Тбилиси

Тбилиси (Гүржи: თბილისი tʰ'biliˌsi  Tbilisi.ogg^[1][2] — «дулаан аршаан») — Кура мүрэнэй эрьедэ байрладаг 1,5 сая оршом ажаһуугшадтай Гүржиин ниислэл^[3] ба эгээн томо хото. V зуун жэлдэ байгуулһан. 

Тбилиси
Тбилиси хото
Нара ороходо Тбилиси Нара ороходо Тбилиси
Һүлдэ туг Һүлдэ тэмдэг
Гүржидэхи Тбилиси хото Гүржидэхи Тбилиси хото
Улас орон	Гүржи
Уласай хото	Тбилиси
Газар нютаг	726 км²
Хүн зон	1 113 000 хүн (2016)
Нягтарал	1533 хүн/км²
Сахим газар	tbilisi.gov.ge (гүр.)

Хото хизаар зэргэтэй Тбилиси нютаг засаг байгуулна, 726 км²^[4] нютаг дэбисхэрые эзэлжэ 1 113 000 хүнтэй (2016 он)^[5] гү, али 1 108 717 хүнтэй (2014 оной тоосоо), эдэ дунда 1 062 282 хүн хотынхи ажаһуугшад (2014 он), 4 хотын янзатай һууринда 16 015 хүн (2014 он), 22 хүдөө газарта 30 420 хүн ажаһууна (2014 он)^[6][7].

Нэрэ

Тбилиси гэһэн нэрэ түрүүшынхиеэ IV зуун жэлдэ дурдагдаһан байна; нэрэниинь дулаан аршаан бии болоһон ушарһаа холбоотой (Гүржи: ტფილისი [Тпилиси]; тбили — «дулаан»).

2008 онһоо Тбилиси нютаг засагта хамта 16 015 ажаһуугшадтай (2014 оной тоосоо)^[6] 4 хотын янзатай һууринууд — Диди-Лило (2420 ажаһуугшадтай, 2002), Загэси (5331 ажаһуугшадтай, 2002), Коджори (1867 ажаһуугшадтай, 2002), Цхнети (8187 ажаһуугшадтай, 2002)^[8] — болон 22 сельских населённых пункта общей численностью 30 420 человек (перепись 2014) ороно ^[7] Текущая статистика учитывает пгт и снп в составе города Тбилиси^[9], тогда как переписи населения выделяют отдельно^[6][7][8].

Түүхэ

Тифлис, 1852 он. В. Тиммай зураг.

Тобшо түүхэ

Тбилиси манай эринэй V зуун жэлдэ Ибериин хаан Вахтанг Горгасалиин байгуулһан болон VI зуун жэлдэ ниислэл болобо. Харин Тбтлада гэһэн нэрэ эртын римэй газарай зурагта харагдажа, Тбилиси хотын түүхын түбдэ I—II зуун жэлэй мозаикаар хэһэн бассейнтэй, хубсаһаа һэлгэхэ таһалгатай дулаан бани малтагдаһан байна. Хотын бусад газарта МЭҮ VI-III зуунай һууринууд малтагдажа гараа. 

Засаг захиргаанай хубаари

Мүнөөдэр хото иимэ дүүргэдэ хубаагдаһан^[10]:

• Ваке (ვაკე)
• Сабуртало (საბურთალო)
• Исани (ისანი)
• Самгори (სამგორი)
• Дидубе (დიდუბე)
• Чугурети (ჩუღურეთი)
• Глдани (გლდანი)
• Надзаладеви (ნაძალადევი)

2008 онһоо Тбилиси нютаг засагта хамта 16 015 ажаһуугшадтай (2014 оной тоосоо)^[6] 4 хотын янзатай һууринууд — Диди-Лило (2420 ажаһуугшадтай, 2002), Загэси (5331 ажаһуугшадтай, 2002), Коджори (1867 ажаһуугшадтай, 2002), Цхнети (8187 ажаһуугшадтай, 2002)^[8] — болон 22 сельских населённых пункта общей численностью 30 420 человек (перепись 2014) ороно ^[7] Текущая статистика учитывает пгт и снп в составе города Тбилиси^[9], тогда как переписи населения выделяют отдельно^[6][7][8].

̪Хүн зон

Хүн зоной тоо

Тбилиси хотын хүн зоной тоо бүридхː

1825[11]	1833[12]	1840[13]	1856[14]	1867[15]	1870[16]	1885[17]	1897[18]	1923[19]	1926[20]	1937	1939[20]	1959[21]	1970[22]	1979[23]
29 859	19 170	23 045	38 375	60 937	70 591	89 551	159 590	233 958	294 044	451 679	519 220	694 664	889 020	1 066 022

Арад яһан

2002 оной тоосоогой ёһоор, Тбилисиин 1 081 679 ажаһуугшадай дунда гүржинүүд 84,2 % (910 712 хүн), армянууд — 7,6 % (82 586 хүн), ородууд — 3,0 % (32 580 хүн), осетинууд — 1,0 % (10 268 хүн), азербайджанууд — 0,9 % (10 942 хүн), грегүүд — 0,4 % (3792 хүн), бусад — 2,9 % (27 471 хүн) болоно^[24].

Арад яһан (2002 оной тоосоо) ^[24]

Тбилиси	1 081 679	100,00 %
гүржинүүд	910 712	84,19 %
армянууд	82 586	7,63 %
ородууд	32 580	3,01 %
курдууд	12 116	1,58 %
осетинууд	10 268	1,40 %
азербайджанууд	10 942	0,95 %
грегүүд	3792	0,35 %
украиншууд	3328	0,31 %
абхазууд	471	0,04 %
кистинүүд	73	0,01 %
бусад	9811	0,91 %

Шажан

Хотын хүн зоной угсаатанай болон шажанай бүридэл элдэб. Ажаһуугшадай диилэнхинь үнэн алдартанай (Гүржиин үнэн алдартанай церковиин) гэшүүдшье һаа, Абанотубани дүүргэдэ болон Мейданда эртын Метехи гүржиин церковьһоо холо бэшэ синагоганууд, мечеть сүмэ хэдэн зуун метр оршом өөр хоорондоо ойро байрладаг. 

Аха дүү хотонууд

Хотын хоорондо найрамдал тухай һануулдаг харгын тэмдэг (Саарбрюккен, Германи)

• Саарбрюккен (нем. Saarbrücken), Германи (1975)^[25]
• Ереван (арм. Երևան), Армени
• Нант (фр. Nantes), Франци (1979)^[25]
• Любляна (словен. Ljubljana), Словени (1975)^[25]
• Инсбрук (нем. Innsbruck), Австри (1982)^[25]
• Атланта (англ. Atlanta), АНУ (1987)^[25]
• Сан-Антонио (англ. San Antonio), АНУ (1994)^{[источник не указан 1663 дня]}
• Палермо (итал. Palermo), Итали (1987)^[25]
• Бристоль (англ. Bristol), Ехэ Британи (1988)^[25]
• Бильбао (исп. Bilbao, баск. Bilbo), Испани (1989)^[25]
• Киев (укр. Київ), Украина (1999)^[25]
• Астана (каз. Астана), Казахстан (2005)^[25]
• Вильнюс (лит. Vilnius), Литва (2009)^[25]
• Варшава (польск. Warszawa), Польшо (2010)^[25]
• Кишинэу (молд. Chişinău), Молдави (2011)^[26]
• Томск, ОХУ (2002)^[27]
• Грозный (чеч. Соьлжа-ГӀала), ОХУ
• Доха (араб. الدوحة‎‎‎), Катар (2012)^[28]