Рожанский Ермей Иванович

Рожанский Ермей Иванович (1741 çул, Кăрмăш хули — 1813 çул, Кăрмăш хули) — ÿкĕтлевçĕ (тăнлантаравçă, миссионер), сăваплăхçă, кивĕ чăваш çырулăхне йĕркелекенсенчен пĕри^[1].

Ермей Рожанский
Рожанский Ермей Иванович
Çуралнă чухнехи ят	Рожанский Ермей Иванович
Çуралнă вăхăт	1741-мĕш çул
Çуралнă вырăн	Чĕмпĕр кĕперни, Кăрмăш уесĕ, Кăрмăш хули (халĕ Пильна районĕ, Чулхула облаçĕ, Раççей Федерацийĕ, Кăрмăш ялĕ)
Вилнĕ вăхăт	1813-мĕш çул
Вилнĕ вырăн	Кăрмăш хули
Гражданлăх	Раççей
Пăхăнулăх
Ашшĕ	Иван Герасимов
Ачисем	Григорий Рожанский, Тимофей Ермеев Рожанский

Рожанский хушаматлă урăх çынсем çинчен Википедире статьясем пур.

Кунçул

Кăрмăш хулин (1925-мĕш çултанпа ял) гербĕ. 1780-мĕш çулта йышăннă, унтанпа пĕрре те улшăнман

1741 çулта Кăрмăш хулинче çуралнă. Чулхулари тĕн семинарине пĕтернĕ.

1765 çулта Кăрмăшпа Етĕрне уесĕнчи чăвашсем ыйтнипе ăна ӳкĕтлевçĕ (тĕн йĕркисене вĕрентекен) пулма лартаççĕ. 1788 çул тĕлне вăл куçару шкулне йĕркелет, çав ĕçре ăна хăйĕн ывăлĕ Г. Рожанскипе унăн юлташĕ И.Русановский семинаристсем пулăшса пынă. Çак ушкăн вырăсларан кĕске катехизис куçарнă (кĕнеке 1800 çулта Петербургра пичетленсе тухнă), 130 уроклă вĕренӳ пулăшу кĕнекине хатĕрленĕ.

Хусан епархийĕн пуçлăхĕ В.Пуцек-Григорович хушнипе Рожанский чăваш чĕлхин пĕрмĕш грамматикине — «Сочинения, принадлежащие к грамматике чувашского языка» — çырас ĕçе те активлă хутшăннă. Асăннă пулăшу кĕнекисемпе Хусанти тата Чулхулари тĕн семинарисенче чăвашла вĕрентес ĕçре усă курнă.

1784 çулта Рожанский Чулхула епископĕ Дамаскин хушнипе вырăсла-тутарла-чăвашла-ирçелле-марилле сăмахсарăн чăвашла-тутарла пайне редакциленĕ. Сăмахсар умсăмахне те («Чăвашсем çинчен») вăлах çырнă.

1788 çулта Ермей Рожанский «Кĕске катехизиса» чăвашла куçарнă, вăл вара 1800 çулта Петербургра пичетленсе тухнă^[2]. Рожанский кивĕ чăваш çырулăхне йĕркелес ĕçе хастар хутшăннă, чăваш литературине никĕсленĕ.

Рожанский Ермей Иванович 1813-мĕш çулта вилнĕ. Çав вăхăтрах В.Г.Родионов вилнĕ вăхăт пирки XIX ĕмĕр пуçламăшĕ тенипех çырлахать.

Интернетра ак çапла калани пур^[3]:

Ҫӑлкуҫри текст(выр.)  

В настоящее время совершенно точно установлено, что Ермей Иванович Рожанский скончался в 1813 году в г. Курмыше (Успенский Собор), в возрасте 72 лет.

Один из его сыновей Тимофей Ермеев Рожанский по выбытию из НДС с 1791 года служил в с. Кологриево и в с. Стексово Ард. у. Ниж. губ. С 1803 года в с. Богородское Грб. у. Рождественской ц-ви Священником и Благочинным и в 1806 году там же посвящен в Протопопы. С 1813 года был Цензором по Грб. уезду для рассмотрения сочиняемых ученым Духовенством проповедей и руководителем к сочинению систематических бесед. Так же им было обращено 40 крестьян из секты к Греко-росийской церкви и пр...

Тимофей Ермеев в Нижегородской губернии оставил большое количество потомков, кот. все сохранили фамилию Рожанский. Один из внуков был Надворным Советником и за награждение его орденом Свят. Владимира 4 степ. был причислен к Нижегородскому Дворянству. Далее Рожанские потомки этого рода известны в области медицины Н. Новгорода и г. Казани, инженер-строитель в г. Риге и дочь Статского Советника, врача г. Казани Юлия Васильевна Рожанская была 1-й женой писателя А.Н. Толстова, правда не долго. Этому роду я благодарна за свое появление на земле.

