Селен

Селен — периодикăллă системăри 34 атом номерлĕ хими элеменчĕ, Se (лат. Selenium) символпа палăртаççĕ. Катăлакан, хуçнă вырăнта йăлтăртакан металмар элемент.

Селе́н / Selenium (Se)
Атом номерĕ	34
Ансат япалалăхăн курăмĕ
Атом палăрăмĕсем
Атом масси (моль масси)	78,96 а. е. м. (г/моль)
Атом радиусĕ	140 пм
Ионизаци энергийĕ (пĕрремĕш электрон)	940,4 (9,75) кДж/моль (эВ)
Электронсен конфигурацийĕ	[Ar] 3d10 4s2 4p4
Химилле палăрăмсем
Ковалентла радиус	116 пм
Ион радиусĕ	(+6e) 42 (-2e) 191 пм
Электронегативлăх (Полинг шучĕпе)	2,55
Электрод потенциалĕ	0
Оксидлав капашĕсем	6, 4, -2
Ансат япалалăхăн термодинамикăлла палăрăмĕсем
Тачăлăх	4,79 г/см³
Пайлавла ăшăшăнăçтарăш	25,4[1] Дж/(K·моль)
Ăшăяраслăх	0,52 Вт/(м·K)
Шăрану температури	490 K
Шăраннин пайлавла ăшши	5,23 кДж/моль
Вĕрев температури	958,1 K
Пăспулăмăн ăшăлăхĕ	59,7 кДж/моль
Моль калăпăшĕ	16,5 см³/моль
Ансат япалалăхăн кристалл решетки
Решетке тытăмĕ	гексагоналлă
Решетке периочĕ	a=4,364 c=4,959 Å
c/a танлашăнни	1,136
Дебай температури	90 K

Se	34
78,96
4s2 4p4
Селен

Истори

Селен атомĕн схеми

Элемента Й. Я. Берцелиус 1817-мĕш çулта уçнă.

Ячĕ пулни

Ячĕ грекла грек σελήνη — Уйăх сăмахран пулнă. Çутçанталăкра вĕсем Теллурпа пĕрле тĕл пулаççĕ, ун ячă вара Çĕрпе çыхăннă.

Хими пахалăхĕсем

Селенĕн икĕ тĕрлĕ оксид SeO₂ тата SeO₃:
Se₈+8O₂ → 8 SeO₂. Вăл хытă полимер, унтан SeO₂ газ пулать. SeO₂ шывра ирĕлсен селен йӳçĕке (Н₂SeO₃) пулать. ^[2]

3 Se + 4 HNOO₃}} → 3 HO₂SeO₃ + 4 NO

Изотопĕсем

Тĕп статья: Селен изотопĕсем

Çутçантлăкра селенăн 6 изотоп (⁷⁴Se, ⁷⁶Se, ⁷⁷Se, ⁷⁸Se, ⁸⁰Se тата ⁸²Se) пурри паллă, вĕсенчен пиллĕкĕшĕ стабиллă, пĕри вара(⁸²Se) йĕкĕр бета-арану майĕпе саланать. Çурма аркану тапхăрĕ 9,7×10¹⁹ çул. Унсăр пуçне тата 65-94 массă числиллĕ 24 изотоп искуствăллă майпа тунă (тата 9 тĕш изомерĕ).

Селенăн хăшпĕр изотопĕсен çурма аркану тапхăрĕ:

Изотоп	Çутçанталăкра сарăлни, %	Çурма аркану тапхăрĕ
73Se	—	7,1 сехет.
74Se	0,87	—
75Se	—	120,4 кун.
76Se	9,02	—
77Se	7,58	—
77mSe	—	17,5 çек.
78Se	23,52	—
79Se	—	6,5·104 çул
79mSe	—	3,91 мин.
80Se	49,82	—
81Se	—	18,6 мин.
81mSe	—	62 мин.
82Se	9,19	—
83mSe	—	69 çек.
83Se	—	25 мин.

Каçăсем

• Селен - система продукчĕ 2010 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 18-мӗшӗнче архивланӑ.
• Селен Webelements сайтра ^(выр.)
• Селен хими элеменчĕсен вулавăшĕнче 2014 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 8-мӗшӗнче архивланӑ.^(выр.)
• Селен Петера ван дер Крогт сайтĕнче 2010 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 23-мӗшӗнче архивланӑ.^{(акăлч.)}