Mecsico Newydd

Mae Mecsico Newydd (Saesneg: New Mexico, Sbaeneg: Nuevo México, Nafacho: Yootó Hahoodzo) yn dalaith yn ne-orllewin yr Unol Daleithiau, sy'n gorwedd ar y ffin â Mecsico. Ceir tair prif ardal ddaearyddol: llwyfandir gwastad yn y dwyrain, ardal fynyddig yn y canol a dorrir ar ei thraws gan Afon Grande, ac ardal gymysg o fynyddoedd a gwastadiroedd yn y gorllewin. Mae'r trefi a dinasoedd yn gymharol brin a'r boblogaeth i'w cael yn bennaf yn y dinasoedd mawr fel Albuquerque. Roedd Mecsico Newydd ym meddiant Sbaen yn yr 17g ond roedd dan reolaeth Mecsico pan gafodd ei chipio gan yr Unol Daleithiau yn 1848. Ni ddaeth yn dalaith tan 1912, a hynny ar ôl cyfres o ryfeloedd yn erbyn yr Apaches a Navajo brodorol a chyfnod o ansefydlogrwydd nodweddiadol o'r "Gorllewin Gwyllt". Bu rhaid wrth 25 mlynedd ar ôl Rhyfel Cartref America i'r llywodraeth yn Washington fedru sefydlu ei hawdurdod dros y pobloedd brodorol a'r ymsefydlwyr gwyn fel ei gilydd. Cychwynodd hyn yn 1864 pan gafodd y Navajo eu gorfodi i wneud y "Daith Hir" i wersyll Bosque Redondo. Cafodd yr Apache eu symud i amryw wersyll ac ni ddaeth ddiwedd i'r Rhyfeloedd Apache tan i'r pennaeth Geronimo a'i fand bach o ffyddloniaid ildio o'r diwedd yn 1886.

Lleoliad New Mexico yn yr Unol Daleithiau

Mecsico Newydd

Arwyddair	Chile Capital of the World
Math	taleithiau'r Unol Daleithiau
Enwyd ar ôl	Santa Fe de Nuevo México
En-us-New Mexico.ogg
Prifddinas	Santa Fe
Poblogaeth	2,117,522
Sefydlwyd	6 Ionawr 1912 (Proclamation 1175)
Anthem	O Fair New Mexico, Así Es Nuevo Méjico, Land of Enchantment, New Mexico -- Mi Lindo Nuevo México, Under New Mexico Skies
Pennaeth llywodraeth	Michelle Lujan Grisham
Cylchfa amser	UTC−07:00, America/Denver
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	taleithiau cyfagos UDA, Four Corners, Western United States, Southwestern United States, Mountain States
Sir	Unol Daleithiau America
Gwlad	Unol Daleithiau
Arwynebedd	315,194 km²
Uwch y môr	1,735 metr
Gerllaw	Rio Grande
Yn ffinio gyda	Arizona, Colorado, Oklahoma, Texas, Chihuahua, Sonora, Utah
Cyfesurynnau	34°N 106°W
US-NM
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Governor of New Mexico
Corff deddfwriaethol	New Mexico Legislature
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Governor of New Mexico
Pennaeth y Llywodraeth	Michelle Lujan Grisham
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Dinasoedd Mecsico Newydd

Albuquerque

1	Albuquerque	545,852
2	Las Cruces	97,618
3	Rio Rancho	88,901
4	Santa Fe	67,947
5	Roswell	48,366

Daeareg

Maint Mecsico Newydd yw 121,412 milltir sgwâr. Mae gan y dalaith anialwch, mynyddoedd, mesáu a fforestydd. Ymysg ei hafonydd yw’r Rio Grande, Afon Pecos, Afon Canadian, Afon San Juan ac Afon Gila.

Mae 5 Fforest Genedlaethol:^[1]

Fforest Genedlaethol Carson

Fforest Genedlaethol Cibola

Fforest Genedlaethol Lincoln

Fforest Genedlaethol Santa Fe

Fforest Genedlaethol Gila

Mae Gwasanaeth Parciau Cenedlaethol yr Unol Daleithiau’n rheoli’r parciau isod:- ^[2]

• Cofeb Genedlaethol Adfeilion Aztec
• Cofeb Genedlaethol Bandelier, Los Alamos

Tai clogwyn Bandelier

• Cofeb Genedlaethol Llosgfynydd Capulin
• Parc Genedlaethol Ogofau Carlsbad
• Parc Hanesyddol Genedlaethol Diwylliant Chaco
• Llwybr Hanesyddol Cenedlaethol El Camino Real de Tierra Adentro
• Cofeb Genedlaethol El Malpais
• Cofeb Genedlaethol El Morro
• Cofeb Genedlaethol Caer Union
• Cofeb Genedlaethol Tai Clogwyn Gilat
• Llwybr Hanesyddol Cenedlaethol yr Hen Sbaenwyr
• Parc Hanesyddol Genedlaethol Pecos
• Cofeb Genedlaethol Petroglyff
• Cofeb Genedlaethol Cenhadaethau Pueblo Salinas
• Llwybr Hanesyddol Cenedlaethol Santa Fe
• Cofeb Genedlaethol y Tywodydd Gwynion, Alamogordo

Y tywodydd gwynion

• Cofeb Genedlaethol Rio Grande del Norte
• Gwarchodfa Genedlaethol Caldera Valles