<Куçару: Хальхи вăхăтра Ермей Иванович Рожанский 1813-мĕш çулта Кăрмăш хулинче (Успени соборĕ) 72 çула çитсе вилнине пит тĕрĕссĕн тупса палăртнă. Ывăлесенчен пĕри Тимофей Ермеев Рожанский НДС пĕтернĕ хыççăн 1791-мĕш çултан пуçласа Кологриево тата Стексово ялĕсенче (Чулхула кĕпернин Ардатов уесĕ) хĕсметре тăнă. 1803-мĕш çултан пуçласа Богородское ялĕн (Грб.у.) Раштав чиркĕвĕнче саваплăхçă тата благочиннăй пулса. 1806-мĕш çулта унтах протопоп. 1913-мĕш çултанпа Цензор (Грб.у.) — вĕреннĕ тĕн çыннисен ÿкĕтлевĕсене, хайланă тытăмла калаçăвĕсене пăхса тухма. Унтах вăл 40 хресчене сектăран Грек-раççей чиркĕвне куçарнă тата ытти те. Тимофей Ермеевăн Чулхула кĕпернинче Ражанский хушаматлă йышлă тахăмĕсем юлнă...Мăнкукĕсенчен пĕри "Надворный Советник", Сăваплă Владимирăн 4-мĕш капашлă орденне илнĕ хыççăн — Чулхула Дворянлăхĕнче. Малалла Рожжанский тăхăмĕсем Чулхулари, Хусанти медиксем пек, Ригăри инженер-çурттăвăмçă пек паллă. Хусанти "Статский Советникĕн" тата тухтăрăн хĕрĕ Юлия Васильевна Рожанская А.Н.Толстой çыравçăн пĕрремĕш арăмĕ пулнă, чăн та, вăрахлăха мар. Эп çак ăрăва хам çут тĕнчене килнишĕн тав тума тивĕç.>

Ермей Рожанский пурнăçланă е хутшăнма пултарнă ăслав ĕçĕсем

Е.Рожанский хатĕрленĕ чи малтанхи чăвашла кĕнекен (1800) пĕр страници

• «Краткий катехизис, переведенный на чувашский язык с соблюдением российскаго и чувашскаго просторечия, ради удобнейшаго онаго познания воспринявших святое крещение 1788 года» (Алçыру)
• Словарь языков разных народов в Нижегородской епархии обитающих, именно: россиан, татар, чувашей, мордвы и черемис...». Чулхула. 1785. Икĕ алçыру (вариантсем). Архивсенче упранаççĕ.
• «О чувашах, живущих в Нижегородской епархии», 1785.
• «Сочинений, принадлежащих к грамматике чувашского языка» (СПб., 1769)
• «Краткий катехизис, переведенный на чувашский язык с наблюдением российского и чувашского просторечия для оудобнейшего познания онаго восприявшым святое крещение».1800. Санкт-Петербург. 40 страницăран тăракан кĕнеке.
• «Речи для переводу на чувашский язык», 1773. Алçыру. Л.И.Бакмейстер валли çырса ярса панă.
• «Перевод по-чувашски» 1773. Умĕнхи алçырăвăн тепĕр варианчĕ.
• Действие Нижегородской духовной семинарии...приокончании годичного учения... 1788 года, 30 дня (кунта чăвашла сăвă пур)^[4].
• Всерадостное торжество, которым благочестивейшего ... императора Павла , по священном миропомазании и короновании на всероссийский престол, совершившемся в 5 день апреля 1797 года всемилостиво посещающего Нижний Новгород благоговейнейше приветствует Нижегородская семинария мая... дня 1797года. (Кунта Пĕрремĕш Павăл килнĕ ятпа каланă чăвашла сăмахăн тексчĕ пур).

"Ермей Рожанский букварĕ" пирки калаçма пулать-и?

1800-мĕш çулхи хыççан, — 1804-мĕш çулта, — тата тепĕр чăвашла катехизис кун çути курнă. Вăл 1807-мĕш çулта тепре пичетленсе тухнă. Асăннă кăларăмсем çумĕнче чăваш букварĕ те пур. Çав кĕнекесене хăшпĕрисем Е.И.Рожанский ячĕпе çыхантараççĕ. Анчах та çакă йăнăш. Чăннипе асăннă кĕнекесене Талиев Петр Иванович хатĕрлесе кăларнă. Çапах та "Ермей Рожанский букварĕ" текен ăнлав сиксе тухма пултарать, çавнашкал ятлă кĕнеке, кĕнеке пайĕ е алçыру тавраш çук пулсан та. Мĕншен тесен Ермей Иванович 1769-мĕш çулхи Пĕрремĕш чăваш грамматикине кăларас ĕçе хутшăннă е хутшăнма пултарнă. Асăннă "Грамматикăна" тĕпрен илсен вĕрентÿ тĕллевĕсемпе кăларнă. Вăл хатĕрленĕ ытти ĕçсем те вĕрентÿ япалисене çывăх.

