Германи

Германи (герман: Deutschland), албан ёһоор Холбоото Бүгэдэ Найрамдаха Германи Улас (герман: Bundesrepublik Deutschland) түб Европын улас юм. Хойто талаараа Дани, зүүн талаараа Польшо, Чехи, урда талаараа Австри, Швейцари, баруун талаараа Франци, Люксембург, Бельги, Нидерланд уласуудтай хиллэдэг. Мүн баруун хойто талада Хойто тэнгис, зүүн хойто талада Балтиин тэнгис оршодог. Германи 357,021 км² нютаг дэбисхэртэй болоод шэрүүн уларилтай. Хүн зонойнгоо тооноор Европын Холбооной гэшүүд дотор түрүүлдэг, мүн гадаада оршон һуугшадаараа дэлхэйдэ гурбан ороно.

Холбоото Бүгэдэ Найрамдаха Германи Улас Bundesrepublik Deutschland
Түрын туг Түрын һүлдэ
Уряа: Einigkeit und Recht und Freiheit «Нэгэдэл ба Үнэн зүб ба Сүлөө»
Түрын дуулалай нэрэ: Германшуудай дуун Das Lied der Deutschen
Германи һуури байра
Ниислэл		Берлин
Албан хэлэн		Германи
Арад түмэн		82% - Герман үндэһэтэн 7% - бусад Европынхон 11% - бусад арад түмэн
Түрэ засаг		Арадшалһан гурим, Холбоото байгууламжа, парламентын бүгэдэ найрамдаха засагтай
-	Холбооной юрэнхылэгшэ	Франк-Вальтер Штайнмайер
-	Холбооной канцлер	Олаф Шольц
Уласай хурал		германи Bundessammlung → «Холбооной суглаан»
-	Дээдэ танхим	германи Bundesrat → «Холбооной зүблэл»
-	Доодо танхим	германи Bundestag → «Уласай хурал»
Түүхэ
-	962 он	Арюун Римэй эзэнтэ гүрэн
-	1871-01-18	Германи эзэнтэ гүрэн
-	1990-10-03	Хоёр Германи эргэн нэгдэһэн
Дэбиcхэр газар
-	Бүхэлидөө	357,021 км2
-	Уһанай процент (%)	2.416 %
Хүн зон
-	Тоосоо (Загбар:Date)	83,155,000 (15)
ДНБ (ХАШТ)		2011 оной тоосоо
-	Бүгэдэ	$3.089 их наяд[1] (5)
-	Нэгэ хүндэ	$37,935[1] (18)
ДНБ (Нэрлэһэн)		2011 оной тоосоо
-	Бүгэдэ	$3.628 ехэ наяд[1]
-	Нэгэ хүндэ	$44,555[1] (19)
ОТББЭ (2006)		27 (бага)
ХХИ (2010)		0.885[2] (10) (дээдэ)
Мүнгэн тэмдэгтэ		Евро (EUR)
Сагай бүһэ		+1
Интернет домэйн		.de
Телефоной код		+49

Германиин гүйсэдхэхэ дээдэ байгуулга болбол Холбооной Засагай газар (Bundesregierung) юм. Тэрэнэй үндэһэн үүргэнь уласайнгаа улас түрын ударидалгые хэрэгжүүлхэдэ оршоно. Засагай газарай Канцлер (Bundeskanzler) ударидана. Германиин шүүхын тогтолсонь бусад уласуудай шүүхын тогтолсоһоо илгарха тусхай онсолигтой. Ехэнхи уласуудта шүүхын тогтолсо дангаараа түрүүлдэг аад, Германида дээдэ шүүхын үүргые холбооной шүүхын танхим, захиргаанай хэрэгэй шүүхэ газар, хүдэлмэриин шүүхэ газар, ниигэмэй шүүхэ газар гэжэ 5 дээдэ шүүхэ газарнууд тус тусайнгаа хүреэндэ хэрэгжүүлдэг, эдэ дээдэ шүүхэ газарнуудай ниилбэрииень шүүхын сенат гэжэ нэрлэдэг.

