Jargon
terminoleg a ddiffinnir yn arbennig mewn perthynas â gweithgaredd, proffesiwn, grŵp neu ddigwyddiad penodol From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Jargon yw'r enw sy'n derbyn amrywiaeth ieithyddol o leferydd sy'n wahanol i'r iaith safonol ac weithiau'n annealladwy i'w siaradwyr, a ddefnyddir yn aml gan wahanol grwpiau cymdeithasol gyda'r bwriad o guddio gwir ystyr eu geiriau, yn ôl eu hwylustod a'u hangen. Fel arfer, mae'r termau a ddefnyddir mewn jargon grwpiau penodol yn rhai dros dro (ac eithrio jargon proffesiynol), gan golli'r defnydd yn fuan ar ôl cael eu mabwysiadu.[1] Esboniad Geiriadur Prifysgol Cymru o "jargon" yw, "Geirfa arbenigol ac anghyfarwydd yn ymwneud â phwnc, galwedigaeth, &c iaith astrus neu rwysgfawr; iaith ddieithr neu annealladwy, yn enw.[edig] iaith dramor."[2] Mae Geiriadur yr Academi hefyd yn cyfeirio at "jargon" fel "1. iaith dechnegol (ieithoedd technegol) 2.(=gibberish): ffiloreg, rwdl-mi-rim, truth, baldordd, ffregod, gwag siarad."[3]
Remove ads
Etymoleg
Credir bod y gair Ffrangeg wedi deillio o'r gair Lladin gaggire, sy'n golygu "clebran", a ddefnyddiwyd i ddisgrifio lleferydd nad oedd y gwrandäwr yn ei ddeall.[4] Efallai y daw'r gair hefyd o jargon Hen Ffrangeg sy'n golygu "sgwrsio adar".[4] Mae gan Saesneg Canol hefyd y ferf jargounen sy'n golygu "clebran," neu "trydar," sy'n deillio o'r Hen Ffrangeg.[5]
Mae defnydd cyntaf y gair yn dyddio'n ôl i ddefnydd y gair yn The Canterbury Tales a ysgrifennwyd gan Geoffrey Chaucer rhwng 1387 a 1400. Cyfeiriodd Chaucer at "jargon" fel llefaru adar neu synau sy'n debyg i adar.[5]
Remove ads
Anodd diffinio
Jargon yw'r derminoleg arbenigol sy'n gysylltiedig â maes neu faes gweithgaredd penodol.[6] Fel rheol, cyflogir jargon mewn cyd-destun cyfathrebol penodol ac efallai na fydd yn cael ei ddeall yn dda y tu allan i'r cyd-destun hwnnw. Mae'r cyd-destun fel arfer yn alwedigaeth benodol (hynny yw, maes masnach, proffesiwn, gwerinol neu academaidd penodol), ond gall unrhyw grwp fod â jargon. Y prif nodwedd sy'n gwahaniaethu jargon oddi wrth weddill iaith yw geirfa arbennig - gan gynnwys rhai geiriau sy'n benodol iddi ac yn aml synhwyrau neu ystyron gwahanol eiriau, y byddai grwpiau yn tueddu i'w cymryd mewn ystyr arall - felly'n camddeall yr ymgais gyfathrebu honno. Weithiau mae jargon yn cael ei ddeall fel math o slang technegol ac yna mae'n wahanol i'r derminoleg swyddogol a ddefnyddir mewn maes gweithgaredd penodol.[7]
Nid yw'r termau jargon, bratiaith ac argot yn cael eu gwahaniaethu'n gyson yn y llenyddiaeth; mae gwahanol awduron yn dehongli'r cysyniadau hyn mewn ffyrdd amrywiol. Yn ôl un diffiniad, mae jargon yn wahanol i bratiaith o fod yn gyfrinachol ei natur;[8] yn ôl dealltwriaeth arall, mae'n gysylltiedig yn benodol â chylchoedd proffesiynol a thechnegol.[9] Fodd bynnag, mae rhai ffynonellau yn trin y termau hyn fel rhai cyfystyr.[10][11] Yn ieithyddiaeth Rwseg, mae jargon yn cael ei ddosbarthu fel ffurf fynegiadol o iaith, tra cyfeirir at ieithoedd cyfrinachol fel dadleuon.[12]
Remove ads
Jargon, slang a thafodiaith
Yn wahanol i'r dafodiaith, nid yw slang yn amrywiad daearyddol o iaith, mae'n llai helaeth ac yn gyfyngedig i grwpiau cymdeithasol penodol. Os yw'r jargon yn para dros amser ac yn dod yn gyffredinol, bydd yn integreiddio i'r dafodiaith ranbarthol yn y pen draw; colli ei enw slang.[13]
Mae'r cysyniad o jargon yn cynnwys slang, er bod yr olaf yn cynnwys jargon o natur gymdeithasol yn unig. Wrth ddefnyddio'r gair, nid yw'r gwahaniaeth rhwng bratiaith a jargon wedi'i ddynodi'n glir ac maent yn aml yn dermau dryslyd. Yn gyffredinol, defnyddir y term jargon i gyfeirio at iaith dechnegol rhwng grwpiau cymdeithasol neu broffesiynol a bratiaith ar gyfer pob math o eiriau ac ymadroddion rhwng pobl o'r un safle, rheng neu linach.[14]
Mathau o jargon
Mae rhai grwpiau penodol yn cynnwys jargons penodol am wahanol resymau:
- Gweithwyr proffesiynol: mae angen geirfa benodol arnyn nhw nad yw'n gyffredin i weddill yr iaith ar gyfer rhai prosesau, offerynnau, ac ati.[15] Er enghraifft, byddai rhywun o'r tu allan yn dweud: "Rwy'n hoffi ffordd yr athro o addysgu," tra byddai athro arall yn dweud: "Rwy'n hoffi dysgeidiaeth yr athro."