В.Г.Родионов каланичен: "Е. Рожанскин куçарăвĕсемпе паллашса, çак ĕçе унăн вĕренекенĕсем те хавхалансах пуçăннă. Г. Рожанскипе И. Русановский 1789-1790-мĕш çулсенче 130 урока пайлана чăвашла вĕренмелли учебник хатĕрлеççĕ. Ку вĕренÿ пособине икĕ пине яхăн чăвашла сăмах çаврăнăшĕ кĕнĕ. Ăна ăнланмалла чĕлхепе çырнă, авторĕсем Е. Рожанский традицийĕсене асра тытса ĕçленĕ. Асăннă учебникпе Чулхула семинарийĕнче XVIII ĕмĕр вĕçленичченех чăвашла вĕрентнĕ". Ку вĕренткĕч, ахăртнех, пĕр-пĕр архивра упранать пулмалла.

Вуламалли

• Родионов, Виталий Григорьевич. Ермей Рожанский : жизнь и творчество ("Ермей Рожанский. Пурнăçĕпе пултарулăхĕ") 2017 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 21-мӗшӗнче архивланӑ. / В. Г. Родионов ; Чуваш. гос. ин-т гуманитар. наук. Чебоксары : ЧГИГН, 2012. - 148 с. : ил. ; 21 см. - 500 экз. - ISBN 978-5-87677-135-3 : 30 р. Часть текста парал. чуваш., рус.
• Родионов, В. Г. Новое о деятельности Ермея Рожанского / В. Г. Родионов // Актуальные проблемы чувашской литературы. - Чебоксары, 1983.
• Петров И.П. Чăваш литература чĕлхин историйĕ. Шупашкар, 1978.
• Такач Мелинда. ЗАМЕТКИ К ИСТОРИИ ВОЗНИКНОВЕНИЯ ПЕРВОЙ ЧУВАШСКОЙ ГРАММАТИКИ. / ЧГВ, 2022 г., № 17 // Nyelvtudomönyi Kêzlem÷nyek [Публикации по лингвистике]. 2020. Т. 116. С. 191—220. Пер. с венг. Ю. Дмитриевой.
• Терентьев В.Т. Еще раз о первой грамматике чувашского языка // Вопр. языкознания. 1959. № 3.
• Никольский Н.В. Распространение христианства среди нижегородских чуваш до 1764 г. Петроград, 1915.
• Никольский Н.В. Христианство среди чуваш Среднего Поволжья в XVI-XVIII вв. Исторический очерк. Казань, 1912.
• Димитриев В.Д. Документы об издании книги «Сочинения, принадлежащие к грамматике чувашского языка» // Учен. зап. ЧНИИ. Вып 34. Чебоксары, 1967.
• Егоров В.Г. Первая печатная грамматика чувашского языка 1769 г. // Тюрк. сб. Вып. 1. М.;Л., 1951.
• Егоров В.Г. Чувашские словари XVIII века // Зап. ЧНИИ. Вып. 2. Чебоксары, 1949.
• Проблемы письменности и культуры: материалы конференции, посвященной 250-летию со дня рождения чувашского ученого и просветителя Ермея Рожанского Авторы Ермий Иванович Рожанский, Т. Д. Павлова, В. Г. Родионов, Г. И. Федоров, Научно-исследовательский институт языка, литературы, истории и экономики при Совете Министров Чувашской Республики Научно-исссл. ин-т языка, литературы, и экономики, 1992, С.118
• Семенова П.А., Соловьева Г.П. УЧЕБНАЯ ЛИТЕРАТУРА ДЛЯ ЧУВАШСКИХ ШКОЛ XIX–XX ВВ // Интернет-журнал «Проблемы современного образования» 2013, № 4
• БАСМАНЦЕВ Д.В. НОВЫЕ МАТЕРИАЛЫ К БИОГРАФИИ МИССИОНЕРА-ПЕРЕВОДЧИКА ЕРМЕЯ РОЖАНСКОГО И ЕГО ПОТОМКОВ. // Н. И. Ильминский и этнокультурное развитие народов Поволжья. - Чебоксары : Чувашский государственный институт гуманитарных наук, 2022.; ISBN 978-5-87677-274-9 — с. 85-92.

Ермей Рожанские халалласа çырнă сонет[5]

ЕРМЕЙ РОЖАНСКИЙ
сонет

...Ун чух Раҫҫей Империйӗ ҫӗн "ҫимӗҫ"
Сӗнет чӑвашсене пӗрре вӑйпа,
Тепре илӗртӳпе: пулайӗ, имӗш,
Тӗне кӗрсессӗн пурлӑх пӗр купа!

Лару-тӑру хаяр пулсан та тивӗҫ
Ӗҫне тумашкӑн чи таса чунпа...
Ермей Рожанский, ак сана шӑпа
Сӗнет яваплӑ, йывӑр, хӑшкӑлти ӗҫ.

Тӑнлантаравҫӑ пулнине кура
Чиркӳсенче янрать сан лӑпкӑ сасӑ,
Ҫапах та урӑххи те пур пуҫра:

Тахҫан лӳппер ӗне хыпса ҫӑтсассӑн
Ҫухалнӑ кӗнеке тупӑнтӑр-и? —
Шурри ҫине шав акӑнтӑр хури!