Чартой

Чартой — нохчийн тайпанех цхьа тайпа, Нохчмахкахойн тукхаман йукъара. Чокаев Катис дийцарехь Чартой тайпа цхьанне тукхум йукъа ца догӀу^[1]. Тайпанан векалийн яьхна ДНК-тесташ гойту уьш J2 а, R1b а гаплотобанера хилар^[2].

Къена тайпа
Чартой
Кхин цӀерш	Чертой
Этноиерархи
Раса	Кавказан
Тукхам	нохчмахкахой
Йукъара хаамаш
Мотт	нохчийн меттан нохчмахкахойн лер
Дин	• дин • ислам (суннизм)
Къам	нохчий
Таханлера дӀасакхалхар
Росси: хууш дац      Нохчийчоь: хууш дац      ДегӀаста: хууш дац      ГӀалгӀайчоь: хууш дац
Хьалхалера дӀасакхалхар
Къилбаседа Кавказ: • шира. мохк Нохч-Мохк
Викиларми чохь медиафайлаш

Географи

Тайпанан йуьрт лору Чартой-йурт йа Чартали (Гуьржийчоь). Амма Нохчийчохь а йу меттигаш тайпанан цӀарах тера, масала, Нохч-КӀиелан къилбехьара кӀотар Чарода (саьлнаш) йа Нохч-КӀиелан йист Чарадойн овла.

1849 шеран гурралца Жалкх хин тӀехь лаьттина Чертойн эвла.

Дийцарехь, Гуьмсе йиллина XVII бӀешо долалуш акъарийн латташ тӀе Гуьмс-хин герга охьабаьхкинчу Чартойша^[3].

Топонимаш

• Чарода - Нохч-КӀиелан къилбехьара кӀотар.
• Чарадойн овла - Нохч-КӀиелан йист.
• Чарадойн кешнаш ду Нохч-КӀиелан чохь.
• Нохч-КӀиелан къилба-малхбузехь лаьтта Чарад-корта.
• Нохчийн акъарийн тӀехь Мескар-Эвлан къилбаседехьа, Жалкхан аьтту бердаца бу Чартой-Барз^[4].
• Ӏаларан къилбехьа, ХӀуо бассара Ӏинан кӀоштехь ду Чартойн кешнаш.

Схьабовлар

А.Д.Вагаповс а, Р.П.Ахмадовс а Чартойн тайпанан цӀе йаьлла лору ломан Гуьржийчоьнан Пшавиера топоним-ойконимах Чарталих. ЦӀеран билггала долу маьӀна ца даккхало. Хила тарло, дош кхолларан бух кхузахь Ча (че) — акхаро, -р, -та, -ли — нохчийн маттахь алсама йолу суффиксаш. Иштта суффикс -л гуьржийн маттахь а йу. Ча тотеман дийнат хилла хьалхарчу заманахь. Цигара схьа, ала мегар ду, Чартали — Чартойн тайпанан даймохк бу, ткъа кхин а гуьржийн фамилин Чарталишвилин а. Тамашийна ду цхьаьана Черточо, НГӀАССР Совет министровхь йолу Нохч-ГӀалгӀайн гуманитаран Ӏилманийн институтан хиллачу белхалочун Сиражуддин Чингисханович Эльмурзаевн дийцар, шен ворхӀалгӀачу ден цӀе Григорий а хилла, иза керста гуьржий а хилла бохуш долу^[5].

А.Сулеймановн хетарехь Чарадой – этноним йу йуста мегаш йолу, ДегӀастанара чародойшца.

Талламхоша боху тайпанаш чIантий а, чартой а хьалха хӀинцалерачу къилбаседа ломан Гуьржийчохь йолчу ЧIантио а, Чартали а эвланашкахь баьхначу вайнахах бух болуш ду^[6].

Дайшкара деана дийцаршкахь, тайпанаш Чертой, Ялхой, Бийтарой схьадевлла XVII бӀешарахь кхаа вешех – Ялхох, Битрох, Чертох. Церан дай а, уьш а баьхна Нажи-Йуьртан кӀоштарчу Гилнахь, ткъа кхин а хьалха баьхна Гуьржийчоьнан дозанашца.

Баржар

Тайпанан векалш беха меттигаш: Бена-Йурт, БердакӀел, Галне, Гуьмсе, Доьлаке, Къеди-Йурт, Илсхан-Йурт, Ишоре, Лаха Невре, Мескар-Эвла, Нойбера, Цоци-Эвла, ЧӀулга-Йурт, Шела, Ӏаларой-Эвла, Ӏелин-Йурт, кхин а^[3].

Бекъабалар

Чартой бекъало некъешка: Аьстмар некьи, Гакин некъе (J2), Гойн некъе, Зокин некъе, Исмайлан некъе, Кешкарой, Суьнтаран некъе, ТӀалтӀин некъе, ЧӀугин некъе

ГӀарабевлла Чартой

• Ахтаханов, Руслан Абуевич (1953 шеран 14 мартехь — 2011 шеран 15 ноябрехь) — нохчийн поэт, Россин йаздархойн Союзан декъашхо, Боровик Артеман цӀарахчу премин лауреат, Современни гуманитарни академин проректор.
• Кишиева Хеда - Кунта-Хьаьжа Кишиевн нана, Дадагов ХӀибин йоӀ хилла, зийарат ду Эртанахь (Хьаьжи йурт) Веданан кӀоштахь.
• Мамакаев, Ӏаьрби Шамсуддинович (1918–1958) — нохчийн йаздархо. Вина Теркан кӀоштан Лаха-Неврехь. Дуьххьара байташ зорба тоьхна 1934 шарахь. 1940 шарахь арайаьлла дуьххьарлера сборник поэтан – «Теркан тулгӀенаш». МамакаевгӀеран схьадовлар Гильнера ду, Сунтар-некъех бу уьш, дукхах болу Сунтар некъе беха Гуьмсеь а, Лаха-Неврехь а.
• Мациев Ахьмат — нохчийн Ӏилманча, хьехархо, нохчийн йозан бухбиллинчарах цхьаъ, 50 сов Ӏилманийн белхан автор, Филологин Ӏилманийн кандидат^[7].
• Мичиган Эски — 1851 шарахь дуьйна имам Шемалан Мичиган гуонан наиб^[8][9]. Схьавалар Теркйисттера ду. Цигара кхелхина Нойбера. 1857 шеран июлехь каравахна паччахьан бӀаьччаллийна. Ваха БоргӀане охьахаийна, дӀавоьллина БӀачи-Йуртахь.
• ХӀовка — 1824-1825 шерашкахь Нохчийчоьнан имам, цӀера Гермчигара хилла.
• Хасханов, Руслан Самадович — художник.
• Чартойн Сунтар — император Александр Ӏ-чун гӀарулера эпсар^[10].
• Эльмурзаев, Сераждин Чингисханович (1911-1974) — филолог а, историк а, ворхӀ том йолчу «Нохчийн фольклоран» автор.

• Мичиган Эски
  Мичиган Эски
• 
  Мамакаев Ӏаьрби
• 
  Ахтаханов Руслан
• 
  Хасханов Руслан