- Cymdeithasol: gwahanol ffyrdd o gyfathrebu â'r pwrpas o beidio â chael eu deall gan eraill (er enghraifft yn y carchar) neu gyda bwriad gwahaniaethol (rhai cymdogaethau a phobl ifanc).[15]
- Diwylliannol a rhanbarthol: Terminoleg ac idiomau a ddefnyddir mewn rhanbarthau, dinasoedd neu wledydd penodol, gan ychwanegu nodweddion sy'n eu hadnabod yn ddiwylliannol, gan eu gwahaniaethu yn ôl eu tafodiaith oddi wrth bobloedd neu genhedloedd eraill. Mae llawer o'r rhain sy'n dod i addasu geiriau generig yn amlwg yn eu hiaith, i'r pwynt o'u personoli cymaint nes bod y rhai sy'n siarad yr un iaith, ond sy'n dod o ranbarthau eraill, yn ei chael hi'n anodd eu deall, fel enghreifftiau o'r ffenomen hon gallwn arsylwi ar y jargon rhai cymdogaethau yn Efrog Newydd neu fel y Bronx.
Remove ads
Jargon Cymraeg
Ceir y cyfeiriad cofrestriedig cynharaf i'r gair "jargon" yn y Gymraeg Seren Gomer 1853, gan gyfeirio at jargon fel ieithwedd anodd ei ddeall, "y dadleuwyr yn ddedwydd - dim angen am gyfieithu o un jargon i'r llall, a hwythau yn methu ei ddeall." Mae'r Gwladgarwr yn 1874 hefyd yn cyfeirio at jargon fel ieithwedd nad yw pobl yn ei ddeall, "Nid yw lluoedd o GYmry yn gwybod dim ond Cymraeg, yr hyn sydd mor anwybyddus i'r byd, a bandordd jargon Ynysoedd Môr y De." Erbyn 1937 gwelir bod jargon yn cael ei ddefnyddio at iaith sy'n defnyddio termau anghyhfarwydd sy'n ddieithr i bobl tu hwnt i'r cylch cyfrin; cyfeiria'r cofnodolyn, Heddiw at Y mae dirywiad cyfalafiaeth a chwyldro Sosialaidd, meddant hwy [Comiwnyddion Rwsia] yn eu jargon Marxistaidd yn 'anghenraid hanesyddol'".[16]
Daw llawer o jargon Cymraeg yn sgîl statws yr iaith Gymraeg ym myd addysg, gweinyddiaeth, a theorïau rheoli. Ceir cyfeiriad at y newid cymdeithasol yn statws y Gymraeg a datblygiad jargon Gymraeg yng Ngeiriadur Prifysgol Cymru wrth ddiffinio "jargon" yn 2000 mae'r Cynulliad ei hun hefyd wedi gwneud cryn gyfraniadi eirfa'r Gymraeg. Y mae pob sefydliad yn creu ei eirfa arbennig ei hun (ei jargon ei hun)."[17] Soniodd y colofnydd Lefi Gruffudd yn ei golofn Gymraeg yn y Western Mail "un o'r pethe y gallwn ni wir ymhyfrydu ynddo o safbwynt y Gymraeg yw'r cynnydd mewn jargon ... a fydd y jargon a'r sôn am "sylfeini cadarn" a "chyflawni" ddim yn ddigon i ddatrys yr "heriau allweddol" sy'n wynebu'r Gymraeg." Mae'n enwi "cynlluniau peilot" a chymorthfeydd busnes" ymhlith y jargon Cymraeg.[18]
Ceir cyfrif Twitter @Cymraeg_Clir [19] sy'n ceisio hybu pobl i ysgrifennu a siarad Cymraeg cliriach gan gynnwys symleiddio jargon Cymraeg.[20]
Enghreifftiau o Jargon Cymraeg
- iechyd a diogelwch
- adborth, mewnbwn
- heriau allweddol
Remove ads
Gweler hefyd
Dolenni
Cyfeiriadau
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads