Парабоч
Мохне кӀоштара йурт, Нохчийчоь. From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Парабоч — Нохчийн Республикин Шелковскан кӀоштара эвла[6]. ЙукъайогӀу Шелкозаводскин йуьртан меттиган.
.svg)
Remove ads
Географи
Лаьтта Теркан аьрру бердаца, Парабочан заказникан дозанехь, цуьнан малхбален агӀора. Эвлан малхбузехьа, хьуьнан къилбаседа йистехь, лаьтта башха Ӏалашбен республикин маьӀна долу Ӏаламан мохк «Карьеран Ӏам», иза кхоллабелла иштта цӀе йолчу хи латтийлин бух тӀехь.
Парабочин заказник йу Теркан аьрру бердаца йолу ерриг географин кӀошт, Старощедрински гӀалин тӀийра малхбузехь цӀерпоштнекъан тӀекхаччалц. Муьлхха а кепара таллар магийна дац цигахь. Къилба-малхбалехь доза ду БоргӀанен заказникца[7].
Гергара нах беха меттигаш: къилбаседа-малхбалехь — Шелкозаводски гӀала, къилбаседа-малхбузехь — Коби эвла, къилбехьа — Азамат-Йурт, малхбалехьа — Харьковски эвла, малхбузехьа — Новощедрински а, Старощедрински а гӀаланаш, къилба-малхбалехь — Первомайски (ДегӀаста), къилба-малхбузехь — Хьаьнгаш-Йурт[8].
Кашман эрк чекхдолу эвлан къилбаседа йистехула[7].
Микротопоними
Хьаннаш
- ГӀазакхийн хьун – лаьттара Теркан бердаца. ХӀинца йукъайоьду Парабочин хьуьнан бахаман[7].
- Пачхьалкхан хьун – иштта олура 1917 шерал хьалха, хӀинца Парабочевн хьуьнан бахаман йукъара, йерриг хьуьнан массивах, Парабочан къилбехахь, малхбалехь, малхбузехь, Теркан аьрру бердаца лаьттачу. Пачхьалкхан хьуьнхахь совгӀатна дела шайн дакъош дара, паччахьан чинхойн[9].
Хотеш
- Гренадерийн хоти – меттиг лаьттина эвлан къилба агӀора.
- Лафетан хоти – эвлан къилбехьа лаьтта. Хотин масех тӀегӀа йу, цигара схьа цӀе а тиллина.
- Эрзан хоти – иштта цӀе йолу хоти эвлан къилбехьа а, къилбаседехьа а йара[9].
- Александровн хоти – иштта цӀе йолу меттиг йу Парабочан къилбехьа.
- Гоьрга хоти – лаьттара эвлан къилба агӀора.
- Лопатинан хоти – лаьтта эвлан къилба агӀора. Долахь хилла гӀарулин Лопатинан, цуьнан гӀарулин пост Теркан бер йистехь йара. Кхин а йу Лопатинан пост а, Лопатинан гечо а[7].
Баьрзнаш
- Валентинан барз – лаьтта эвлан йистехь.
- Дешин барз – лаьтта Парабоч эвлан а, Старощедрински гӀалан а йуккъехь. Тарло, иза шира кошан барз хила, барз тӀехь лаьтта реперан хьаьрк[7].
Инженеран кхолламаш
- Пачхьалкхан вал – чекхболу эвлан къилба агӀора. Бина XIX бӀешарахь дистина Терках лардалархьама.
- Трахтан некъ – трахт галдаьккхина тракт – поштан некъ ду. Чекхболура гӀарулийн постийн асанца ширачу гӀаланашна уллехула, ГӀизларера Мазалке кхаччалц. ХӀора гӀалахь йара поштан станцеш, цигахь латтайора кийчча масех говр новкъахь гӀелйелларш хийцархьама. Поштан гӀудалкх ларйора герзашца болчу хойша.
- «Шемилан» чӀагӀо – онда чӀагӀонах йисина саьлнаш, лаьтта Парабоч трассийца тухучу новкъан аьрру агӀора. Йуккъерачу бӀешерашкара гӀажарийн чӀагӀо Семендеран саьлнаш хила а тарло[7].
Remove ads
Истори
Эвлан цӀеран бух биллира, кхузахь кемсийн бошмаш йоьгӀначу, чагӀаран завод йиллинчу, Парабочиевн фамилис[9].
Эвла дуьххьара хьахийна 1794 шарахь мехкада волчу Калустовс Сенатан инарла-прокурор хиллачу эла А. А. Вяземскийн когаметтайолчуьнгара оьцучу хенахь. Оцу хенахь ГӀизларан уездан йукъахь йара; 1832 шарахь дӀатоьхна Гребенски гӀазакхийн полках[3].
Шен заманахь А. В. Хастатовн тӀаьхьенийн доларчу эвлахь М. Ю. Лермонтов хилла лору[10]. Иза доьзна ду, цхьаьна декъана, эвлахь болх беш М. Ю. Лермонтовн музей хиларца, тӀечӀагӀдарехь, ХастатовгӀеран кертарчу цӀенна чохь. Цуьнца хьаьна, хаамаш бу, ХастатовгӀеран Шелкозаводскехь бен мохк ца хиларх, поэт а цигахь хуьлуш хилла. Ткъа Парабоч эрмалойн мехкадайн КалустовгӀеран мохк хилла[11] — лаххара а, цуьнан бахархойх 1830-гӀа шерашкахь гӀазакхий хиллалц[12]. Усадьба же Калустовых существовала здесь, по-видимому, до 1917—1918 годов[13]. Цигара схьа, чохь М. Ю. Лермонтовн музей йолу элийн цӀа — КалустовгӀеран мехкан йуккъера цӀа ду, цу тӀе Шелкозаводскера ХастатовгӀеран баринан цӀа ца дисина[12]. Цхьацца хаамашца, XX бӀешо чекхдолуш эвлан къилбан йистера меттигах олура «КалустовгӀеран бошмаш»[14].
Remove ads
Бахархой
100
200
300
400
500
2010
1990 шеран 1 январехь Харьковски сельсоветан (йукъ — Харьковски эвла) йукъахь йолчу Парубоч эвлахь, вара 357 вахархо[18]. 2002 шеран бахархой багарбаран жамӀашца, Парабоч кӀотарахь вехара 443 стаг, царех 209 боьрша стаг а, 234 зуда а, 94 % бахархой бара нохчий[19].
Сийлаллаш
- М. Ю. Лермонтовн литературин музей.
Билгалдахарш
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads