Vosak

Po pojmom vosak se najčešće podrazumijeva pčelinji vosak ili druga supstanca sa sličnim osobinama. U svakodnevnom govoru, pod pčelinjim voskom se misli na supstancu koju ispuštaju pčele a koju koriste pri pravljenju saća. Općenito, pojam vosak se odnosi na cijelu grupu supstanci sa osobinama sličnim pčelinjim voskom:

• Plastičnost na normalnoj temperaturi okoline
• Talište iznad 45 °C (što razlikuje voskove od masti i ulja)
• Relativno slaba viskoznost pri topljenju (za razliku od mnogih vrsta plastike)
• Nerastvorljivost u vodi
• Hidrofobnost

Voštana svijeća

Voskovi mogu biti prirodni (životinjski ili biljni), vještački napravljeni putem izdvajanja iz prirodne nafte ili potpuno sintetički napravljeni. Pored pčelinjeg, najpoznatiji prirodni voskovi su parafin (vosak iz nafte) i karanuba (vrsta biljnog voska). U voskove se ubraja i vosak u ljudskom uhu. Neki vještački materijali poput silikonskog voska imaju slične osobine i također se smatraju voskovima.

Komercijalni pčelinji vosak

Hemija

Hemijski, voskovi su tip lipida koji mogu sadržavati široku paletu alkana, estera i poliestera sa dugim ugljikovim lancima te hidroksilni esteri sa dugim lancima primarnih alkohola i masnih kiselina. Obično se razlikuju od masti jer im nedostaju trigliceridni estri glicerina (propan-1,2,3-triol) i tri masne kiseline. Pored estera koji doprinose visokim temperaturama topljenja i čvrstoći biljnog voska, ti voskovi su često mješavina supstituiranih alifatskih ugljikovodika sa dugim ugljikovim lancima, koji sadržavaju alkane, masne kiseline, primarne i sekundarne alkohole, diole, ketone i aldehide^[1] Parafinski voskovi su ugljikovodici, mješavina alkana obično u homolognom nizu po dužini ugljikovih lanaca.

Upotreba voska

Voskovi se koriste u mnoge svrhe: u proizvodnji voštanog papira, pri impregniranju papira i drugih materijala radi njihove otpornosti na vodu ili zbog izmjene osobina njihove površine. Vosak se koristi i u proizvodnji sredstava za poliranje obuće, drvenog namještaja i automobila, pri prekrivanju površina nekih vrsta sira kao i impregniranja tekstila i kože. Veoma dugo se vosak i slične čvrste masti koriste pri pravljenju svijeća, koje su se koristile za osvjetljenje i za dekorisanje pri brojnim vjerskim tradicijama, naročito u kršćanstvu i hinduizmu. Smatra se da je car Konstantin naređivao korištenje svijeća za vrijeme proslave Uskrsa tokom 4. vijeka. Danas svijeće koriste kršćani^[2] pri vjerskim obredima kao simbolu Isusovog svjetla.

U Rimokatoličkoj crkvi, svijeće od pčelinjeg voska se često koriste zbog određene simbolike, jer je kolonija pčela sestrinski celibat sa jednom jedinom majkom.^[3] Voštane svijeće se koriste umjesto lampi pri raznim jevrejskim svečanostima poput subotnjih svijeća, ceremonija Havdala, za vrijeme Hanuke i slično. Po jevrejskoj tradiciji, sinagoge trebaju biti dobro osvijetljene pa su vjernici često poklanjali voštane svijeće u tu svrhu. U paganskim religijama i modernim humanističkim festivalima, voštane svijeće igraju značajnu ulogu. Pored upotrebe u vjerskim obredima i svečanostima, voštane svijeće su se dugo koristile u svrhu osvjetljavanja u kućama, kao signali pri ratnim dejstvima, osvjetljavanju pri putovanjima kao i za računanje vremena. U moderna vremena, voštane svijeće se često koriste zbog blagog svjetla, dekorisanja i slično.

Vosak sa dodatim obojenim pigmentima se koristi kao medijum u slikarstvu i pri proizvodnji kreona i olovki u boji. Nekad se vosak koristio i u izradi karbo-papira koji se koristio za pravljenje daktilografskih kopija. Također, u kozmetici, ruž za usne i maskara su napravljeni između ostalog iz raznih masti i pigmentima obojenih voskova. Pored toga, voskovi se koriste i u različitim sportovima poput surfanja, skijanja, snowboardinga za podmazivanje. Parafinski vosak se koristi i za prekrivanje čokoladnih bombona. Od voska se izrađuju i voštani meci, koje se koriste pri raznim simulacijama.

Vrste voskova

Životinjski

• Pčelinji vosak - kojeg proizvode pčele
• Kineski vosak - kojeg proizvode štitaste uši Ceroplastes ceriferus
• Ušni vosak - koji se luči unutar ljudskog uha
• Lanolin (vosak iz vune) - koji se luči u ovčijim žlijezdama
• Vosak šelak - od insekta Kerria lacca

Biljni

• Karnauba - iz lišća palme Karnauba, Copernica cerifera
• Japanski vosak - biljni triglicerid (nije pravi vosak), iz plodova biljaka Rhus i Toxicodendron
• Jojoba ulje - jojoba se dobija cijeđenjem sjemena grma jojobe, Simmondsia chinensis
• Sojin vosak - dobija se iz sojinog ulja

Mineralni

• Ozocerit - koji se može naći u ležištima lignita
• Montan wax - ekstraktuje se iz lignita i mrkog uglja

Petroleumski

• Parafinski vosak - načinjen od alkana i ugljikovodika sa dugim lancima ugljika
• Mikrokristalni vosak - sa veoma finom kristalnom strukturom

Sintetički

• Polietilenski vosak - na bazi polietilena
• Hemijski izmijenjeni vosak - obično esterificirani ili saponificirani voskovi