jedinice, čija se područja nisu uvijek poklapala sa teritorijama upravnih srezova.
U komparativnom kontekstu, srezovi su bili slični administrativno-terititorijalnim jednicama istog nivoa u drugim državama, kao što su nekadašnji kotari u Austro-Ugarskoj i zapadnim pokrajinama Kraljevine SHS, odnosno nekadašnji ujezdi (rus. уезд) u carskoj Rusiji.
Remove ads
Također pogledajte
Reference
Literatura
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads