Башкираш

Башки́раш, башкортой (башк. башҡорттар; шайн цӀе – башкорт^[28], башкурт^[29]; шира цӀе — башкирхой^[30][31]) — туьркийн къам, Башкирийчоьн орамера бахархой^[32].

Башкираш
Murtaza Rakhimov Zeki Velidi Togan Babich Shaikhzada en:Zaynulla Rasulev en:Zagir Ismagilov en:Galimyan Tagan en:Irek Zaripov
Шен цӀе	башк. башҡорттар
Дукхалла а, ареал а
Дукхалла	1,7 млн[1]
Росси: 1 571 879 (перепись 2020 г.)[2]  Башкирийчоь: 1 268 806  Челябинскан область: 128 071  Оренбурган область: 36 181  Тюменан область: 3 001 Кеп:Флаг Ханты-Мансийский АО — Югра: 29 717 Кеп:Флаг Ямало-Ненецкий АО: 6 111  Пермийн мохк: 16 105  Свердловскан область: 17 286  ГӀезалойчоь: 11 029  Курганан область: 8 026  Самарин область: 5 254  Москох: 5 715  Москохан область: 4 258  Саратовн область: 2 129  Удмурти: 1 982  Петарбух: 3 185  Ленинградан область: 1038  Красноярскан мохк: 2 595  Коми Республика: 816  Кемеровн область: 1 080  Краснодаран мохк: 1 778  Республика Саха: 1 109  Томскан область: 1 125  Иркутскан область: 797  Приморьен мохк: 606  Байкалдехьара мохк: 534  Хабаровскан мохк: 502  Омскан область: 490  Ростовн область: 538  Волгоградан область: 390  Калининградан область: 314  ГӀирма: 516  Севастополь: 152  Ставрополан мохк: 468  Нохчийчоь: 157  Мурманскан область: 995  Кхазакхстан: 19 996 (2023)[3] или 25 000[4] Карагандин область: 3844 Костанайн область: 3760 Акмолан область: 1887 Павлодаран область: 1276 Астана: 1271 Акхтоьбен область: 809 Къилбаседа-Кхазакхстанан область: 673 Алма-Ата: 669  Украина: 4 253 (перепись 2001 г.)[5] или 3200[6]  Узбекистан: 3 707 (оценка 2000 г.)[7] или или 49 000[8]  ГӀиргӀазойчоь: 1 111 (2009)[9] или 900[10]  Туркмени: 3820 (перепись 1995) или 8700[11]  Молдави: 610 (перепись 1989)[12] или 600 [13]  Гуьржийчоь: 379 (перепись 1989)[14]  Азербайджан: 533 ( перепись 1989)[15]  Эрмалойчоь: 145 (перепись 1989)[16]  Латви: 205 (01.01.2023 г.)[17]  Белорусси: 607 (оценка 2009 г.)[18] или 1200[19]  Литва: 84 (перепись 2011 г.)[20] или 400[21]  Эстони: 112 (2011 г.)[22]  Таджикистан: 143 (2010)[23] или 8900[24]
Хаам
Мотт	башкирийн[25]
Дин	хьанафийн мазхӀабан суннийн маьӀнан ислам
Йукъабоьду	туьркийн къаьмнашна
Гергара къаьмнаш	гӀезалой, ногӀий
Схьабалар	туьркех, гӀажарех[26][27]
Викиларми чохь медиафайлаш

Дуьненахь веха 1,7 миллион гергга стаг. Российн Федерацехь, 2010 шарахь Йерригроссийн бахархой лараран жамӀашца, веха 1 584 554 башкир, царех 1 172 287 — Башкортостан Республикехь^[33].

Къоман мотт — башкирийн, иштта баьржина бу оьрсийн а, гӀезалойн а меттанаш. Лело дин — суннийн маьӀнийн ислам.

Этноним

Башҡорт этнониман масех маьӀна ду:^[34]

• XVIII бӀешеран талламчийн В. Н. Татищевн, П. И. Рычковн, И. Ш. Георгин версица башҡорт дешан маьӀна ду «коьрта борз»^[35][36][37];
• 1847 шарахь историко-мохкӀаморхочо В. С. Юматовс йаздина, башҡорт бохучун маьӀна «накхарш лелориг» бохург ду аьлла^[38];
• 1867 шарахь Пиетарбухехь арахецна «Башкирийн шира йукъ лаьттина хилла, хьалхалера уфан провинцин меттигах, лаьцна историн йозанашца», башҡорт дашо билгалбоккху Уралан корта^[39];
• Российн историко а, этнографо а А. Е. Алекторовс 1885 шарахь аратеттина верси, цуьнца башҡорт дош «ша къам» бохург ду^[40];
• Этнограф М. И. Уметбаевн хетарехь, ширачу заманахь башкираш шеш шайх олура «баш унгар» («коьрта унгар»), тӀаьхьо «башгур», ткъа кхин а тӀаьхьа «башкурт»^[41];
• Д. М. Данлопуца(ингалс.) этноним башҡорт хьалайоьду beshgur, bashgur кепашка, аьлчи а, пхиъ тайпа, пхиъ огур. ХӀунда аьлча Sh хӀинцалерачу маттахь, L доьшу булгарийн маттахь, цундела, Данлопан хетарехь, башҡорт (bashgur) а, булгар (bulgar) а этнонимаш цхьатерра ду^[42];