Германи хадаа Европын Холбооной үндэһэлэгшэ гэшүүн болоод, НАТО сэрэгэй альянсын, «Ехэ долооной» гэшүүн мүн.

Газар зүй

Германиин газарай хэлбэри

Германи Европын зүрхэн хэһэгтэ байрлана. Юһэн хүршэ улас хилэ нэгэтэй: хойто зүгтээ Данитай, баруун зүгтээ Нидерланд, Бельги, Люксембург, Францитай, урда зүгтээ Швейцари ба Австритай болон зүүн зүгтээ Польшо ба Чехитэй хилэлдэг. 1990 оной 10 һарын 3-да дахин нэгэдэһэн үдэрэй һүүлдэ Германиин түб байрлалга үлүү элирүүлэгдэнэ. Германиин талмайнь 357 000 км² тухай. Хойто зүгһөө урда зүг тээшэ эгээн утань 876 км, баруун зүгһөө зүүн зүг тээшэ 640 км юм. Эгээн гадаада хилын сэгынь хойто зүгтэ Зильт арал, зүүн зүгтэ Саксониин Найсеауэ, урда зүгтэ Бавариин Оберстдорф болон баруун зүгтэ Зельфкант (Хойто Райн-Вестфали) юм.

Германиин хилэнь ниитэдэ 3758 км утатай. Германида 81,8 сая шахуу ажаһуугшадтай. Германи хадаа Оросой һүүлдэ Европын олон хүн зонтой улас.

Газарай хэлбэри

Германиин хойто хэһэгынь мүльһэн галабта бии болоһон набтар тэгшэ газар юм (Хойто-Германиин набтар газар, эгээн набтар сэгынь — Вильстермаршынхи Нойендорф-Саксенбанде, далайн түбшэнһөө доошо 3,54 м). Гүрэнэй түб хэһэгтэ урда талаһаа ойтой уулархаг газар аад, урдада Альпа шэлэ нюруу үргэлжэлнэ (Германиин нютаг дэбисхэр соо эгээн үндэр сэг — Цугшпитце уула, 2 962 метр үндэр).

Уһан зүй

Германиин дэбисхэр нютагаар олон гол мүрэнүүд урдана, эдэ дунда эгээн томонь Райн, Дунай, Эльба, Везер ба Одер. Гол мүрэнүүд һубагаар холбоогдоно, хамагай алдартайнь — Балтын ба Хойто тэнгисые нэгэдүүлдэг Килиин һубаг. Килиин һубаг Килиин буланда эхилээд Эльба мүрэнэй адагта шудхана. Германиин эгээн томо нуур озеро — 540 км² талмайтай 250 метр гүнзэгы Боден нуур.

Түүхэ

Дунда зуун

Арюун Римэй эзэнтэ гүрэн

МЭҮ IV зуун жэлһээ хойшо герман угсаатан Германиин нютаг дэбисхэртэ ажаһууна. VI–VIII зуун жэлдэ алеманнуудай, баварнуудай, тюрингүүдэй, саксуудай гэхэ мэтэ герман угсаанууд Франкын уласай бүридэлдэ оробо. IX зуун жэлдэ Каролингын гүрэнэй унаһаар герман орон нютагууд уласай талаар амяарлажа, олон тооной гүнлигүүд бии болобо. Франкын гүрэнэй хубаалгын үрэ дүндэ (843 он) Зүүн-Франкын улас бии болоод, энэнэй тулгуури дээрэ X зуунда Германи хаанта улас бии болобо. 962 ондо I Оттон хаан Хойто ба Түб Италиие туйлажа эзэлһээр Арюун Римэй эзэнтэ гүрэн байгуулагдаба (1806 ондо Наполеоной усадхагдаһан). X-XV зуун жэлдэ балтын ба славян угсаатан ажаһууһан газарнууд Германиин бүридэлдэ оробо. Арюун Римэй эзэнтэ гүрэндэ сүлөөтэ хотонууд шухала үүргэ гүйсэдхэбэ (XV зуунай һүүлээр 80 үлүү байгаа).

Шэнэ үе

1530 ондо Австри ехэ гүнлиг, Богеми, Испани, Унгар хаанта уласууд, Нидерланд, Миланай ба Бургунди гүнлиг Арюун Римэй эзэн хаан болоһон V Карлай мэдэл доро оробо. Һабсбургтан обог Европын хахадые ноёрхобо.

1517 ондо Протестант шэнэшлэл эхилжэ, 1524-26 оной Таряашадай дайн ушаруулба. Германи католик ба протестант гүнлигүүдтэ хахараа. 1618-48 оной Гушан жэлэй дайн Германиин децентрализациие бэхижүүлбэ. XVIII зуун жэлдэ Прусси Австриһаа Силезиие, Польшоһоо Баруун Прусси ба Познаниие эзэлжэ, агуу гүрэнөөр өөдэлбэ.

Францида эсэргүү дайнда Германиин гүнлигүүд I Наполеоной буталагдаһан, Арюун Римэй эзэнтэ гүрэн усадхажа тэрэнэй орондоо Райнай холбоое байгуулба. 1814-1815 оной Венын ехэ хуралай шиидхэбэриин ёһоор, 1815 ондо 38 герман уласууд Германиин холбоо (Deutscher Bund) байгуулба. Германиин холбоое Австриин эзэнтэ гүрэнэй кайзер байһан Холбооной юрэнхылэгшэ ударидагша байгаад, Бундестаг (Bundestag, Холбооной хурал) газар нютагуудые түлөөгдэбэ. 1848-49 ондо нэгэдэлгын түлөө буржуазиин-арадшалһан хубисхал болоһоншье һаа, илагдаһан байгаа. Тэрэнэй һүүлээр Австри ба Прусси хоорондо Германиин нэгэдэхын түлөө тэмсэл түрөө.

Бисмарк Пруссин эзэрхэг түримхэй тулгуури дээрэ Австригүйгөөр Бага Германиие (Kleindeutschland) нэгэдхэбэ. Тэрэнэй шатанууд: 1864 оной Дани-Пруссиин дайн илажа гараһанай һүүлээр 1866 оной Австри-Пруссиин дайнай үрэ дүндэ Хойто-Германиин холбоо (Norddeutscher Bund) бии болоод (1867 он), 1870-1871 оной Франци-Пруссиин дайнай һүүлдэ Эльзас ба Лотаринги эзэлжэ абаад Версаль ордондо Германиин эзэнтэ гүрэниие тунхаглагдаба (Deutsches Reich, 1871 он). 1884–1885 оной хоорондо Германи Африка болон Океанида харьяатан оронуудые тогтобо.

XX зуун жэл

1871—1918 оной хоорондо Германиин эзэнтэ гүрэн

1914 ондо Германи Дэлхэйн нэгэдүгээр дайнда орожо, Германи ба Австриин сэрэгэй блок илагдаба. 1918 оной Ноябриин хубисхалай дүндэ хаанта засаг унажа бүгэдэ найрамдаха засаг мандаба (Ваймарай бүгэдэ найрамдаха улас). Версалиин хэрээгэй ёһоор Германиин тала дайнай бүхы харюусалгые хүлеэжэ, зэбсэггүй орон болохо, тодорхой оронуудта репараци үгэхэ зэргэ заалтанууд ороһон болон Германи уласай түлэхэ ёһотой репарациин ниитэ хэмжээ 1921 ондо 132 тэрбум марка (31,5 тэрбум ам. доллар) байгаа. Гэхыдээ Германи уласые һуларуулжа, сэрэг зэбсэгэй хубида аюулгүй болгохо оролдолгонь бүтээгүй. 1930-аад ондо Германи улас Версалиин хэрээнһээ гараа.

1933 ондо Адольф Һитлерэй ударидаһан нацистууд эрхые абажа, дахин дэлхэйн хэмжээнэй дайн эхилүүлһэн бэлэй. Дэлхэйн хоёрдугаар дайнай һүүлдэ Германи зүблэлтын, америкын, англиин ба франциин дүрбэн эзэмдэлгын бүһэ нютагуудта хубаагдаба. 1949 оной 5 һарын 23-да америкын, англиин ба франциин эзэмдэлгын бүһэ нютагуудһаа Бонн ниислэлтэйгээр Холбооной Бүгэдэ Найрамдаха Германи Улас (Bundesrepublik Deutschland) байгуулагдаба. 1949 оной 10 һарын 7-до зүблэлтын бүһэ нютаг Бүгэдэ Найрамдаха Арадшалһан Германи Улас (Deutsche Demokratische Republik) бии болобо.

1989 ондо Берлинэй хана унаба. Хоёр улас 1990 оной 10 һарын 3-да нэгэдээ. Нэгэдэһэн Германиин ниислэлые Берлин руу нүүбэ. 1957 ондо Баруун Германи Европын эблэлые байгуулһан оронуудай нэгэ болоод, энэ байгуулга 1993 ондо Европын Холбоо болоһон байна. Германи Шенгенэй бүһэдэ ороһон болон 1999 ондо Еврое мүнгэн тэмдэгтээ болгоһон.

Улас оронууд

Германиин холбоото засагай бүридэл

Германи улас «газар нютаг» гэжэ удхатай германяар Länder гэжэ нэрэтэй холбооной 16 можоһоо бүридэнэ. Тус бүридөө үндэһэн хуулита, өөртөө засаха эрхэтэй тула заримдаа можо улас гэжэ баһа нэрлэдэг. Эдэһээ Бавари, Саксони, Тюринги гурбаниинь албан ёһоор "сүлөөтэ улас" гэгдэдэг аад, Берлин, Бремен, Һамбург гурбан хотонь можын зэргэлэлтэй болоһон тула хото улас гэжэ хэлэгдэдэг.

Можо	Ниислэл	Нютаг дэбисхэр (км²)	Хүн зон
Баден-Вюртемберг	Штутгарт	35,752	10,717,000
Бавари	Мюнхен	70,549	12,444,000
Берлин	Берлин	892	3,400,000
Бранденбург	Потсдам	29,477	2,568,000
Бремен	Бремен	404	663,000
Доодо Саксони	Һанновер	47,618	8,001,000
Мекленбург-Урда Поммерани	Шверин	23,174	1,720,000
Райн-Пфальц	Майнц	19,847	4,061,000
Заар	Заарбрюккен	2,569	1,056,000
Саксони	Дрезден	18,416	4,296,000
Саксон-Анхальт	Магдебург	20,445	2,494,000
Тюринги	Эрфурт	16,172	2,355,000
Һамбург	Һамбург	755	1,735,000
Һессен	Висбаден	21,115	6,098,000
Хойто Райн-Вестфали	Дюссельдорф	34,043	18,075,000
Шлезвиг-Һольштайн	Киль	15,763	2,829,000

Доодо Саксони

Бремен

Хамбург

Мекленбург-
Урда Поммерани

Саксон-
Анхальт

Саксон

Бранденбург

Берлин

Тюринги

Һессен

Хойто Райн-
Вестфали

Райн-
Пфальц

Бавари

Баден-
Вюртемберг

Заар

Шлесвиг-
Хольштайн

Гол хотонууд

Берлин Һамбург Мюнхен Кёльн	Дугаар	Хото	Газар можо	Хүн зон[3]	Майндахи Франкфурт Штутгарт Дюссельдорф Дортмунд
	1	Берлин	Берлин	3,326,002
	2	Һамбург	Һамбург	1,718,187
	3	Мюнхен	Бавари	1,364,920
	4	Кёльн	Хойто Райн-Вестфали	1,013,665
	5	Майндахи Франкфурт	Һессен	676,533
	6	Штутгарт	Баден-Вюртемберг	591,015
	7	Дюссельдорф	Хойто Райн-Вестфали	589,649
	8	Дортмунд	Хойто Райн-Вестфали	571,403
	9	Эссен	Хойто Райн-Вестфали	565,900
	10	Бремен	Бремен	544,043
	11	Дрезден	Саксони	517,765
	12	Лейпциг	Саксони	510,043
	13	Һанновер	Доодо Саксони	509,485
	14	Нюрнберг	Бавари	490,085
	15	Дуйсбург	Хойто Райн-Вестфали	487,470
	16	Бохум	Хойто Райн-Вестфали	362,585
	17	Вупперталь	Хойто Райн-Вестфали	342,570
	18	Билефельд	Хойто Райн-Вестфали	327,199
	19	Бонн	Хойто Райн-Вестфали	307,530
	20	Мюнстер	Хойто Райн-Вестфали	293,323

Зурагай сомог

• 
  Эльц хэрэм Мозель голой эрьедэ (Райнланд-Пфальц)
• 
  Хаанай Хоэншвангау хэрэм (Бавари)
• 
  Хаанай Нойшванштайн хэрэм (Бавари)
• 
  Бранденбургын хаалга (Берлин)
• 
  Бремен хотын ратуша (Бремен)
• 
  Порта Нигра, Трир (Райнланд-Пфальц)
• 
  Райхстаг (Берлин)
• 
  Аахенай собор, Аахен (Хойто Райн—Вестфали)
• 
  Фрауэнкирхе, Дрезден (Саксони)
• 
  Кёльной собор, Кёльн Хойто Райн — Вестфали
• 
  Вильгельм эзэн хаанай дурасхалта сүмэ, Берлин
• 
  Гарц нюруугай Броккен орьёл (Саксони-Анһальт)
• 
  Рюген аралда шохойн шулуун (Мекленбург-Ара Померани)
• 
  Цугшпитце уулын орой Альпа хаданууд соо (Бавария)
• 
  Франкфурт-ам-Майнын хотын түб
• 
  Лорелей хапсагай Сант Гоарсһаузенэй хажууда, Райнланд-Пфальц
• 
  Германи углуу, саанань Эрэнбрайтштайн хэрэм, Кобленц (Райнланд-Пфальц)
• 
  Илалтын колонно Ехэ Мушэн гэжэ талмай дээрэ, (Берлин)
• 
  Фонтан правосудия д Рёмерберг талмай, Франкфурт на Майне (Һессен)
• 
  Гёльчтальбрюкке хүүргэ, Нечкау (Саксония)
• 
  Собор Альтер Маркт соо Потсдам
• 
  Аллианц Арена, Мюнхен (Бавария)
• 
  Германиин музей, Мюнхен (Бавария)
• 
  Хурдан поезд ICE соо Кёльн гарал

Холбооһон

• Москвада Германиин элшэн сайдай яаман (герм)
• Холбооной Засагай Газар (герм)
• Бундестаг (герм)
• Deutschland.de – Official Germany portal (non-profit)
• Германиин Канцлерэй албан ёһоной сайт (герм)
• Chief of State and Cabinet Members Архивировалһан 12 зургаа һара 2007 оной. (англ)
• Germany entry at Encyclopedia Britannica (англ)
• Germany Архивировалһан 21 хоёр һара 2009 оной. at UCB Libraries GovPubs (англ)
• Facts about Germany – by the German Federal Foreign Office (герм)
• Destatis.de – Federal Statistical Office Germany (герм)